به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان؛ روز ۲۱ تیرماه در تقویم ایران بهعنوان روز عفاف و حجاب شناخته میشود. روز عفاف و حجاب بهدنبال حوادثی در تاریخ معاصر ایران شکل گرفت. این روز فرصتی است تا به ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه پرداخته شود و اهمیت این ارزشها برای نسلهای آینده یادآوری شود. گروه فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان در راستای تبیین این مهم به بررسی جایگاه حیا و عفاف در فرهنگ ایران اسلامی ما پرداخته است که در ادامه می خوانید:
بررسی حیا و عفاف در فرهنگ ایرانی
حیا و عفاف در فرهنگ ایرانی، بهعنوان دو ارزش اساسی و بنیادین، نقش مهمی در شکلگیری هویت اجتماعی و فرهنگی این سرزمین ایفا کردهاند. این دو مفهوم نهتنها به جنبههای مذهبی و اخلاقی مربوط میشوند، بلکه در تاریخ، ادبیات، هنر و زندگی روزمره مردم نیز تجلی یافتهاند.
حیا به معنای شرم و خجالت در برابر ناپسندیها و رفتارهای نادرست است. این مفهوم بهعنوان یک حس درونی و اخلاقی شناخته میشود که فرد را از انجام کارهای ناپسند بازمیدارد. حیا بهعنوان یک ارزش اخلاقی در فرهنگ ایرانی، بهویژه در میان زنان، بسیار مورد توجه قرار دارد.
عفاف به معنای خودداری و پرهیز از رفتارهای ناپسند و غیراخلاقی است. این مفهوم بهویژه در زمینه پوشش و رفتار اجتماعی زنان و مردان مطرح میشود و بهعنوان نشانهای از شخصیت و هویت فردی تلقی میشود.
تاریخچه و ریشههای فرهنگی حیا و عفاف
در تاریخ ایران باستان، حیا و عفاف بهعنوان ارزشهای مهم اجتماعی شناخته میشدند. در متون کهن ایرانی، نظیر شاهنامه فردوسی، این اثر ماندگار ادب پارسی که نه تنها حماسهای عظیم از دلاوریهای پهلوانان ایرانی است، بلکه جلوهای بینظیر از سیمای زنان پاکدامن و عفیف ایرانی را نیز به زیبایی به تصویر میکشد.
حکیم ابوالقاسم فردوسی، با نگاهی ژرف به اخلاق و فضایل انسانی، جایگاه ویژهای برای عفاف و حجاب زنان قائل بوده و آن را از مهمترین ویژگیهای زن کامل دانسته است.
شاعران فارسیزبان با درک عمیق از اهمیت عفاف و حجاب، سعی کردهاند تا ابعاد مختلف این موضوع را در اشعار خود به تصویر بکشند و این ارزشها را در جامعه نهادینه کنند. ابوالقاسم فردوسی در این زمینه نقش ویژهای دارد و در شاهنامه، کمال زن را در ترکیب عفاف، حجاب، شرم و حیا با علم و آگاهی به تصویر میکشد.
پاکدامنی زنان به عنوان عاملی برای آسایش و افتخار برای خود، خانواده، کشور و جهان مطرح است. زنان خردمند در شاهنامه با ترکیب نمودن عفاف، شرم و حیا با فرزانگی، وظایف خود را میشناسند و با خانهداری و تربیت فرزندان نیکو، موجب سرافرازی مردان خود میشوند. امید است زنان جامعه اسلامی با الگوگیری از شخصیتهای مذهبی و اسطورهای، همواره پاسدار عفاف و حجاب خود باشند.
فردوسی در شاهنامه به زیبایی و شایستگی زن در عفاف و حجاب اشاره میکند و بر اهمیت این ویژگیها تأکید میورزد.
وی در توصیف شیرین میگوید:
به سه چیز باشد زنان را بهی
که باشند زیبای گاه مهی
یکی آنک با شرم و با خواستست
که جفتش بدو خانه آراستست
در این ابیات، فردوسی به اهمیت شرم و حیا در زیبایی زنان اشاره میکند. وی همچنین مستوری زنان را مایه ارزشمندی و شکوه آنان دانسته و به جای واژه «زن»، از عبارتهای «پوشیدهروی» و «پوشیدهرخ» استفاده میکند.
زنان شاهنامه همواره مراقب تن خود هستند و به این امر افتخار میکنند. منیژه با افتخار از این موضوع سخن میگوید:
منیژه منم دخت افراسیاب/ برهنه ندیده سرم آفتاب
حجاب و عفاف زنان در شاهنامه، مانع حضور آنان در عرصههای مختلف نمیشود. حتی تعدادی از آنان مانند همای دختر بهمن و آزرم دخت به پادشاهی میرسند.
در شاهنامه، جنگاوری و سپاهیگری زنان عفیف جایگاه ویژهای دارد. گردآفرید، نمونه بارز پهلوانی زنان پاکدامن است که با موی پوشیده به نبرد سهراب میرود و دلیرانه دفاع میکند.
فردوسی در توصیف گردآفرید میگوید:
زنی بود بر سان گردی سوار/ همیشه بجنگ اندرون نامدار
فردوسی با تأکید بر عفاف و حجاب، شخصیت زن را به عنوان مظهر وفاداری و افتخار در جامعه معرفی میکند. او قصد دارد «ارزش نگاهداشت پیمان» را بیان کند، به ویژه پیمانی که مقدس است.
با ورود اسلام به ایران، مفاهیم حیا و عفاف بهطور جدیتری در فرهنگ ایرانی نهادینه شدند. آموزههای اسلامی بر اهمیت حیا و عفاف تأکید دارند و این موضوع در ادبیات و هنر اسلامی نیز تجلی یافته است.
«حجاب» از ارزندهترین نمودهای فرهنگی، اجتماعی در تمدن ایرانی ـ اسلامی میباشد، که پیشینه آن به قبل از ورود اسلام میرسد، اما در فرهنگ اسلامی به اوج تعالی و منتهای ارزش و اعتبار خود میرسد.
حیا و عفاف در ادبیات و هنر
در شعر فارسی، بهویژه در آثار شاعران بزرگ مانند حافظ، سعدی و مولانا، حیا و عفاف بهعنوان ارزشهای اخلاقی و انسانی مورد ستایش قرار گرفتهاند. این شاعران با استفاده از زبان زیبا و استعارههای هنری، به ترویج این ارزشها پرداختهاند.
در هنرهای تجسمی ایرانی، مانند مینیاتور و خوشنویسی، نمادها و تصاویری از حیا و عفاف بهعنوان ارزشهای فرهنگی به تصویر کشیده شدهاند. این هنرها بهویژه در دورههای صفوی و قاجاری به اوج خود رسیدند.
حیا و عفاف بهطور مستقیم روی نوع پوشش و رفتار اجتماعی افراد تأثیر میگذارد. در فرهنگ ایرانی، پوشش مناسب و رفتار متین بهعنوان نشانههایی از حیا و عفاف شناخته میشوند و این موضوع در زندگی روزمره مردم مشهود است.
خانوادهها در انتقال ارزشهای حیا و عفاف به نسلهای آینده نقش مهمی ایفا میکنند. آموزش و تربیت فرزندان در این زمینه میتواند به نهادینه شدن این ارزشها کمک کند.
یکی از مهمترین عوامل نهادینه شدن عفاف و حیا، آموزش در خانواده و مدارس است. از سنین پایین، والدین و معلمان میتوانند ارزشهای مرتبط با عفاف و حیا را به کودکان آموزش دهند. این آموزش میتواند شامل مباحثی درباره احترام به خود و دیگران، اهمیت پوشش مناسب و تأثیر آن بر روی روابط اجتماعی باشد.
رسانهها نیز میتوانند در نهادینه کردن عفاف و حیا نقش مهمی ایفا کنند. تولید محتواهای آموزشی و فرهنگی که به ترویج ارزشهای عفاف و حیا میپردازند، میتواند به شکلگیری نگرشهای مثبت در جامعه کمک کند.
با پیشرفت فناوری و تغییرات اجتماعی، نگرشها نسبت به حیا و عفاف تاحدودی تغییر کرد. این تغییرات در جامعه امروز به چالشهایی برای حفظ این ارزشها منجر شده است.
با توجه به غنای فرهنگی ایران، میتوان از هنر، ادبیات و رسانهها برای ترویج و نهادینه کردن ارزشهای حیا و عفاف بهره برد.
از آنجایی که حیا و عفاف در فرهنگ ایرانی بهعنوان دو ارزش اساسی و بنیادین از گذشته تا به امروز نقش مهمی در شکلگیری هویت اجتماعی و فرهنگی این سرزمین ایفا کردهاند. این مفاهیم نهتنها در تاریخ و ادبیات، بلکه در زندگی روزمره مردم نیز تجلی یافتهاند. امروز برای حفظ و ترویج این ارزشها، نیاز به تلاشهای مشترک از سوی خانوادهها، نهادهای آموزشی و فرهنگی بیش از پیش حس می شود.
نظر شما