به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از حوزه هنری، دومین جلسه از سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دَم‌آهنگ» از سوی مجمع شاعران اهل بیت (ع) با موضوع بررسی سیمای امام حسین (ع) در نوحه‌های دهه ۹۰ با سخنرانی کارشناسان، فعالان و نوحه‌سراها به همت مجمع شاعران اهل بیت (ع) در حوزه هنری برگزار شد.
* آیینگی نوحه در دهه ۹۰ بسیار مهم است
مهدی امین‌فروغی دبیر علمی سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دَم‌آهنگ» در ابتدای این نشست گفت: هنر و ادبیات ترجمان فرهنگ و احساسات اقوام و ملل و آیینه‌ای از روحیات و خلقیات جوامع است، در نتیجه در شعر و هنر می‌توان شاهد تاریخ، آداب و رسوم اقوام مختلف بود. کتاب‌های تاریخ در طول تاریخ بشری عمدتاً به دستور سلاطین وقت نگارش شده‌اند. از این رو نفع و زیان حکومت‌ها را در این نوشته‌ها در نظر گرفته می‌شد اما در کنار کتاب‌های تاریخی شعر، هنر و ادبیات را داریم که آن زوایایی از جامعه و مردم را در خود نشان می‌دهد که در کتاب‌های تاریخ اثری از آن نیست.
امین‌فروغی ادامه داد: آثار هنری آیینه‌ای برخواسته از بطن جامعه است. در این آثار وضع روحی و روانی جامعه کاملاً مشهود است. اشعار شاعران و آثار هنری باقی مانده از هنرمندان گذشته بیانگر احساسات جهان بینی بوده که در دوره‌های مختلف زندگی می‌کردند. آثار هنری، شعر و ادبیات آئینه است و آئینگی این آثار بسیار مهم است. نوحه ها هم در میان این هنرها در سرزمین ما وضعیتی دارند که می توان از آن وضعیت جامعه و مردمانی که در آن دوره زندگی می کردند را مشاهده کنیم.
وی افزود: در نوحه می‌توان احوالات سراینده و خواننده و مخاطب را مشاهده کرد. آیینگی نوحه در دهه ۹۰ بسیار مهم است. نوحه را در دهه ۹۰ می توان از منظرهای مختلف جامعه شناسی و روانشناسی مشاهده کرد و مورد بررسی قرار داد. اینکه جامعه در چه وضعیتی قرار داشته که نوحه سرا چنین نوحه هایی را سروده است یا چه اعتقاد و ادراکاتی جامعه داشته که نوحه سرا چنین آثاری را سروده است.
امین‌فروغی در ادامه شعر و موسیقی در نوحه را تابع محتوا دانست و افزود: محتوا است که شعر را می آفریند و این هر دو هستند که وضعیت موسیقی را به ما نشان می دهد. در نوحه های دهه ۹۰ ما با سه امام حسین (ع) مذبوح، معشوق و مزور روبرو هستیم. شیعه سندی در دست دارد که نام آن جامعه کبیره است سندی که امام شناسی را تبیین می کند. امام معصوم در این زیارت یاد داده که با امام چگونه سخن گفته شود که این مهم در نوحه های دهه ۹۰ کمتر دیده می شود. مقصود این نیست که عبارت زیارت در نوحه ها آورده شود بلکه مراد مفهوم زیارت جامعه کبیره است که باید در نوحه ها دیده شود.
دبیر علمی سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دَم‌آهنگ» در پایان با تاکید بر اهمیت ورود علمای دینی در زمینه نوحه گفت: لازم است علمایی مانند علامه طباطبایی نوحه‌های اصیل را شرح دهند. ضعفی که در محتوا وجود دارد این است که ما در گذشته مرثیه‌هایی داشتیم که علمای بزرگ ما به ستایش و مدح این نوحه‌ها پرداختند لازم است قامت نوحه‌ها بلندتر باشد و معرفت بیشتری در آن باشد به گونه‌ای که دست مخاطب را بگیرد و او را از نظر معرفتی بالا بیاورد.
* اغلب نوحه‌ها دارای یک تم عاشقانه هستند
حجت‌الاسلام جواد محمدزمانی شاعر آئینی و نوحه‌سرا نیز در این نشست گفت: سال ۸۶ با جمعی از شاعران آئینی خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم و عرضه داشتم که وضعیت هیأت‌های مذهبی رو به رشد است اما ایشان فرمودند وضعیت عزاداری‌ها مطلوب نیست، خاطرم هست اوایل انقلاب در یزد و جهرم نوحه‌هایی خوانده می‌شد که به اندازه ۱۰ منبر مطلب داشت اما الان این‌چنین نیست. سال ۹۵ نیز همین نکته را مجدداً تذکر دادم. البته در این سال‌ها، پیشرفت‌هایی صورت گرفته است اما ضعف‌های فراوانی نیز وجود دارد.
محمدزمانی ادامه داد: مضامین نوحه‌ها در این سال‌ها تغییر کرده و حتی سخیف شده است. مضامین نوحه‌های این دهه عمدتاً «حسرت کربلا»، «ان‌شاءالله اربعین حرم بروم»، «چند ماه منتظر اربعین و عرفه هستم»، «قرار ما شب جمعه کربلا»، «چای روضه»، «کفنم پیراهن سیاهم است» و … شده است. یعنی اغلب نوحه‌ها دارای یک تم عاشقانه هستند که در فضای عاشقانه نیز سروده می‌شوند و تنها در نوحه‌ها معشوق ما امام حسین (ع) است.
این شاعر آئینی و نوحه‌سرا افزود: در شعر عاشقانه خیمه لیلی را داریم و اینجا بحث از حرم امام حسین (ع) است. آیا موضوعات عاشورا و امام حسین (ع) محصور به همین موارد است؟ آیا نمی‌توان از خطبه‌ها، نامه‌ها، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای حضرت با اشخاص مختلف در نوحه‌ها استفاده کرد؟ متأسفانه یکسری از مضامین را گرفته‌ایم و باقی را رها کرده‌ایم و شاهد یک ادبیات و شعر حرمی هستیم.
محمدزمانی گفت: انکار نمی‌کنم شخص من هم از این اشعار می‌سرایم و با آنها اشک می‌ریزم و منکر نقاط قوت و پیشرفت‌های نوحه‌ها در این سال‌ها نیستم. اما شاهد نوآوری نیستیم. به تکرار مضامین در نوحه‌های مختلف دچار شده‌ایم.
این شاعر آئینی افزود: ضعف‌های زبانی و دستوری موجود در نوحه‌ها قابل جبران است اما مشکل اصلی بر روی محتواست که حتی در مداحی‌های استودیویی و … نیز شاهد آن هستیم. مضامین ما تک بُعدی شده و این در نوحه‌های دهه ۹۰ به اوج خود رسیده است و با فقر مضمون مواجه هستیم.
محمدزمانی در پایان گفت: در نوحه‌های دهه ۹۰ ادبیات حماسی نداریم. در ادبیات نوحه‌های دهه ۹۰ با افراط قتلگاه سرایی مواجه هستیم. سرودن از قتلگاه ممدوح است اما ما افراط کرده‌ایم. زیر برخی از نوحه‌ها در فضای مجازی باید بنویسیم «با حال مناسب بشنوید» زیرا این محصول خارج از فضای هیأت کارایی ندارد. این افراط و فراوانی حتی موجب می‌شود که برخی از مسائل برای مردم و مخاطبان عادی شود.
*سنت‌های نورانی و آسمانی در حال فراموشی است.
احمد واعظی رئیس کانون مداحان اهل بیت (ع) نیز در این نشست گفت: در گذشته فضای نوحه‌ها دارای حال و هوای خاصی بود البته این به معنای آن نیست که امروز فاقد آن هستیم. در گذشته لفظ نوحه‌خوان به افراد خاصی اطلاق می‌شد و میان نوحه‌خوان، مولودی‌خوان، مرثیه‌خوان و ختم‌خوان تفکیک قائل بودند. به طور مثال در مشهد افرادی داشتیم تخصصی بر روی نوحه کار می‌کردند که بر روی دستگاه‌های موسیقی نیز تسلط داشتند.
واعظی با بیان اینکه مقام معظم رهبری در سال گذشته فرمودند که هیأت باید هیأت بماند که نشان از توجه و رعایت همین سنت‌هاست، تصریح کرد: متأسفانه شکل هیأت‌ها در کل کشور به یک سمت درحال حرکت است و مشابه هم می‌شود و سنت‌های نورانی و آسمانی که هر کدام پشتش یک فضای معنوی بسیاری بود، در حال فراموشی است.
واعظی با اشاره به اینکه برخی از دستگاه‌های موسیقی تولید شده است تا به واسطه آن برای امام حسین (ع) مرثیه‌خوانی شود، عنوان کرد: در هیأت‌های قدیمی مشهد آداب‌های مختلفی با تکیه بر احترام به بزرگترها و به خصوص سادات وجود داشت و حتی در زمان سینه‌زنی اول دست بزرگتر به سینه‌اش می‌خورد و بعد باقی افراد سینه‌زنی را شروع می‌کردند. سینه‌زنی هم به این صورت بود که از واحد به ثلاث، خمسه، سبعه و بعد ۱۵ ضربه می‌رسیدند که تمام این‌ها نیز توسط میاندار اعلام می‌شد. این سبک‌ها و سنت‌ها در خراسان و سیستان و دیگر شهرها وجود داشت اما امروز متأسفانه شاید به دلیل فضای مجازی همه با یکدیگر قاطی شده است. سنج و دمام از بوشهر به مشهد و تهران آمده است و از این شهرها، شیوه‌‌هایی به آنجا رفته است و بالعکس.
واعظی ادامه داد: در گذشته این امور توسط یک اتاق فکر با اشراف علما به پیش می‌رفت اما الان شرایط تغییر کرده است. در گذشته در شهر مشهد چند شاعر محدود داشتیم اما امروز به لطف امام رضا (ع) و اهل بیت (ع) نوحه‌های فراوانی دردسترس است. در گذشته در تهران کتاب شعر گلچین باقری منتشر می‌شد و همه از روی آن، نوحه می‌خواندیم اما امروز دریایی از نوحه وجود دارد.
وی افزود: سؤال اینجا است چرا نوحه‌های قدیمی صدها بار خوانده می‌شود و هنوز هم مردم درخواست دارند، همان قدیمی‌ها خوانده شود. چرا امروز نوحه‌ها تکراری شده است؟
واعظی با اشاره به اینکه برخی از نوحه‌ها مانند جلوی آیینه حمید علیمی یا تسبیحات حضرت زهرا مهدی رسولی یا نوحه مدافعان حرم سیدرضا نریمانی به‌هنگام و به وقت خوانده شد و با عنایت اهل بیت (ع) مدنظر قرار گرفته است، گفت: متأسفانه آثار و تولیدات امروز نوحه‌سراها به بزرگترها ارائه نمی‌شود، برای همین به مشکل می‌خوریم. در مشهد و در گذشته‌ها رسم بر این بود یک نوحه قبل از آنکه در هیأت خوانده شود به بزرگترها و حتی علما نشان می‌دادند تا مشکل شرعی حتی نداشته باشد اما الان نوحه‌ای بلافاصله بعد از آنکه سروده می‌شود توسط مداح خوانده می‌شود. البته یک دلیلش هم آن است که جلسات و مداحان زیاد شده‌اند اما باید مدیریت و سازماندهی شوند تا این استعدادها بهتر از قبل خود را نشان دهد.
* متاسفانه فضای مجازی فضای رقابتی ایجاد کرده است
حمید علیمی مداح اهل بیت (ع) نیز در این مراسم با اشاره به اینکه قبل از دهه ۸۰ شعر و نوحه کم بود اما عمق بسیاری داشت، گفت: امروز با اقیانوسی از شعر و نوحه مواجه هستیم که عمقش کم است. متأسفانه امروز سبک نوحه به شعر می‌چربد یا بالعکس؛ یعنی ابتدا آهنگ و ملودی انتخاب می‌شود و می‌گوییم برای این، شعر خوبی باید تولید شود. اگر شاعران خود بر نغمات و دستگاه‌های موسیقی تسلط داشته باشند، این مشکلات مرتفع می‌شود.
وی افزود: متأسفانه مقصر اصلی فضای مجازی است زیرا فضای رقابتی را ایجاد کرده است. خاطرم هست حاج احمد واعظی چندین سال پیش در هیأت مکتب الزهرا مشهد این جمله را به مخاطب گفتند که من چه چیزی بخوانم که بی‌بی خوشش بیاید نه شما! اگر نگاه ما این باشد خود به خود مراقبه‌ای خواهیم داشت تا هر چیزی را نخوانیم.
علیمی گفت: متأسفانه نه در حوزه مداحی و نه نوحه‌سرایی مرجعی به عنوان بزرگتر وجود ندارد. فضای امروز کاملاً رقابتی شده است و این موجب می‌شود، افراد ناآشنا به صدا و دستگاه و شعر در جلسات حضور پیدا کنند و بخوانند. اگر شعرا مایه بگذارند ما مداحان نیز مجبور می‌شویم که شعر خوب بخوانیم. جلسات و مداحان محتاج به شاعران هستند اما متأسفانه شاعران به گونه دیگری رفتار می‌کنند که انگار روند جور دیگری است.
* سواد موسیقیایی نوحه‌سراها پایین است
مهدی سهرابی شاعر و نوحه سرا نیز در بخش دیگری از این مراسم اظهار داشت: دهه ۸۰ اوج نبوغ نوحه‌سرایی بود که تا اوایل سال ۹۴ هم ادامه پیدا کرد. بسیاری می‌گویند نوحه‌های دهه ۸۰ نقد نمی‌شود و یا نوحه‌سراهای آن زمان به امروزی‌ها حسادت دارند. ما آماده‌ایم تا نوحه‌های آن زمان نیز نقد شود.
وی با اشاره به اینکه نقد نوحه مرتبط با نوحه‌سرایان است و نباید مداحان گلایه‌مند شوند، گفت: متأسفانه سواد موسیقیایی نوحه‌سراها پایین است و به نظرم مجمع شاعران اهل بیت (ع) باید در این زمینه دوره آموزشی برگزار کند.
در بخش پایانی این جلسه نیز جواد حیدری مدیرعامل مجمع شاعران اهل بیت(ع) و جمعی دیگر از نوحه‌سراها نظراتی را بیان کردند.
نظر شما