به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، روزهای پایانی ماه صفر و ایام رحلت جانسوز پیامبر اعظم(ص) یکی از بهترین و مغتنم ترین فرصت هایی است که می توان به این بهانه در رابطه با اهمیت و ضرورت ترویج ارزش ها و فضایل اخلاقی در جامعه با تأسی به گفتار و سیره نبوی صحبت کرد.
با توجه به ضعف جوامع بشری و از جمله جامعه ما در زمینه مسایل اخلاقی در جهت شناسایی و لزوم تبیین و ترویج راهکارهای ترویج مکارم اخلاقی با حجت الاسلام و المسلمین رضا نوروزی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در این دانشگاه ، گفتگویی صمیمانه داشته ایم که در پی می آید؛
برای شروع بحث بفرمایید چرا قرآن کریم از حضرت رسول (ص) به عنوان "اُسوه حسنه" و "خُلق عظیم" یاد می کند؟
همان طور که می دانید هدف بعثت پیامبر اکرم(ص)، تکمیل مکارم اخلاقی بوده است و این مساله از آن دست مسایلی است که آن قدر درباره اش بر روی منابر و یا در رسانه ها و مقالات و کتب گفته و نوشته شده که فکر کنم کمتری کسی پیدا شود که از کلیت آن بی اطلاع باشد.
در خصوص حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (ص) آنچه قابل توجه است این که صفات عالی انسانى و مکارم اخلاق چنان در وجود ایشان جمع و کامل بود که حتی دشمنان سرسخت و قسم خورده را تحت تاثیر قرار مى‌داد و به تسلیم در برابر اسلام و دین حق وا می داشت، ضمن آن که دوستان و حق طلبان را سخت مجذوب مى‌ساخت و لذا اگر این مساله را معجزه اخلاقى پیامبراکرم (ص) توصیف کنیم، بی شک به حقیقت مسلم اشاره کرده ایم.
به همین خاطر است که پروردگار متعال در قرآن کریم از پیامبر(ص) با عنوان "اُسوه حسنه" و "خُلق عظیم" یاد می کند چه آن که این گوهر نازنین عالم خلقت، با اخلاق والای خویش توانست بندگان را به سوی دین الهی و معارف حقه هدایت کند.
با توجه به چنین الگوی بی نظیری ، چه رابطه ای بین دینداری و اخلاق مداری، می توان ترسیم و تبیین کرد؟
ببینید دیندار واقعی بر اساس آموزه های اسلامی و تعالیم پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) کسی است که حتماً اخلاق مدار است.
اشکال و به نوعی شبهه ای که گاهی در جامعه رخ می دهد این است که بعضاً متدینین احساس می کنند که می توانند انسان متشرع و متدین خوبی باشند بدون آن که کرامات و صفات اخلاقی در آن ها متجلی باشد و حال آن که بر اساس فرمایش و سیره و کردار رسول الله(ص) و دیگر حضرات معصومین(ع) نمی توان متدین واقعی بود اما نسبت به کسب فضایل و محاسن اخلاقی بی توجهی کرد.
گاهی گفته می شود فلانی انسان دینداری است اما چندان خوش اخلاق نیست و حال آن که نمی توان بین دینداری و اخلاق مداری تمایز قائل شد و اگر چنین تمایزی باشد بی شک توهم آمیز است.
اساساً بخش مهمی از دینداری ما ناظر به اخلاق مداری است و کسی که اخلاق مدار نیست ولو این که همه جزییات مناسک عبادی و دینی را هم انجام دهد در واقع تنها به بخشی از دین عمل کرده و نمی توان او را یک انسان متدین به معنای واقعی دانست.
به نکته بسیار خوبی اشاره فرمودید. از آن سو برخی نیز در تعریف اخلاق گرایی و اخلاق مداری عمدتاً به مباحث فردی و نهایتاً خانوادگی اشاره می کنند و حال آن که ما در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و حتی اقتصادی باید برپایه تعالیم و آموزه های نبوی و معارف اهل بیت(ع)، شاخصه ها و مؤلفه های اخلاقی را در جامعه تبیین و نهادینه کنیم. به نظر شما چگونه می توان به این مهم دست یافت؟
بله، همین طور است که فرمودید. ما باید بر اساس آن چه از کلام و سیره ائمه اطهار(ع) به خصوص شخص نبی مکرم اسلام به دست ما رسیده، شاخصه های اخلاقی در ابعاد گوناگون زندگی فردی و اجتماعی را تبیین و تشریح کنیم. به عنوان مثال در حوزه اخلاق خانوادگی، چگونگی رفتار با همسر، فرزندان، نسل جوان و اقوام و خویشان بر محوریت اخلاق نبوی جای بحث دارد.
همچنین جا دارد ما اخلاق سیاسی و اقتصادی پیامبر اکرم(ص) را به جامعه معرفی کنیم؛ به عنوان مثال این که در زمان حیات رسول خدا وقتی اوضاع اقتصادی مثل زمان فعلی ما سخت می شد، ایشان چگونه با دیگران تعامل کرده و جامعه را به سمت فضایل اخلاقی هدایت می نمودند یا در مباحث سیاسی و حاکمیتی، اخلاق و رفتار ایشان چگونه بود و با دوست و دشمن به چه نحوی برخورد می کردند.
بخشی از مشکلات امروز جامعه بشری و از جمله جامعه ما به این بر می گردد که معیارهای اخلاقی در بخش های مختلف جامعه از جمله در بین مسئولان تا حدودی کمرنگ شده و حال آن که دینداری ما زمانی جامع و کامل است که بخش های اخلاقی را به طور جدی مورد توجه قرار دهیم و در همه ابعاد و زمینه ها ، گفتار و رفتار و کردار پیامبر اعظم(ص) و اهل بیت(ع) را ملاک و معیار خویش بگذاریم.
رفتار پیامبر (ص) هم در بحث عبادات و مناجات با خدا، هم در مباحث خانوادگی ، هم در بین قوم و خویش و هم بین توده های جامعه و از جمله در نحوه برخورد با مسئولان و کارگزاران حاکمیتی برای ما بهترین الگوست. فراتر از انسان ها ، حتی نوع برخورد اخلاق مدارانه پیامبر(ص) با غیر انسان ها نیز برای ما درس آموز است، چه آن که ایشان حتی نمی گذاشت که حقوق درختان و حیوانات نیز ضایع شود. در همه این موارد انسان اوج فضیلت اخلاقی را مشاهده می کند و به همین خاطر است که حضرت الگوی تمام و کمال برای همه ابنای بشریت و به تعبیر قرآن "اسوه حسنه" است.
به عنوان عضو هیئت علمی و همچنین مسئول نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه قم که طبعاً با جوانان دانشجو و افراد تحصیل کرده ارتباط و حشر و نشر بسیاری دارید، به نظر شما چگونه می توان این فضایل اخلاقی را در رابطه با نسل جدید به درستی تبیین و نهادینه کرد؟
قبل از هر چیز باید توجه داشت که زبان امروز برای تبیین و ترویج و انتقال فضایل اخلاقی فقط زبان گفتاری نیست. این اشتباه است که فکر می کنیم باید فقط بر اساس بحث های گفتاری این موضوع را به پیش ببریم و حال آن که زبان هنر یکی از زیباترین و تأثیرگذارترین ابزارهای انتقال مباحث ارزشی و دینی و اخلاقی است.
از این حیث باید بکوشیم که فضایل و مکارم اخلاقی را در قالب های مختلف هنری و ادبی به مخاطب عرضه کنیم، به ویژه این که ما یک پیشینه و سابقه ادبیات غنی فارسی داریم که سرشار از ترویج فضایل اخلاقی است،کما این که در برخی کتب ادبی در قالب تصویرپردازی و داستان سرایی ، فضایل اخلاقی مورد توجه قرار گرفته و به عنوان مثال بوستان و گلستان سعدی یکی از بهترین نمونه ها در این باره است.
ما برای تبیین مباحث اخلاقی و نهادینه کردن این امور در رابطه با آحاد مردم به خصوص نسل جوان باید با تکیه بر این پیشینه و گنجینه غنی از ابزارها و امکانات جدید به درستی استفاده کنیم و این که از روش های خلاقانه و مبتکرانه در این باره بهره ببریم.
ما گاهی فکر می کنیم که به صرف سخنرانی و منبر می توانیم این کار را انجام دهیم و حال آن که به خصوص در زمانه فعلی و در ارتباط با نسل جدید، نیاز به استفاده از ابزارهای هنری و ادبی داریم.
با توجه به اهمیت روز افزون رسانه های نوین چون شبکه های اجتماعی، چگونه می توانیم در راستای ترویج اخلاق حسنه در جامعه از این ظرفیت ها استفاده کنیم تا به نتیجه مطلوب دست یابیم؟
آن چه مسلم است این که ارزش ها و فضایل اخلاقی را باید با ابزار هنر و رسانه در سطح جامعه ترویج کرد و این که در قالب فیلم و داستان و کلیپ و پست شبکه اجتماعی و سریال سازی این ها را به شکلی هنرمندانه به تصویر بکشیم.
اگر در بستر رسانه از ظرفیت هنر و ادبیات به خوبی استفاده کنیم، قطعاً خواهیم توانست مفاهیم و ارزش های والای اخلاقی را به تدریج در اجتماع ترویج کنیم و مهم نیز این است که این کار را از سنین سنین کودکی و نوجوانی آغاز کنیم.
بنده معتقدم اگر گاهی جوانان ما از این مفاهیم و ارزش ها فاصله می گیرند به این خاطر است که در دوره کودکی به خوبی از این حیث تغذیه فکری و دانشی نشده و تحت تربیت اخلاقی به شکل مطلوب قرار نگرفته اند.
نظر شما