«هوشنگ جاوید»، پژوهشگر برجسته موسیقی آیینی و نویسنده در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان با اشاره به نقش عمیق آیینهای سنتی در هویتسازی دینی و فرهنگی جامعه ایرانی، تاکید کرد: موسیقی و آیین از دیرباز در کنار یکدیگر، بستری برای تقویت پیوندهای اجتماعی، انتقال مفاهیم دینی و شکرگزاری جمعی بودهاند.
آیینها؛ بازتاب نگاه معنوی مردم به زندگی
این نویسنده با اشاره به جایگاه آیینها در فرهنگ عمومی گفت: مردم ایران در تمام مناطق کشور، به دلیل اشتراکات دینی، همواره در مناسبتهای ملی، قومی و طایفهای نگاهی معنوی و دینی به مناسک داشتهاند. از لحظه تولد نوزاد تا لحظه درگذشت، آیینهایی شکل گرفته که گرچه در اجرا تنوع دارند، اما همگی ریشه در باورهای دینی دارند.
وی افزود: در گذشته جشنهایی همچون مولودی نه تنها مراسمی شاد بودند بلکه با نذر و انفاق همراه میشدند. تمام اهالی روستا از غذا و هدایا بهرهمند میشدند، در حالیکه امروز چنین مراسمهایی اغلب به حلقههای خانوادگی محدود شده است.
هنرمندان فراموششدهای که در دل آیینها زنده بودند
پژوهشگر موسیقی آیینی ادامه داد: جالب است که حتی هنرمندان کولی که در گذشته چندان اعتبار اجتماعی نداشتند، در آیینهایی نظیر جشن خرمن نقش فعالی داشتند. آنان با ساز و آواز به جشن رونق میبخشیدند و مردم نیز یکدهم محصول خود را به آنان میدادند. این پیوند آیین، هنر و معیشت، الگوی بینظیری از همبستگی فرهنگی است.
مددخواهی از اهل بیت (ع) در آیینها؛ از لالایی تا اشعار کار
جاوید در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر نقش اهل بیت (ع) در آیینهای سنتی گفت: مردم با سرودن اشعار و مناقب درباره امام علی (ع) و امام رضا (ع)، نوعی توسل شاعرانه و معنوی را در آیینها وارد میکردند. این اشعار نهتنها در لالاییها، بلکه در آیینهای کار، کشاورزی و حتی جنگ کاربرد داشتند.
وی به نمونههایی چون ذکر خنجر در میان ترکمنها، رقص شمشیر در سیستان و بلوچستان و چوببازی در خراسان اشاره کرد و افزود: این آیینها، روحیه حماسی و دینی را به صورت همزمان در جامعه زنده نگه میداشتند؛ اما امروز اغلب این مراسم به نمایشهایی صحنهای و بیروح تبدیل شدهاند.
مساجد؛ پایگاه آیین، تصمیمگیری و معنویت
جاوید همچنین به کارکرد چندوجهی مساجد در گذشته اشاره کرد و گفت: مسجد تنها محل نماز نبود، بلکه محل همفکری و همگرایی اجتماعی بود. در محله اطهری تهران، اهالی برای لولهکشی آب، در مسجد جمع شدند، سهمبندی کردند و طی چند ماه مشکل را حل کردند. این مشارکت اجتماعی برگرفته از فرهنگ دینی بود.
وی افزود: بسیاری از آیینها، اعم از مولودی، بازگشت از حج، افطاری و حتی مراسم عقد در مساجد برگزار میشد. تمامی مساجد آشپزخانه، چایخانه و ظروف وقفی داشتند که نشاندهنده کارکرد عمیق اجتماعی این مکانهای مذهبی بود. متأسفانه این جنبه از مسجد امروزه تا حد زیادی فراموش شده است.
جاوید در پایان تاکید کرد: اگر بخواهیم به احیای هویت دینی و فرهنگی جامعه بیندیشیم، باید آیینها، موسیقی آیینی و نقش مساجد را دوباره به جایگاه اصیل خود بازگردانیم. این عناصر نهفقط در گذشته، بلکه در امروز نیز میتوانند عامل پیوند نسلها، اقوام و طبقات اجتماعی باشند
نظر شما