مسجد جامع قاین، شاهکار معماری اصیل ایرانی و اسلامی

خبرگزاری شبستان// خراسان جنوبی

مسجد جامع قاین، بنایی بسیار قدیمی و درنهایت شکوه و جلال است که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح انگیز است. امروز با گذشت هزار و 100 سال همچنان این بنا بلندترین عمارت قاین است.

درخصوص بنای اولیه آن اختلاف نظر وجود دارد. استقرار یکی از پایه‌های مسجد بر روی آتشکده ساسانیان گویای تاریخ کهن آن است. اغلب مورخان و جهانگردان در بیان و معرفی شهر قاین به مسجدجامع صراحتا اشاراتی داشته اند.

بسیاری معتقدند از قلعه کوه تا دژ مرکزی شهر و مسجد جامع یک تونل زیر زمینی وجود داشته و مورد استفاده بوده است. احتمال دارد این معبر با مسیر کاریز جعفر آباد یکی باشد که در نزدیکی قلعه کوه معبرش مجزا می شود. اگر کاوش‌های باستان شناسی انجام شود شاید بتوان بسیاری از شگفتی ها را شناسایی و معرفی نمود.

طبق کتیبه های قدیمی که در بخش فوقانی محراب ضلع جنوب غربی قرار گرقته نام جمشید بن قارن بر روی آن نقش شده که به سال 769 هجری مسجد را بازسازی نموده است. از کتیبه های متعدد مسجد جامع می توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است.

لوحه ای به خط رقاع در داخل رواق پنجم درضلع شمالی حیاط مسجد می باشد و تاریخ آن اول رجب سال 921است. مضمون کلی آن مربوط به زمان فرمانروایی امیر سلطانی است که در (919-921) هجری از سوی شاه اسماعیل صفوی در قاین به این مقام منصوب شد.

سنگ لوحی در سمت راست ورودی ایوان مسجد به ابعاد 120*50 سانتی متر و با خط بسیار زیبای رقاع که شاه سلیمان صفوی امر به بازسازی مسجد داد بتاریخ 1080هجری قمری کرده است.

در کاوش‌های شبستان شمالی به سال 1354 ستون‌های سنگی با درازا و پهنای یک متر در یک متر از سنگ و لاشه و ملات و ساروج کشف شده که پایه های کنونی بر روی آنها بنا گردیده وجود یک ستون چهار قلو در شبستان مشابه ستون‌های مسجد جامع اصفهانی قدمتی از دوره سلجوقی را نشان می دهد که احتمالا در دوره تیموری تجدید بنا شده است.

گمانه زنی در این محل به عمق 60 سانتی متر و کشف قطعاتی از آجرو سفال های سلجوقی نشان داد که مسجد در یک زلزله شدید خراب شده است.

مسجد جامع قاین 2 هزار و 470 متر مربع وسعت داشته که یک هزار و 50 متر مربع آن زیربنای ایوان، شبستان‌ها و حجره‌ها و یک هزار و 200 متر مربع عرصه داخلی است.

حیاط مسجد محوطه ای به در ازای 33 و پهنای 28 متر است. در اطراف حیاط حجره‌هایی به عمق 2 متر قرار دارد. از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است که به طرز باشکوهی به زیبایی مسجد گوهرشاد با ارتفاع 18 متر، عرض 11متر و طول22 متر ساخته شده است.

در گذشته دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع پنج متر داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می شد و تا قبل از ویرانی صدای موذن از آن بلند بود. سقف ایوان چهار تاق و سه گنبد دارد که به طرز زیبایی رنگ آمیزی و تزیین شده و معرق کاری‌هایش بسیار ظریف و زیباست. نقاشی های ایوان به شیوه اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده و در زمان‌های بعد روی آنها را رنگ زده اند.

دو شبستان در دو سمت ایوان علاوه بر این که در فصل زمستان استفاده خوبی دارند برای جلوگیری از رانش دیوارهای اطراف ایوان تاثیر بسزایی دارند.

منبر چوبی بزرگ و نفیس مسجد مربوط به سال 1082هجری است که از چوب چنا ر توسط استاد محمد واعظی کاخکی به طرز ماهرانه ای ساخته شده است. کتیبه آن با خط مسخ بر روی آن منبت کاری است "عمل استاد محمد مقیم بن استادمحمد ولی بن استاد حسن علی کاخکی فی شهور سنه اثنان وثمانون بعدالالف"

در میان صحن مسجد پایابی مسقف برای دسترسی به آب قنات جعفر آباد و به دستور صفشکن خان همزمان با حکومت شاه سلیمان صفوی احداث شد.

این پایاب در 5/5 متری عمق زمین دارای 20 پله می‌باشد. کتیبه ای در حجره جنب پایاب برای اطمینان خاطر به استفاده از آب قنات جعفر آباد در رابطه با وضو چنین نوشته شده "چون مزرعه جعفرآباد در پی بازار واقع در بلده قاین چندین سال بایر بود در این ولاء اولاد استاد مرحمت پناه مغفوری میرزا عرب قاینی مالکان مزرعه مذکور آب را جاری کردند و شرط کردند که زراعت آن‌را در بیرون شهر به جهت نفع خود نکنند و همه ساله آب آن متصل از در مسجد واقع در بازار می‌گذشته باشد تا مومنان و مسلمانان که رجوع به مسجد و بازار داشته باشند از آب فایض بوده دعای پادشاه جمجماه ستاره ظل الهی می گفته باشد و ثواب آن به روزگار مالکان برسد و خلاف کننده شرط مذکور به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار گردد. سنه 1046هجری قمری"

در میان صحن مسجد جهت تعیین ظهر شرعی قاین ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی ساخته شده دو در مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی شمال (محل بازار فعلی ) باز می‌شود.

مسجد جامع قاین یکی از بهترین مساجد خراسان جنوبی است که اطلاعات خوبی از مساجد تاریخی کشور به بازدید کنندگان می‌دهد.

مسجد جامع قاین در سال 1316 هجری شمسی به شماره 295 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت و مرمت میراث فرهنگی قرار دارد.

پایان پیام/