به گزارش خبرگزاری شبستان از بجنورد، صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگ هر قوم و ملت مورد توجه است و مسافران و گردشگران در سفر به هر منطقه سعی می کنند با تهیه سوغاتی از آن منطقه، رهاوردی با خود برده و خاطره سفر خود را ماندگار کنند.
اسناد و مدارک برجای مانده از ادوار گذشته در خراسان شمالی بیانگر آن است که تولید صنایع دستی در این منطقه از ایران سابقه ای دیرینه دارد.
نوآوران و استادان صنایع دستی در این حوزه جغرافیایی همواره به موازات آفرینش های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر مناطق کشور، در خلق آثاری زیبا و خلاقانه دستی داشته اند که برخی از این رشته های هنری اکنون برجای است و چون سفیری صادق، گوشه‌ای از هویت تاریخی و فرهنگی این خطه را روایت می کند.
بیراهه نرفته ایم اگر بگوییم که صنایع دستی خراسان شمالی با توجه به حضور قومیت‌های مختلف کرد، ترک، ترکمن، تات و فارس در این استان تنوعی چشمگیر دارد و در این سامان گونه‌های مختلفی از صنایع دستی مانند گلیم، زیلو، سفره کردی، پلاس بافته می شود و ساخت سازهای سنتی و دیگر موارد رواج دارد.
هنرمندان این خطه، صنایع دستی این استان را با نگاره‌هایی از گل، سنبل و دستبافته‌هایی متنوع با رنگ های الهام گرفته از طبیعت می‌سازند.
با دیدن برخی از گونه های گلیم بافته هنرمندان خراسان شمالی، مناظری از سرسبزی طبیعت این خطه در ذهن تداعی می‌شود و رنگهای شاد طبیعی در این دستبافته خود گویای این مطلب است.
پاپوش های سنتی، چاروق دوزی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس های محلی، نمدمالی، سفالگری با رنگ های شاد قرمز، نارنجی، زرد و آبی، بنفش، صورتی، همگی حکایت طبیعت سبز این دیار را به ذهن می آورد.
وجود مراتع سرسبز و بکر و رونق دامداری که نتیجه آن دسترسی به مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت است به خلق دستبافته‌های متنوع و چشم‌نوازی از نظر طرح و رنگ منجر شده که نقشهای ذهنی همگی ریشه در اعتقادات و باورهای بافندگان آن دارد و معرف ذوق، هنر، خلاقیت، ابتکار و تلاش هنرمندان این استان است.
"گلیم" از جمله صنایع دستی این استان است که محققان سابقه‌ای هفت هزار ساله برای آن قائلند و طرح های به کار رفته در آن را متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان می دانند.
بافندگان در روستاهای خراسان شمالی از نقشه استفاده نمی‌کنند و نقشه‌های ذهنی آنها به صدها نقش دیگر تقسیم شده که هر سلیقه‌ای را ارضا می‌کند و در قالبهای خورجین، پادری، پشتی، رختخواب بند، کوله پشتی، کیف زنانه، جوراب، دستکش و بازوبند کاربرد دارد.
"سفره کردی" نیز یک هنر خاص از بافته‌های منحصر به فرد زنان کرد عشایر خراسان شمالی است که به عنوان هنری وصف ناپذیر، نمادهای مذهبی و احساسی عشایر را نسبت به طبیعت در خود جای داده و نقشهای آن نشانگر عظمت فرهنگ، اعتقادات، آداب و رسوم قوم کرد است.
نمادها در سفره کردی همگی بیانگر شکر به درگاه خدا و نعمات الهی و احترام به طبیعت است.
نگاره و نقوش گلیم کرمانجی در واقع نقش مایه‌های کهن هستند که در نوع خود بی‌نظیرند و بیان انتزاعی تصاویر گیاهان و حیوانات، نقوش هندسی به اضافه فرهنگ واژگان اصیل موجود از خصوصیات این نوع دستبافته است.
نقشهای بافته شده بر این سفره‌ها بیشتر حیوان و انسان است و نیز نقش انگشت ها در سفره، نماد دستهای بلند شده به درگاه خداوند برای طلب رزق و روزی است و نقشهای حوض و لاک پشت نیز نماد بارش باران و برکت هستند.
"جاجیم" نیز دستبافته‌ای دیگر از هنرمندان خراسان شمالی است که ضخیم، راه‌راه و رنگین است که به عنوان زیرانداز، پتو، روتختی، جل اسب و کفپوش منازل کاربرد دارد.
"پلاس" نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به عنوان یک زیرانداز مناسب برای محافظت از ناحیه رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می‌رود و بدین لحاظ در مفروش نمودن کف چادر عشایر خراسان شمالی و ساختن سیاه‌چادر و نیز در خانه‌های روستایی مورد استفاده است، پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می‌شود ولی بافت گونه "پیچ" آن منحصر به این خطه است.
"فرش کردی" نیز از دیگر محصولات ذوق و هنر زنان عشایر خراسان شمالی است که دار بافت آن زمینی بوده و رنگهای مورد استفاده در آن عمدتا گرم است که این از عشق، زندگی و امید به آینده نزد عشایر حکایت دارد.
"فرش و پشتی ترکمن" هنر دست زنان ترکمن استان است که در منطقه جرگلان در شمال بجنورد و نیز شهرستان مانه‌وسملقان رواج دارد و مانند سایر دستبافه‌ها با نقوش زیبا و خاص خود، چشم هر بینده‌ای را خیره می‌کند.
طرح فرش‌های ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط ایلی، خاص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی بافته می‌شود و "ترکمن یموتی، شانه‌ای، غزال‌گز، آغال، چهارقاب و قاشقی" طرح‌های فرعی این نقوش را تشکیل می‌دهند.
پشتی ترکمن بیشتر شبیه قالیچه است که در آن از چهار رنگ قزل، قره، طلایی و آق استفاده می‌شود و نقوش را "گلچه" و "قره‌نقش" می‌خوانند.
پارچه‌بافی، چادرشب بافی و حوله‌بافی از دیگر دستبافت های مردم این استان است.
"چادرشب" دستبافته‌ای دستگاهی است که در شهرستان "جاجرم" و روستای "رویین" اسفراین بافته می‌شود و در گذشته از نخ‌های ابریشمی برای بافت آن استفاده می‌شد ولی اکنون از نخ و کاموا استفاده می‌کنند که مصارف گوناگون دارد.
پارچه‌بافی در منطقه مرزی و ترکمن نشین "جرگلان" بجنورد نیز رواج دارد که جنس آن عمدتا از ابریشم مرغوب است.
"جوراب بافی" دیگر هنر دستی است که بیشتر توسط اقوام چادرنشین تولید و استفاده می شود و نام دیگر جوراب محلی، جوراب کرکی است که به جوراب کردی هم معروف است و طرح های آن بیشتر نقوش هندسی است و رنگهای به کار رفته در بافت آن قرمز تند، سرمه ای و زرد است و نخ به کار رفته در جورابهای سنتی نیز از پشم گوسفند می باشد.
"کلاه کرکی" نیز از تولیدات صنعتگران دستی این خطه است که چنانکه از نام آن برمی آید از جنس کرک است که به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه "گوشی" نیز معروف است.
این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای "گرمه" و "جاجرم" است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خودرنگ استفاده می شود.
مراحل بافت این دستبافته بسیار ساده و بدون دخالت هیچگونه ماشین یا ابزار خاص، تنها توسط پنج عدد میل چوبی بافته می شود.
از خواص منحصر به فرد آن غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تا کنون کاربرد خود را حفظ کرده و همچنان بافت و پوشیدن آن رایج باشد.
از سوی دیگر به دلیل هم نشینی اقوام مختلف ترک، فارس، کرد و ترکمن با فرهنگ های مختلف در خراسان شمالی، طراحی و دوخت لباس های محلی با رنگهای متنوع، شاد و نقوش مختلف در این منطقه رواج یافته است.
"لباس کرمانجی" که دختران و زنان عشایر استان می پوشند، دارای رنگهای شاد با حاشیه‌های متنوع دوخته شده است.
لباس زنان کرمانجی شامل شلیته و دامنی بلند از مخمل است که تا زانو رسیده و حاشیه آن دارای نواردوزی می شود که رنگ این نوار نشان‌دهنده طایفه صاحب آن است و رنگ آن برای عروسها سفید، برای خانم‌ها قرمز و برای دخترها زرد است.
"گراس" پیراهنی بلند که پایین آن چین دار است، جلیقه از جنس مخمل و دارای رنگ یکنواخت با شلیته می‌باشد که روی آن را سکه دوزی می‌کنند.
"یاشار" روسری بلندی از جنس حریر بوده که با سربند یزدی برای محکم نگهداشتن آن بسته می‌شود.
"لباسهای محلی ترکمنی" از دیگر پوشش‌های رایج در خراسان شمالی است که شامل چاوک، کولته، چلپی و یلک" است و متداولترین و ارزانترین آنها چاوک است، که جنس پارچه آن از ابریشم دستباف و عمدتا دارای رنگ قرمز و حاشیه زردرنگ است که حاشیه لباس و سرآستین آن سوزن دوزی شده و برای جلوگیری از جمع نشدن پارچه و ظرافت بیشتر سوزن دوزی با آستر انجام می‌شود.
"زیورآلات محلی" مکمل لباسهای سنتی و بومی این استان است و لباس‌هایی چون لباسهای کردها و ترکمن‌ها که معرف آداب، رسوم، آداب و سنن و فرهنگ مردم این منطقه است و زیورآلات بخشی جدایی ناپذیر از پوشاک اقوام عشایر و روستاییان این استان است.
زیورآلات همچنین جزو لاینفک از لباس های زنان ترکمن است و این هنر و صنعت در مناطق ترکمن‌نشین استان نظیر جرگلان، از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است.
عمده زیورآلات مورد استفاده زنان ترکمن شامل گردنبند، سینه ریز، مچ بند، دستبند، سربند است و وجود اقوام ترکمن در منطقه باعث خلق آثار هنری بسیاری از جمله "رودوزی های خاص" شده که بر روی لباسهای محلی صورت می‌گیرد.
رودوزی بر حاشیه پیراهن، شلوار، سرآستین، کلاه و کمربند انجام می‌شود و کلاه مزین به دوخت‌های سنتی "تخیه" نام دارد.
"چاروق" نیز پاپوش سنتی مردم خراسان شمالی است که کلمه‌ای ترکی به معنای "پای افزار" یا پاپوش است که بندها و تسمه‌های بلندی دارد و بندهای آن را به ساق پا می‌پیچند.
چاروق دارای نوکی برگشته رو به بالا است که از چرم طبیعی است و با نخ‌های ابریشم الوان و اشکال مختلف زینت داده شده و برای زیباتر شدن پاپوش در نوک آن منگوله ای، تعبیه می‌شده که از نخ‌های ابریشم رنگی تهیه می‌شود.
"سفال" دیگر هنر ایرانی است که حدود هشت هزار سال قدمت دارد و در خراسان شمالی، در سال های نه چندان دور سفالگری در بجنورد، اسفراین، گرمه، جاجرم و شیروان از رشته های درآمدزا بوده که اکنون به علت بی توجهی رو به منسوخ شدن نهاده است.
"معرق" دیگر هنری است که با قرار دادن قطعات مختلفی چون صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های رنگی در کنار هم ایجاد می شود و اکنون در تمام شهرهای خراسان شمالی، هنرمندان زیادی در این رشته فعالیت می کنند.
استان خراسان شمالی در موسیقی مقامی نیز شهرتی فراگیر دارد که وجود هنرمندان موسیقی هنر ساخت "سازهای سنتی" را نیز به یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین هنرهای استان تبدیل کرده که به دلیل وجود اقوام ترک، ترکمن و کرد در منطقه و موسیقی فولکلوریک رواج دارد.
ساخت "دوتار"، ساز مخصوص ترکمن ها که صدای چهار نعل اسب را ایجاد می کند در میان ترکمنان این منطقه رواج بسیاری دارد.
"سه تار" نیز سازی است که اقوام کرد در ساخت و استفاده از آن تبحری خاص دارند.
هم اکنون مراکزی در خراسان شمالی وجود دارد که انواع محصولات صنایع دستی را به علاقه مندان و مسافران نوروزی عرضه می کنند که بیشتر این کالاها به عنوان وسیله ای برای تزیین منزل مورد استفاده قرار می گیرند و در حال حاضر نیز با هدف معرفی صنایع دستی منطقه در ایام نوروز نمایشگاه هایی در شهرستان های بجنورد، مانه و سملقان و شیروان برپا شده و صنعتگران در 25 نوع رشته صنایع دستی به عرضه فعالیت و تولیدات خود پرداخته اند.
منبع :پایگاه اطلاع رسانی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی
پایان پیام/
نظر شما