جامعالازهر تاکنون در قیام های ملی و میهنی نقش بزرگی ایفا کرده است. برای مثال قیام علیه فرانسویها که قاهره را اشغال کرده بودند، از همین مسجد آغاز گردید و قیام علیه انگلیسیها به هنگام حمله «فریزر» و نیز انقلاب سال 1919 میلادی در مصر از همین نقطه به جاهای دیگر سرایت کرد.
خبرگزاری شبستان: مساجد اگر چه در آموزه های دینی دارای جایگاهی منحصراً معنوی نبوده و بیشتر به عنوان پایگاهی برای پاسخگویی به غالب نیازهای مسلمانان برآمده بود، به اندک زمانی با روحی که از لطافت ایمان و جذبه حضور درآمیخته بود به زیباترین بنای اسلامی بدل شد.
به گونه ایی که شکل و ساخت مساجد در کشورهای اسلامی زیر بنای هنر و معماری اسلامی را تشکیل داد. معماری زیبا با کاشی کاری های هوش ربا، کتیبه ها، گچبری ها، معرق ها و دیگر عناصر معماری در هم آمیخت و معماری اسلامی را پدید آورد که هم اکنون مایه فخر و مباهات ملل اسلامی و یکی از جاذبه های گردشگری این کشورهاست.
یکی از این کشورها مصر است که تقریباً همه بناهای اسلامی اش در قاهره متمرکز است. مساجدی که در این شهر بنا شده اند از حیث معماری محض در زمره زیباترین بناهای اسلامی محسوب می شوند. ابن خلدون مورخ بزرگ عرب و زاده اسپانیا در سده چهاردهم م. قاهره را چنین می ستاید: «کسی که قاهره را ندیده است عظمت اسلام را نمی شناسد.»
مشهورترین و قدیمی ترین مسجد قاهره مسجدالازهر است که در جنوب شرقی این شهر و در نزدیکی «کاخ بزرگ» قرار دارد و اولین مدرسهای است که در آن علوم دینی تدریس شده است. رایجترین روایت درباره وجه تسمیه آن به الازهر این است که آن را به نام حضرت زهرا سلاماللّهعلیها نامیده اند.
ساخت این مسجد و مدرسه که در سال 309 هجری قمری به فرمان «المعزلدیناللّه» خلیفه فاطمی و به دست «جوهرصقلی» فرمانده قشون او انجام شد حدود دو سال به طول انجامید و نخستینبار مسلمانان در هفتم ماه رمضان 361 هجری در آن نماز جمعه برپا کردند. خلیفه فاطمی با ساختن این مسجد برآن بود تا هم جایی برای برگزاری مهم ترین ستون دین ـ که نماز است ـ فراهم شود و مسلمانان برای بحث در امور دینی و اجتماعی خود جایی را داشته باشند و از جهتی هم مسجد رسمی حکومت فاطمیها درمحل استقرار جدید آنان باشد.
الازهر در دوران العزیزباللّه خلیفه فاطمی از شکل یک مسجد برای انجام عبادت و شعائر اسلامی بیرون آمد و به مدرسهای برای تدریس علوم دینی، زبان، منطق، طب، ریاضیات و فلک مبدل شد.
در آن زمان، مسجدالازهر از دو بخش تشکیل شده بود: یک صحن و یک ساختمان. ساختمان مسجد نیز به دو بخش تقسیم می شد: بخش اول همانیست که جوهر صیقلی آن را بنا کرد و دارای 76 ستون از مرمر سفید است و بخش دوم جایگاهیست که بعدها به دست عبدالرحمن کدخدا بنا شد و دارای 50 ستون مرمر است و در پشت محراب قدیمی مسجد قرار گرفته است.
در سال 400 هجری «الحاکم بأمر اللّه» مسجد الازهر را بازسازی کرد و بودجه کلانی را برای پیشبرد امور آن و هزینه تحصیل طلاب بدان اختصاص داد. این خلیفه، همچنین کتاب های موجود در کتابخانه دارالحکمه را به کتابخانه الازهر انتقال داد.
معماری مسجد الأزهر، نمونه ای بارز از معماری اسلامی و عربی
مراجع تاریخی تأکید میکنند که آن چه امروز به نام مسجد الازهر معروف است با مسجد اصلی از نظر معماری تفاوت دارد و تغییرات زیادی در درون و بیرون ساختمان آن احداث شده است.
ساختمانی که امروز وجود دارد بسیار وسیع است و دارای دیوارهای قلعه مانند و هشت دروازه است. در بالای این دیوارها و دروازهها پنج گلدسته و سه گنبد بینظیر به چشم میخورد. حرم الازهر دارای دو شبستان، یکی بزرگ و قدیمیست و دیگری همان است که در سال 1167 هجری قمری ساخته شد. سقف شبستانها از چوب و دارای استحکام فراوان است.
اما مسجد اصلی در حقیقت یک مسجد ستون دار ساده است و تأثیر پذیری آن از جامع قیروان آشکار است. چهار ردیف ستون، نمازخانه را به پنج راهرو موازی با قبله تقسیم می کند. این راه رو ها در مرکز به وسیله شبستان محوری پهنی که به محراب گچ بری شده مسجد منتهی می شود ، قطع می شود. این پلان متقاطع Tشکل، پیش از این در در مساجد شمال آفریقا به کار گرفته می شد.
در جلو شبستان محوری، گنبدی ساخته شده که تاریخ آن مربوط به سال 509 هجری است و موقعیت آن، یکی از گنبدهای مشابه را در قیروان به یاد می آورد. در دوره عثمانی، دیوار سمت قبله بدون تغییر در وضعیت محراب، برداشته شد و نمازخانه در جهت شرق گسترش یافت و چهار راهرو دیگر به آن افزوده شد.
تزئینات دوره فاطمی در قوس پشت بغلی ها و قاب دور پنجره ها مشاهده می شود که اغلب شامل نقوش طوماری و برگ های پر پیچ و تاب تاک است و به نیمه ای از برگ خرما با اشکال درختچه ای و خوشنویسی منتهی می شود که تأثیرات هنر شرقی را می نمایاند.
در دوره مملوک و عثمانی، سازه های تازه ای نظیر مناره ها، مقبره ها، آب انبار ها و مدارس چسبیده به دیوار خارجی مسجد، به آن افزوده شدند. در سال 709 هجری، مدرسه مملوکی تایبرس در زیاده (فضای بیرونی) الازهر ساخته شد.
این مدرسه دو ایوان داشت که یکی به شافعی ها و دیگری به مالکی ها اختصاص یافته بود. محراب آن به سبک هنر مملوک بحری از موزاییک های شیشه ای و مرمر های رنگین ساخته شده بود.
در سال 740 هجری، مدرسه آق بقعه چسبیده به دیوار الازهر ساخته شد و از سال 1316 هجری، قرآن ها و نسخ خطی ارزشمند را در خود جای داد. مدرسه جوهر نیز که در سال 844 هجری به مجموعه افزوده شد نخستین نمونه های حکاکی نقوش اسلیمی را بر گنبد سنگی، نمایان می سازد.
در قسمت غربی مسجد صحنی قرار دارد که ایوان هایی آن را در بر گرفته اند. این صحن در قرن ششم و در زمان حکومت خلیفه الحافظ ساخته شد. این صحن زیبا و ورودی آن در سال 1213 هجری به هنگام سرکوب دانشجویان مخالف به دستور بناپارت ویران شد و در سال 1312 مجددا بازسازی شد.
مسجد الازهر در مراحل مختلف عمر طولانی خود رویدادها و دگرگونیها و اصلاحات مختلفی دیده است. برای نمونه در دوره ایوبیان توجه و رسیدگی به آن کم و حدود یک صدسال نیز نمازجمعه در آن متروک شد. در سال 702 هجری بر اثر زمینلرزهای که شهر قاهره را لرزاند، مسجد الازهر، نیاز به ترمیم پیدا کرد و بوسیله حکومت وقت مصر این کار انجام شد.
جامعالازهر تاکنون در قیام های ملی و میهنی نقش بزرگی ایفا کرده است. برای مثال قیام علیه فرانسویها که قاهره را اشغال کرده بودند، از همین مسجد آغاز گردید و قیام علیه انگلیسیها به هنگام حمله «فریزر» و نیز انقلاب سال 1919 میلادی در مصر از همین نقطه به جاهای دیگر سرایت کرد.
از جهتی جامع الازهر شخصیتهای بزرگ فراوانی به خود دیده که در این مکان مدت ها به تحصیل اشتغال داشته و از آن جا فارغالتحصیل شدهاند. از جمله این دانشمندان و اندیشمندان «ابنخلدون» «مقریزی»، «عسقلانی»، «سخاوی»، «سیوطی» و در روزگار اخیر شخصیت های مانند «سعد زغلول»، «محمد عبده» «طه حسین» بودهاند.
جامع الازهر، در حال حاضر دارای هیأت های مختلف نظارت و ارشاد و برنامهریزی در امور مختلفه اسلامی است و هماکنون علاوه بر 42 دانشکده آن در قاهره و استانهای دیگر مصر، دارای 17 مرکز علمی برای پژوهش در تخصصهای مختلف است.
منابع:
معماری اسلامی/ پاپادوپولو/ مرکز نشر فرهنگی رجاء
شکل گیری هنر اسلامی/ الک گرابار/ پژوهشگاه علوم انسانی
پایان پیام/
نظر شما