به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، هنر مداحی، پدیدهای مذهبی و اجتماعیست که در بستر تاریخ ایران، از مراسم سنتی و محلی به یکی از مهمترین آیینهای فرهنگی-مذهبی بدل شده است. آنچه امروز در ماههای محرم، صفر یا شبهای قدر با صدای مداحان شنیده میشود، نتیجه قرنها تطور، تحولات سیاسی و بازتعریف فرهنگی است.
ریشههای کهن در دل تاریخ اسلام
رد پای نخستین مداحیها را میتوان به قرن اول هجری بازگرداند؛ زمانی که توابین در کنار مرقد امام حسین(ع) برای نخستین بار مراسم سوگواری رسمی برگزار کردند. این مراسم با شعر و نوحههایی همراه بود که در وصف مصائب اهلبیت(ع) خوانده میشد. در قرن چهارم هجری، حکومت آلبویه نقش مهمی در رسمیتبخشی به آیینهای عزاداری ایفا کرد. دستور معزالدوله برای تعطیلی بازارها و برپایی نوحهخوانی عمومی در عاشورا، نقطه عطفی در تاریخ مداحی شیعی بود.
صفویان؛ آغاز یک شکوفایی فرهنگی
با روی کار آمدن صفویان و رسمیشدن مذهب تشیع در ایران، مداحی وارد مرحلهای تازه شد. دستههای عزاداری با ساز و طبل، کتابهای مرثیهخوانی مانند «روضهالشهدا» اثر ملا حسین واعظ کاشفی و ساختارهای سازمانیافتهای برای عزاداری شکل گرفتند. سبکهای شعرخوانی و موسیقایی نیز تنوع بیشتری پیدا کردند.
قاجاریه؛ اوج تنوع، شکلگیری سبکها
قرن سیزدهم هجری و دوره قاجاریه، به اذعان بسیاری از پژوهشگران، یکی از دورههای طلایی در توسعه آیینهای عزاداری و مداحی بود. در این دوره علاوه بر مداحی، تعزیهخوانی، قمهزنی، شبیهخوانی، برپایی سقاخانه و سایر آیینهای نمایشی نیز رسمیت یافتند. شاعرانی چون یغمای جندقی با سرودن نوحه در دیوان شعر خود، نوحهسرایی را بهعنوان یک ژانر مستقل در شعر فارسی تثبیت کردند.
پهلوی؛ دوران فشار، مقاومت و دگرگونی
با آغاز حکومت رضاشاه، ممنوعیت برگزاری آیینهای مذهبی، از جمله هیئتها و دستههای عزاداری، باعث شد مداحی به شکل مخفیانه در منازل ادامه پیدا کند. اما در دوران محمدرضا شاه، بهرغم محدودیتها، هیئتهای مذهبی توانستند بار دیگر خود را احیا کنند. بهویژه در دهه ۴۰ و ۵۰، مداحی بهعنوان ابزاری اعتراضی و سیاسی در متن انقلاب اسلامی جای گرفت و به جرقههایی برای بیداری سیاسی بدل شد.
پس از انقلاب؛ مداحی، رسانهای فراگیر
با پیروزی انقلاب اسلامی، مداحی وارد عرصهای جدید شد. آزادی عمل مداحان، پشتیبانی نهادهای فرهنگی و مذهبی، و گسترش رسانهها باعث شد مداحی از هیئتهای کوچک محلی به صحنههای بزرگ شهری و حتی رسانه ملی راه پیدا کند. مداحانی مانند حاج منصور ارضی، حاج محمود کریمی و حاج سعید حدادیان سبکهای ویژه خود را خلق کردند و مخاطبان انبوهی را جذب کردند.
سبکشناسی مداحی معاصر
امروزه مداحی دیگر یک سبک واحد نیست. بسته به مناسبت، محتوا و مخاطب، مداحان از شیوههای مختلفی بهره میبرند؛ از مداحی شور و زمینه گرفته تا سبکهای احساسی، رجز، حماسی، شعرخوانی، روضه و حتی مولودیخوانی. سبکهایی نظیر «واحد»، «نغمه»، «زمزمه» و «ادعیهخوانی» نیز در میان اهل فن شناختهشدهاند. افزون بر آن، سبک استودیویی و اجرای گروه سرود هم نشاندهنده حرکت مداحی به سمت حرفهایتر شدن است.
مداحی اعتراضی؛ صدای مردم، پژواک جامعه
یکی از ویژگیهای بارز مداحی معاصر، وجه اعتراضی آن است. مداحی دیگر فقط بازگویی مصیبت نیست، بلکه ابزار بیان دغدغههای اجتماعی و انتقادات سیاسی نیز شده است. در سالهای اخیر، برخی مداحان اشعار خود را به نحوی انتخاب میکنند که مفاهیم عدالتخواهانه، اقتصادی یا فرهنگی را نیز در بر گیرد. صدای این سبک نوظهور از بلندگوهای هیئتها و مساجد، بار دیگر یادآور آن است که مداحی همواره نقشی فراتر از یک مراسم مذهبی صرف داشته است به عنوان نمونه مداحی اعتراضی در روزهای اخیر می توان به نوحه «ای میهن خدایی» حاج محمود کریمی اشاره کرد.
مداحی، گذشتهای پرشکوه، آیندهای پویا
مداحی در ایران، نه صرفاً یک آیین مذهبی بلکه بخشی از هویت فرهنگی، مقاومت سیاسی و حیات اجتماعی ملت ایران است. اگرچه از مویههای ابتدایی تا میکروفنهای بیسیم امروز، راهی دراز پیموده شده، اما همچنان جوهره آن بر پایه عشق به اهلبیت و زنده نگه داشتن مظلومیت امام حسین(ع) استوار است. آنچه آینده مداحی را رقم خواهد زد، تعامل آن با تحولات فرهنگی، فناوری و اجتماعی خواهد بود.
نظر شما