به گزارش خبرگزاری شبستان، حجت‌الاسلام والمسلمین «داود فیرحی»، استاد دانشگاه تهران، ۳۱ شهریورماه در نشست «کرونا، الهیات و جامعه» که به صورت مجازی ویژه اساتید از سوی معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی برگزار شد، گفت: کرونا بیماری فراگیر با مشخصات جدید است که در تاریخ تکرار نشده و تازه به دایره آگاهی بشر رسیده است. بیماری‌های فراگیری مانند طاعون، وبا و ... از شرق و غرب دنیا در گذشته تاریخِ ایران وارد کشور شده است و در همه زمان‌ها باعث ایجاد تنش‌های روحی برای مردم شده است. مثلا در گذشته با فراگیری طاعون، آن را مرگ سفید نامیدند، ضمن اینکه برخی تهدیدات طبیعی مانند سیل و زلزله و جنگ و نا‌امنی و ... هم همیشه وجود داشته است، اما نگاه الهیاتی عمدتاً در چنین بیماری‌هایی مطرح بوده و هست.
فیرحی با طرح این سؤال که چرا در حوادثی مانند کرونا الهیات مطرح می‌شود،، اضافه کرد: اینکه الهیات چه توصیه و وظیفه‌ای را در این زمینه بر عهده دارد و الهیات چگونه تحت تأثیر این نوع حوادث، دچار دگرگونی می‌شود از مباحث مهم و قابل توجه است؛ ما معمولاً میان الهیات، دولت و بیماری‌های واگیر رابطه مستقیم می‌بینیم و حتی برخی می‌گویند پیدایی دولت مدرن به معمای حل مشکل طاعون باز می‌گردد.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه چهره اول کرونا، مرگ فراگیر و فوری و چهره دوم آن وقوع در عصر دیجیتال است، ادامه داد: این دو عامل سبب شده تا بحرانی فراگیر و همگانی و یادآوری آن لحظه‌ای باشد؛ انسان موجودی است که به تعبیر عرفا، فقر وجودی دارد و همیشه در معرض عدم قطعیت است؛ یعنی از ادامه حیات خودش مطمئن نیست، لذا کرونا، فراخوان لحظه‌ای مرگ را دارد. از این رو ما در هر لحظه که دست و صورت می‌شوییم و ماسک می‌زنیم و با کسی مرتبط هستیم، احساس خطر مرگ می‌کنیم.
وی تصریح کرد: انسان در دو هنگام یعنی یادآوری بیش از حد و فراموشی بیش از حد دچار بحران می‌شود؛ کرونا یادآوری لحظه به لحظه مرگ است، زیرا انسان از هوایی که تنفس می‌کند و از دست و صورت خود و ارتباط با دیگران هراس پیدا می‌کند؛ بنابراین کرونا هویت انسان را به چالش می‌کشد. کرونا هستی آدمی را تهدید و رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی با اشاره به رابطه انسان با خدا، طبیعت و دیگران، افزود: از جمله پیامدهای اجتماعی این ویروس آن است که انسان حس می‌کند با وجود این همه تلاش تاریخی در مقابل ویروس‌های فراگیر در برابر یک ویروس زنده مستأصل است؛ اینکه انسان به همنوع و نزدیکان و کسانی که دلش برای آنان تنگ می‌شود و حتی خودش اعتماد بکند یا خیر؟.
دو مواجهه با عدالت الهی در ایام کرونایی
فیرحی بیان کرد: جامعه در این شرایط از لحاظ الهیاتی به دو دسته تقسیم می‌شود، برخی به این چالش فکری می‌رسند که این حوادث با عدالت خدا چه رابطه‌ای دارد؛ می‌گویند خدایی که در کمین ما هست، چرا خدای پرستیدنی است؟ بسیاری از انسان‌ها در چنین حوادث سهمگین و شرور، مرگ فراگیر و فوری را با عدل الهی سازگار نمی‌دانند؛ تاریخ بشر هم نشان داده که انسان‌ها در مواجهه با چنین شروری دو دسته می‌شوند؛ گروهی منتقد خداوند می‌شوند و او را سرزنش می‌کنند.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه گروه دیگر خودشان را سرزنش می‌کنند و اینکه بروز این بیماری‌ها، ناشی از کارهای خود آنان است، اضافه کرد: در اینجا الهیات توأم با تهدید و ترس بروز می‌کند؛ لذا در برخی بیماری‌های فراگیر گذشته شاهد افزایش دارایی‌های وقفی کلیسا بودیم که سبب قدرت گرفتن کلیسا هم شد؛ در ایران و در دوره پهلوی اول و ناصرالدین شاه و دوره طاعون صفویه هم شاهد افزایش موقوفات هستیم که نشان می‌دهد بین این حوادث و الهیات رابطه مستقیمی وجود دارد.
فیرحی با اشاره به مواجهه علما با حوادثی از این دست در گذشته، تصریح کرد: از جمله این مواجهه، دستورالعمل‌های صادر شده برای مهار طاعون اعم از دستورات شرعی و توصیه‌های فنی است؛ اینکه چگونه علما و دولتمردان با هم همکاری کرده و عوارض بیماری فراگیر را کاهش دهند، یکی از این کارها، توصیه به رعایت موارد بهداشتی است؛ بنابراین در چنین شرایطی این مسئله مهم قابل بحث است که رهبران دینی چگونه می‌توانند آرامش به جامعه بدهند.
فیرحی اضافه کرد: از جمله در طاعون دوره ناصری، کسانی مانند شیخ نعمت‌الله جزائری، با تشریح نگاه مؤمن به مرگ، سعی بر کاستن هراس و نگرانی از مخاطب کرده و در دعایی در پایان کتابش آورده است: «اللهم إحفظنا مِن کُلِّ الوَباءِ و الطّاعُون والمُفاجاه…» یعنی پناه بردن به خدا و آرزوی تندرستی و ایمن بودن را در قالب نیایش به مردم متذکر می‌شود.
استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: علما تلاش کرده‌اند تا ضمن اطلاع‌رسانی بهداشتی و آنچه دلیل رخ دادن بیماری‌های فراگیری مانند طاعون است، به کمک دانش فقه، به حفظ جان مردم کمک کنند و حتی افکار نادرست و خرافی را از مردم دور کنند، همچنین تحلیل توحیدی از مرگ ارائه کنند تا التیام برای باقی ماندگان چنین حوادثی باشد و امروز هم عالمان دینی باید چنین نقشی را ایفا کنند.
وی افزود: کمک دیگر الهیات، بهره‌برداری برای بهینه‌سازی اخلاقی جامعه و تبیین نسبت میان وقوع گناهان و حوادث ناگوار است؛ از جمله در روایات بیان شده که برخی گناهان سبب می‌شود تا باران نبارد و بیماری‌ها در میان مردم فراگیر شود که نمونه‌های متعددی از این روایات در بحارالانوار وجود دارد. حتی روایاتی در مورد قرنطینه در آن دوره برای مردم بیان شده است و اینکه اگر کسی بیماری واگیر دارد، حق ندارد از منطقه خود به جای دیگر و شهر دیگری برود.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به تأثیر کرونا بر دینداری، اظهار کرد: یکی از پیامدها آن بوده که دینداری مناسکی تحت تأثیر قرار گرفته است، زیرا مناسک عمدتاً در گرو برپایی اجتماع است و ترس از اجتماع ترس از برگزاری مناسک را بیشتر می‌کند و در عین حال برخی را جری هم کرده است؛ ضمن اینکه در مجموع رواج دیندای فردی را به دنبال داشته است؛ همچنین کاهش خرافات دسته جمعی از دیگر پیامدهای این مسئله است و در عوض خرافات فردی رواج بیشتری دارد؛ دلتنگی اجتماعی در عین هراس از اجتماع هم از پیامدهای دیگر کرونا بر جامعه است.
وی با اشاره به تعریف ایمان، به ذکر مثالی در این زمینه پرداخت و افزود: مثلاً کسی قصد مسافرت دارد و همه موارد لازم مانند بنزین زدن و کنترل لاستیک ماشین و برداشتن پول و امکانات لازم را برنامه‌ریزی می‌کند، ولی باز ممکن است حوادثی رخ دهد که تحت کنترل او نیست و به اصطلاح قسمت خالی است که در اینجا، ایمان نقش پیدا می‌کند؛ یعنی ایمان همه زندگی نیست، ولی بدون آن ما نمی‌توانیم صرفاً به تجربه و حس متکی باشیم. در واقع باید توکل داشته باشیم، همانطور که شاعر گفته است «با توکل زانوی اشتر ببند» بنابراین الهیات می‌تواند به ما اطمینان بدهد که در همه حوادث به خصوص در این گونه شرایط، توکل کنیم. همچنین صبر را به ما می‌آموزد و اینکه بپذیریم که این مسائل هم بخشی از زندگی است.
فیرحی تأکید کرد: امروز جامعه در این شرایط، آبستن حوادث فردی، سیاسی، اخلاقی و اجتماعی است و رهبران مذهبی باید مراقبت بیشتری داشته باشند و وظایف خود را به درستی تشخیص داده و در عرصه اجتماعی عمل کنند.
نظر شما