خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف – آمنه مستقیمی: پیاده روی اربعین حسینی در عین برخورداری از بعد معنوی در پرتوی زیارت، ظرفیت‌های ویژه دیگری را نیز در خود جای داده چنان که در بستر این حرکت عظیم و چندین میلیونی می‌توان رشحات و جلوه‌های تمدنی و حرکت در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی به عنوان بستر ظهور امام زمان(عج) را نیز درک کرد؛ در بررسی این بعد تمدنی با حجت‌الاسلام والمسلمین «امیرمحسن عرفان»، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی و محقق و مؤلف مهدوی گفتگو کرده‌ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود:
آیا می‌توان پیاده روی اربعین را اقدامی تمدنی دانست که مسیر ساخت تمدن نوین اسلامی را هموار می‌کند؟
اساس پیاده روی اربعین قدرت نرم تمدنی در جهان اسلام است؛ وقتی از قدرت نرم تمدنی سخن می‌گوییم در مقابل قدرت سخت قرار می‌گیرد، قدرت نرم در تمدن اسلامی ناظر بر ارزش‌ها اعتقادات باورها و رفتارها و آیین‌ها است و در مقابل قدرت سخت تمدنی ناظر بر محصولات تمدنی و سخت‌افزار تمدنی است که خود را در سازه‌ها و تکنولوژی‌ها نشان می‌دهد.
بزرگ‌ترین امتیاز تمدنی اسلام در مقابل تمدن غرب، به قدرت نرم‌افزاری تمدن اسلامی بازمی گردد؛ اگر پیاده روی اربعین را قدرت نرم تمدنی می‌دانیم به سه جهت است؛ اولاً این پیاده روی بزرگ‌ترین اجتماع تمدنی بر محور امامت و ولایت در طول تاریخ بشریت است، یعنی در طول تاریخ ما اجتماعی که مبتنی بر امامت و ولایت با این عمق و گستردگی باشد، نداشته‌ایم و این اجتماع اقتدار تمدنی را گوشزد می‌کند مهم آنکه در دنیای معاصر هم مبتنی بر محبت یک شخص و امام در هیچ دین و مکتب و مذهبی چنین اجتماعی دیده نمی‌شود!
چه چیز باعث می‌شود پیاده روی اربعین به عنوان قدرت نرم تمدنی به شمار آید؟
اینکه معتقدیم پیاده روی اربعین یک قدرت نرم تمدنی است به عنصر دیانت باز می‌گردد زیارت صرف یک آیین یا تکلیف تمدنی نیست تاریخ گواه این است که زیارت امام حسین(ع) هم بعد فرهنگی دارد و هم بعد اجتماعی و بزرگ‌ترین پیام این زیارت پیام تمدنی است!
تاریخ بزرگ‌ترین گواه بر این است که زیارت امام حسین(ع) ابعاد متعددی دارد اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... اینکه بنی‌امیه و بنی عباس بیشترین تلاش را در محو این زیارت کردند، نشان می‌دهد این زیارت ذوابعاد است چنان که متوکل عباسی دستان زائران حسینی را قطع می‌کرد این یعنی زیارت امام حسین(ع) بلندترین فریاد علیه ظلم است و متوکل عباسی برای اینکه زیارت حضرت سیدالشهداء(ع) بنیان‌های ظلمش را به لرزه در می‌آورد، می‌کوشید با قطع دستان زائران، مانع این زیارت شود.
رضا پهلوی بزرگ‌ترین حسین‌ستیز معاصر است چنان که تعزیه امام حسین(ع) را در سال ۱۳۱۲، روضه خوانی حضرت(ع) را در سال ۱۳۱۴ و پوشیدن پیراهن مشکی در محرم حسینی را در سال ۱۳۱۶ ممنوع کرد چون او و ارباب استعمارگرش می‌دانستند فریاد ظلم ستیزی در عزای امام حسین(ع) به همه منتقل می‌شود.
اربعین در سبک زندگی فرصت چه تجربیاتی را ایجاد می‌کند و تجربه چنین سبکی از زندگی چه تأثیری در تمدن‌سازی دارد؟
سومین دلیل اینکه باور داریم پیاده روی اربعین، قدرت نرم تمدنی است این است که اساساً پیاده روی اربعین الگویی متفاوت از نظام مناسبات انسانی را در زیست مؤمنانه به همه منتقل می‌کند ما در اربعین الگوی متفاوتی از ارتباطات و نظام انسانی می‌بینیم در مقابل الگوی سکولار تمدن غرب؛ در الگوی سکولار غرب محوریت با منیّت‌ها و من انسانی است؛ محوریت در الگوی سکولار غرب صرفاً دنیاطلبی و دنیاخواهی است همچنین است لذت خواهی و شهوت طلبیِ انحصاری اما در زیست مؤمنانه، نظام ارتباطات انسانی گذر از منیّت‌ها و دنیاطلبی‌ها و غلبه با فرهنگ ایثار و جانفشانی در راستای رسیدن به امام معصوم(ع) است.
این سه ویژگی نشان می‌دهد پیاده روی اربعین قدرت نرم تمدنی را به همراه دارد و بزرگ‌ترین اجتماع تمدنی در طول تاریخ بشری است که به جمع شدن مؤمنان حول محور امام میانجامد.
مهمترین آورده‌های تمدنی پیاده روی اربعین با رویکرد و نگرش مهدوی چیست؟
نخستین آورده آنکه اساساً پیاده روی اربعین بزرگ‌ترین فریاد ابدیت خواهی بشریت در دنیای پسامدرن بر مدار امام معصوم(ع) است در حالی که در الگوی سکولار تمدن غرب انسان قصدی برای ابدیت ندارد و محوریت با ارزش‌های انسانی است؛ بشری که غرق در منیّت‌ها و دنیاطلبی‌ها، بی‌غیرتی‌ها و برهنگی طلبی‌ها و بی‌حیایی‌ها است اما در پیاده روی اربعین ارزش‌های دنیایی رنگ می‌بازد. در زیارت اربعین امام حسین(ع) می‌خوانیم: کسانی مقابل امام حسین(ع)ایستادند که فریفته دنیا بودند! ... این فراز از زیارتنامه این پیام را می‌دهد که اساساً دنیاخواهی و دنیاطلبی مهمترین عامل سقوط انسان در امام باوری و امام یاوری است انسان مهدی باور و مهدی یاور ابدیت خواه است دنیا را خواب و بیداری را در آخرت می‌بیند.
در پیاده روی اربعین ارزش‌های مادی و دنیایی رنگ می‌بازد انسان‌های بیشماری را می‌بینیم که منیّت‌های خود را کنار نهاده‌اند چنان که عناوین و سمت‌ها و مناصب در این پیاده روی رنگ می‌بازد و همه خادم الحسین(ع) می‌شوند در پیاده روی اربعین دیگر زر و سیم خواهی جایی ندارد و بالعکس همه از مال خود می‌زنند تا دیگران بهره‌مند شوند. شاید در ۳۶۵ روز سال تنها روزهایی که در آن پول و دنیاطلبی معنا ندارد پیاده روی اربعین است. مهم آنکه کسی که می‌تواند این فریاد ابدیت خواهی را در انسان پسامدرن زنده کند، وجود مقدس حضرت بقیه الله الاعظم(عج) است.
چه دستاوردهای مهدویِ دیگری را می‌توان در کنگره عظیم اربعین به دست آورد و این ارمغان ریشه در چه ویژگی اربعینی دارد؟
دومین آورده تمدنی اربعین این است که انسان پسامدرن در فضای سایبری و مجازی غرق شده است چنان که ما انتحار جمعی در فضای سایبری می‌بینیم راه برون رفت از انسان پسامدرن در فضای سایبری وجود یک انتظام عقیدتی است. پیاده روی اربعین این التزام فکری عقیدتی را برای انسان به ارمغان می‌آورد و فرصتی است برای تفکر که من انسان برای چه آفریده شده‌ام و چشم انداز و آرمان من چیست و چه شاخصه‌های فکری عقیدتی باید داشته باشم. در پیاده روی اربعین مبدأ و مقصدی داریم که امام به عنوان انسان کامل است این توجه به امام و ولایت یک التزام فکری عقیدتی را برای انسان به ارمغان می‌آورد مهمترین برون داد این التزام، ایثار در پیاده روی اربعین است چنان که خادمان در خدمت‌رسانی به یکدیگر رقابت و مسابقه دارند، این ایثار و جانفشانی برای آسایش و راحتی دیگری که در پیاده روی اربعین بروز دارد، معلول التزام عقیدتی است
سومین آورده تمدنی پیاده روی اربعین ارتباط فرهنگی قدسی است فرهنگ جهانی مدرن به سمت بیگانگی و نیهلیسم پیش می‌رود اما در پیاده روی اربعین نه نژاد و قومیت و نه حتی مذهب و دین مطرح نیست و این پیاده روی مقابل انسداد فرهنگیِ بی‌روح غرب قرار دارد و فرادینی، فرامذهبی و الگوی قدسی و متعالی از ارتباطات فرهنگی است؛ پیاده روی اربعین مهمترین تعاملات فرهنگی بین انسان‌ها را به ارمغان آورده که نه نژاد، نه قومیت و نه مذهب و نه جغرافیا در آن محور نیست چنان که در روزگار ظهور حضرت بقیه الله الاعظم(عج) جهان به سمت یکپارچگی بر محور توحید پیش می‌رود. چنان که هویت دینی در پیاده روی اربعین به رخ همه کشیده شده و وحدت فرهنگی میان عرب و عجم، مسلمان و مسیحی، سفید و سیاه دیده می‌شود. بزرگ ترین آورده این ارتباطات فرهنگی، یکصدایی در نجات طلبی و نجات خواهی است بشر پسامدرن سرخورده است انسان به حیوان و زن به تن تقلیل داده شده است پیاده روی اربعین فریادی است اعتراضی به وضع موجود در زیست انسان پسامدرن!
پیاده روی اربعین چه بابی را در تحول خواهی و درخواست تغییر مناسبات انسانی دنیا می‌گشاید؟
چهارمین آورده پیاده روی اربعین نقش مردم در تحول خواهی مؤمنانه است آنچه بشدت در پیاده روی اربعین محوریت دارد حضور مردم است در مهندسی و معماری موکب‌ها، در انفاق، در خدمت‌رسانی و در تحول خواهی اجتماعی مؤمنانه، بزرگ‌ترین تحول در پیاده روی اربعین بروز دارد. این نقش مردم در تحول خواهی مؤمنانه و زیست عاشورایی اربعین بشدت مهم و دارای اهمیت است.
نکته نخست آنکه در ظهور حضرت بقیه الله الاعظم(عج) در کنار اراده الهی که علت تامه همه تحولات بشر است، اراده و خواست بشر برای نجات هم نقش دارد لذا پیاده روی اربعین یک الگوی قدسی است برای اراده‌های تمدنی بشر به منظور منجی طلبی و رسیدن به ظهور باید این نقش مردم را در تحول خواهی اربعین و زیست مؤمنانه به سمت و سوی منجی خواهی و ظهور ولیعصر(عج) هدایت و رهبری کنیم. مهم آنکه عنصر مردم در تکاپوی اربعین بر محوریت حبّ و محبت امام باید به یک اعتراض و شکایت اجتماعی و زمینه‌سازی ظهور منتهی شود مردم بدانند که قدرت رسانه‌ای گام‌هایی که در پیاده روی اربعین برمی دارند باید کلان و معطوف به ظهور باشد مردم باید ظهور امام مهدی(عج) را بطلبند.
آیا می‌توان از کنگره عظیم اربعین انتظار رفع کشمکش‌ها و درگیری‌ها در ابعاد مختلف را داشت؟
بله؛ پنجمین برون داد تمدنی اربعین زدودن کشمکش‌های سیاسی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی است در این فضا دیگرهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی رنگ می‌بازد شیعه، اهل سنت، مسیحی و... بر محور محبت امام در کنار هم قرار می‌گیرند و همه در خیمه امام حسین(ع) هستند و همه با نام حسین(ع) و انسان کامل شناخته می‌شوند در طول سال غیر از چند روز اربعین، انسان‌هایی را در غرق در تقابلات و تعارضات می‌بینیم اما در این پیاده روی طبقه بالا و پایین و غنی و فقیر نداریم، آنجا شیعه و سنی رنگ می‌بازد و کشمکش‌های سیاسی فرهنگی در پیاده روی اربعین از بین می‌برد چنان که ثروتمندان از طبقه بالای اجتماعی، خادم فقرا می‌شوند و بر این خادمی افتخار می‌کنند!
آن کسی در پیاده روی اربعین مقرب‌تر است که ایثار بیشتری در یاری امام(ع) داشته باشد و بیشتر به زائران حسینی(ع) خدمت کند اساساً از مهمترین شاخصه‌های جامعه منتظرِ تحول‌خواهِ معطوف به ظهور زدودن کشمکش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است چنان که شرط تحقق تمدن نوین اسلامی در دوران پیشاظهور اجتماع و وحدت قلوب و از بین رفتن کشمکش‌ها است و این در پیاده روی اربعین دیده می‌شود.
نظر شما