خبرگزاری شبستان؛ گروه دین و اندیشه: اعتکاف، به توقف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و عبادت با شرایط خاص را گویند. اعتکاف از عبادات مستحب می‌باشد که به واسطه نذر، عهد، قسم و مانند اینها واجب می‌شود. از ارکان اعتکاف، ماندن در مسجد و روزه می‌باشد و دارای شرایط و احکامی است. از برخی آیات قرآن بر می‌آید که این عبادت در ادیان توحیدی پیشین نیز مطرح بوده و پیامبران الهی و موحدان گاه برای راز و نیاز با خداوند، مدتی از زندگی و جامعه دوری می‌گزیدند و به مسجدالحرام یا معابد دیگر پناه می‌بردند و مدتی خود را برای عبادت با خدا و راز و نیاز با او محبوس می‌کردند. مراسم اعتکاف در ایام البیض ماه رجب در کشورمان ایران همه‌ساله برگزار می‌شود.
موسوعه اعتکاف در ۸ جلد نگاهی جامع و فراگیر در رابطه با سنت اعتکاف است که پس از ۱۰ سال تحقیق به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی؛ استاد سطوح عالی و خارج حوزه های علمیه نگاشته شده و از سوی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم چاپ و منتشر شده است.
همزمان با ایام اعتکاف سال ۱۴۰۲ فرصتی فراهم شد تا با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدامین پورامینی که از محضر فقهای بزرگ مانند وحید خراسانی، شیخ جواد تبریزی، سید ابوالقاسم موسوی کوکبی، شیخ محمد فاضل لنکرانی، شیخ محمد تقی بهجت، سید محمد صادق روحانی بهره برده است و وی علاوه بر نگارش ده‌ها کتاب و مقاله پیرامون مسائل مختلف تاریخی، فقهی، روایی و اجتماعی به تدریس مباحث مختلف فقهی، تاریخی، تفسیری و رجالی در سطوح عالی حوزه نیز مشغول هستند در خصوص این اثر ارزشمند «موسوعه اعتکاف» به گفت و گو بنشینیم. مشروح این گفت و گو در ادامه می خوانید:
مطلع شدیم «موسوعه اعتکاف» را حضرتعالی در ۸ جلد به رشته تحریر در آورده اید، لطفا در خصوص این اثر ارزشمند توضیح بفرمایید که با چه هدفی نگاشته شده است؟
در رابطه با اعتکاف از بنده خواسته شد کاری وسیع را انجام دهم پس از یک دوره مطالعات اجمالی به این نتیجه رسیدیم که با ورود به بحث آن را به صورت گسترده مورد توجه قرار دهیم.
انگیزه اصلی نگارش این اثر استقبال مردم جامعه به سنت حسنه اعتکاف بود که با لطف خداوند فضایی معنوی و کششی روحانی در بین جوانان باعث شد این موضوع یعنی اعتکاف را مورد توجه قرار دهیم. به همین جهت آیات و روایات مربوط به سنت حسنه اعتکاف را از کتب شیعه و سنی احصا کردیم و سپس بحث فقهی در این خصوص را مورد توجه قرار دادیم و ابتدا فقه شیعه و فقه مذاهب دیگر را در خصوص اعتکاف بررسی کردیم.
در موسوعه اعتکاف به صورت فقه مقارن، ۸ مذهب اسلامی را مورد بحث قرار دادیم. اقوال و دیدگاه های مذاهب اسلامی در حوزه اعتکاف در موسوعه اعتکاف آورده شده است. دیدگاه های فقهی شیعه اثنی عشری، شیعه زیدی، مقداری از فقه اسماعیلی؛ همچنین دیدگاه های فقهی شاخه های اهل سنت از فقه حنفی، فقه مالکی، فقه شافعی، فقه حنبلی، فقه ظاهری و فقه اباضی در «موسوعه اعتکاف» را مورد توجه قرار داده ایم و ریز مسائل و تاریخچه مباحث فقهی مربوط به اعتکاف را از زمان ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق، شیخ مفید را تا دوره معاصر هر بحث و نظری داشته اند مثل علامه حلی، محقق حلی، محقق کرکی و مرحوم محقق اردبیلی در این اثر همه گردآوری شده است در خصوص فقه شیعه اضافه بر فتوای علما، استدلال فقها هم دراین اثر آورده شده است و یک جمع بندی کلی از این مباحث صورت گرفته است.
«موسوعه اعتکاف» در چه بازه زمانی به رشته تحریر در آمده است؟
بیش از ۱۰ سال وقت صرف تحقیق و تالیف این اثر ارزشمند شده است. در مقدمه موسوعه تاریخ ۲۰ صفر ۱۴۳۸ قمری درج شده است و هم اکنون در سال ۱۴۴۵ قرار داریم با توجه به این که چهار سال قبل از تاریخی که در مقدمه ذکر شده است کار تحقیق و جمع آوری اطلاعات این اثر آغاز شده است می توان گفت نگارش موسوعه اعتکاف در ۸ جلد حدودا ۱۰ سال به طول انجامیده است.
لطفا در خصوص مباحث و محتواهای موجود در هر جلد «موسوعه اعتکاف» توضیح بفرمایید.
موسوعه اعتکاف نگاهی جامع و فراگیر در رابطه با سنت اعتکاف دارد. در این مجموعه علاوه بر نقل فتوا، بحث‌های استدلالی فراوانی به‌چشم می‌خورد. بعد از مقدمه در جلد اول بحث اعتکاف در قرآن و آیات مربوط به اعتکاف آورده شده است و اقوال مفسرین شیعه و سنی بر اساس سال وفات آنها جمع آوری شده است، بعد وارد بحث اعتکاف در روایات شده ایم که از نیمه جلد اول شروع شده است به علاوه آن جلد دوم هم به بحث روایات شیعه و سنی اختصاص یافته است.
بعد از بحث آیات، بحث روایات اعتکاف را در احادیث و روایات بررسی شده است. فضیلت اعتکاف و اینکه رسول اکرم(س) چه برکات و فضیلتی را برای اعتکاف برشمرده اند. نقل است که پیامبر ۱۰ روز آخر ماه مبارک رمضان معتکف می شدند و این ایام را با درک شب قدر مصادف می کردند.
در این موسوعه مباحث اعتکاف به روش فقه مقارن تدوین شده است از جلد سوم تا جلد هشتم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. همچنین بخشی به قضای اعتکاف، آداب اعتکاف در نگاه روایات اختصاص یافته است؛ توجه به خلوت معتکفین، رعایت کردن مسائل اخلاقی، کنترل نفس و دوری کردن از مسائل دنیا برخی از آداب اعتکاف است که در این موسوعه به آن پرداخته شده است.
بحث بعدی در این بخش، اعتکاف انبیایی چون حضرت سلیمان است. در جلد دوم به اعتکاف پیامبر(ص) و روایات موجود در این خصوص پرداخته شده است؛ در این خصوص به این مسئله که پیامبر(ص) چه زمانی معتکف می شدند و کجای مسجد معتکف می شدند و نماز پیامبر و سجده بر خاک که آن حضرت زمان اعتکاف انجام می دادند و رعایت مسائل بهداشتی در زمان اعتکاف از سوی پیامبر از دیگر مباحث این جلد است.
بحث بعدی اعتکاف برخی از ائمه و حضرت امیرالمومنین(ع)؛ امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، اصحاب رسول اکرم و اعتکاف برخی از بانوان رسول اکرم می باشد. بعد نوبت به احکام اعتکاف در این موسوعه می رسد. اینها بحث های روایی است که تا جلد دوم آورده شده است.
بحث فقهی از جلد سوم موسوعه اعتکاف آغاز می شود که در یک چهارچوب کلی بحث اعتکاف را بیان کرده است؛ موضوع بعدی مشروعیت و استحباب اعتکاف است؛ گاهی اعتکاف واجب می شود به دلیل نذر و شبه نذر در واقع اعتکاف اقسام و علل وجوب دارد و می توان آن را به دو بخش واجب و مستحب تقسیم کرد.
در جلد سوم همچنین در خصوص شرایط عمومی و مخصوص اعتکاف مباحثی ذکر شده است. در جلد چهارم به عدد ایام اعتکاف پرداخته شده است که کمترین آن سه روز است البته حداکثر ندارد و حداقل سه روز و دو شب در میان آن در مسجد، اماکن اعتکاف و جاهایی که می شود معتکف شد، پرداخته شده است. مکان هایی چون مساجد چهار گانه معروف، مسجد جامع، بحث بعدی راجع به اذن و اجازه معتکف است. بحث دیگر مواردی است که در زمان اعتکاف جایز است انجام دهیم همه اینها در جلد چهارم بیان شده است.
جلد پنجم به مواردی می پردازد که باید در اعتکاف رعایت شود و کارهای مستحبی که در وقت اعتکاف مستحب است انجام دهیم؛ مانند اشتراط در نیت که اگر مشکلی پیش آمد با خود شرط می کنیم تا بتوان اعتکاف را بشکنیم، این عمل مستحب است. اینکه در اعتکاف مشغول عبادت، ذکر، دعا و تلاوت قرآن باشیم؛ اینها به عنوان بایسته های اعتکاف جزء کارهای مستحبی هستند.
بحث دیگر کارهایی است که در اعتکاف باید ترک شود مانند اشتغال به امور دنیوی و از این دست مسائل که با عنوان محرمات اعتکاف در موسوعه به صورت مفصل به آن پرداخته شده است. همچنین در این بخش به مواردی که در زمان اعتکاف حرام است. پرداخته شده است و در کنار آن به هر آنچه که به موجب آن انسان بتواند از مسجد خارج شود هم اشاره شده است.
در جلد ششم موسوعه اعتکاف به موضوع ادامه شرایط خروج از مسجد پرداخته شده است. اینکه در چه بازه زمانی و چه مدتی این خروج از مسجد برای معتکف مجاز است و همچنین چه چیزی هست که معتکف به واسطه آنها اجازه خروج از مسجد را ندارد. در ادامه وارد بحث دیگری می شویم و آن این است که چه مواردی اعتکاف را فاسد می کند و چه مواردی باعث نمی شود اعتکاف انسان باطل شود.
بحث بعدی قضای اعتکاف است. همچنین موارد وجوب و عدم وجوب قضای اعتکاف، یک سری از واجبات اعتکاف به صورت مفصل در این بخش به صورت مفصل مورد بحث قرار گرفته است. بحث دیگر نذر اعتکاف است که زمان و عدد در نذر اعتکاف یا معلقات در نذر مورد توجه قرار گرفته است.
بحث آخر در جلد هفتم اماکن در نذر اعتکاف است اینکه در چه جاهایی می تواند معتکف شد. در جلد هفتم موسوعه اعتکاف به موارد عدم قضای اعتکاف به صورت مفصل پرداخته شده است.
آخرین جلد موسوعه اعتکاف به بحث اعتکاف بانوان اختصاص دارد؛ احکام زن و مرد بسیار شبیه هم است اما یک سری از مسائل هست که اختصاص به بانوان دارد. بحث کفارات در اعتکاف بخش بعدی در این جلد است که به این مسئله می پردازد که اگر کسی این موارد حرام را انجام دهد کفاره اش چیست. اینکه چه چیزی باعث کفاره در اعتکاف می شود و چه چیزی باعث کفاره نیست.
سپاس از توضیحات شما لطفا اگر نکته ای در خصوص موسوعه اعتکاف باقی مانده بفرمایید .
این اثر در تقسیم بندی ابتدای قرار بود در ۵ فصل منتشر شود که سه مورد آن در این ۸ جلد مورد توجه قرار گرفت که بحث قرآنی، روایی و فقهی می باشد. می توان گفت بخش مهم این اثر بحث فقهی است. البته دو فصل دیگر با عنوان اعتکاف در کتب اخلاقی و اعتکاف در کتب تاریخی هم مد نظر بود که اگر زمینه اش فراهم شود در آینده نزدیک تدوین خواهد شد چرا که مطالب این بخش ها مطالعه و گردآوری شده است.
استاد پور امینی به عنوان سوال آخر در خصوص سنت حسنه اعتکاف و معنویت نهفته در آن توضیح بفرمایید.
اعتکاف فرصتی است که خداوند برای انسان قرار داده تا به خود و اعمالش در این دنیا رجوع کند. اهمیت اعتکاف هم در همین مسئله است. در واقع اعتکاف از مهمترین عبادات محسوب می شود که جلوه روحی و معنوی دارد که یه سری احکام بر آن مترتب شده است.
اعتکاف فرصت خوبیست برای اینکه انسان اعمال خود را رصد کند چرا که همه ما مبتلا به روزمرگی شده ایم. اعتکاف ما را در فضایی قرار می دهد تا چند روزی در خود اندیشه کنیم. در کشور یونان که مسیحیان ارتدوکس زندگی می کنند مراسمی وجود دارد که در این مراسم مسیحیان در یک صومعه چند روز با خود خلوت می کنند و به عبادت مشغول می شوند. این نشان می دهد خلوت با خالق و بررسی اعمال و عبادت به این شکل در ادیان دیگر هم وجود داشته و امروز هم وجود دارد. پس می توان نتیجه گرفت این نیاز بشراست و بشر نیازمند یک بازسازی روحی و روانی انجام دهد. در اعتکاف این بازسازی انجام و هر کس پرونده خود را می تواند بررسی کند.
بالاخره یک روز این پرونده ها باز می شود قبل از روزی که «یَوْمَ تُبْلیَ السَّرَائرُ» است چه خوب می شود اگر انسان خود این پرونده را زودتر بازبینی کند. خداوند در این دنیا با اعتکاف فرصتی به انسان داده است که با بررسی اعمال خود به اصلاح خطاها و اشتباهات بپردازد. چند روزه اعتکاف یک فرصت طلایی برای بازنگری اعمال و بازسازی روحی و معنوی انسان است.
انسان احتیاج به بازسازی روحی دارد لذا افرادی که به اعتکاف می روند دیگر دل نمی کنند و الان جوان تر ها بیشتر برای شرکت در اعتکاف رغبت دارند. اعتکاف فرصتی خوبی است برای همه مردم که از زندگی ماشینی فاصله بگیرند و به خود و اعمال خود رجوع کنند. چرا که هدف اصلی اعتکاف اعتلای معنویت در جامعه است.
نظر شما