مناسک حج چگونه سبب پاکسازی روح می‌شود؟

«قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ ابْتِلَاءً عَظِیماً وَ امْتِحَاناً شَدِیداً وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ وَ وُصْلَةً إِلَی جَنَّتِهِ؛ یعنی (خداوند امر کرده به حجاج) لباس‌های خود را که نشانه‌ی شخصیّت هر فرد است در آورند و با اصلاح نکردن موهای سر، چهره خود را تغییر دهند که آزمونی بزرگ و امتحانی سخت و آزمایشی آشکار برای پاکسازی و خالص شدن است و خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.»

این عبارت‌ها گویای آنست که حج، نه تنها یک سفر جسمانی، بلکه یک سفر روحانی عمیق است که انسان را به سوی کمال و قرب الهی رهنمون می‌کند و اثرات ماندگاری بر زندگی او می‌گذارد.

عبارت «تَمْحِیصاً بَلِیغاً» در این حدیث، به معنای پاکسازی و پالایشی عمیق و کامل است. تمحیص از مادۀ «محَصَ» به معنای خالص کردن و تنقیح شیء است و «مَحَصّه، مَحصاً» یعنی خالص کردن از هر عیب. راغب اصفهانی با استناد به آیاتی از قرآن، معنای دیگری برای تمحیص به کار برده که همان تزکیه است. وی در این باره به آیات ۱۴۱ و ۱۵۴ سوره آل‌عمران استناد می‌کند: «وَ لِیُمَحِّصَ‏ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا- (آل‌عمران۱۴۱) وَ لِیُمَحِّصَ ما فِی قُلُوبِکُمْ‏- (آل‌عمران۱۵۴). پس‏ تَمْحِیص‏ در اینجا مانند تزکیه یا تطهیر است و از اینگونه الفاظ در دعا دیده می‌شود: «اللَّهُمَ‏ مَحِّصْ‏ عَنَّا ذُنُوبَنَا».

بنابراین عبارت «تَمْحِیصاً بَلِیغاً» نشان می‌دهد که حج صرفاً یک عمل ظاهری نیست، بلکه فرایندی است که تمام وجود انسان را در بر می‌گیرد و او را از هرگونه ناخالصی و زنگار گناه پاک می‌کند. این پاکسازی به قدری عمیق است که می‌تواند انسان را به مرتبه بالاتری از تقوا و نزدیکی به خدا برساند. در واقع، حج فرصتی برای زدودن غبار گناه از قلب و جان و تجدید پیمان با خداوند است.