محله های تاریخی اغلب دارای بناها و سازه هایی هستند که نقش موثری در شهر به حساب آمدن آنها در دوران گذشته داشته اند که در بافت تاریخی شهرها این سازه ها همچون نگینی رخشان همواره کاربرد دارند و مرکز توجه به شمار می روند.
داستان یک محله کهن
محله «اسحاق بیگ» یکی از بزرگترین محله های بافت تاریخی شیراز است که با وجود بناهای شاخصی مانند مساجد تاریخی با گذشت سالها، همچنان چون نگینی درخشان نه تنها به عنوان محله مسکونی که به عنوان یک مرکز گردشگری تاریخی خوش می درخشد.
این محله از زیر مجموعه محلات «حیدری» شیراز است که وجود یک عطاری قدیمی نیز جزئی از فضای تاریخی آن به شمار می رود.
اما در گذشته، محله ها در شیراز قدیم به 2 دسته «نعمتی» و «حیدری» تقسیم می شد که ساکنان محله های «حیدری»، پیرو «سلطان حیدر» از عرفای بزرگ شهر و ساکنان محله های «نعمتی»، پیرو «شاه نعمت الله ولی» بودند.
کوچه بانام
در میان کوچه هایی که در محله «اسحاق بیگ» امروز به چشم می خورد، کوچه «قشو رشو» که به نقلی ابتدا «خشایارشا» نام داشته و به مرور در گویش شیرازی‌ها تغییر کرده است حال و هوای خاصی دارد.
اما این کوچه به داشتن پهلوانان شهرت داشت که هنوز هم نام این پهلوانان در خاطرات ساکنان قدیمی محله تداعی می شود.
مسجد نشانی از شهر بودن
در میان سازه هایی که در شهرها دارای اهمیت خاصی بوده است، مسجد همواره جایگاه ویژه ای داشته تا جایی که به عنوان عامل موثری در رشد فرهنگی و اجتماعی شهرها به شمار می رفته است.
اهمیت بنا شدن مسجد در شهرهای کهن اسلامی تا جایی بود که اگر شهری فاقد مسجد جامع بود به آن لقب شهر تعلق نمی گرفت به این دلیل که مسجد نه تنها جایی برای برگزاری مراسم دینی و مذهبی بود بلکه مرکز مبادلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه نیز به شمار می رفت.
مسجد تاریخی در یک محله تاریخی
اما در محله اسحاق بیگ و در ضلع جنوبی گذر بازار به سمت «تل علاف ها»، مسجدی به چشم می خورد که یک بنای قاجاری است:
یک شیراز پژوه با اشاره به مسجد «نظام الملک» در این محله کهن، می گوید: نام این مسجد از «میرزا عبدالوهاب خان»، وزیر لشکر «مظفرالدین شاه قاجار» گرفته شده که لقب «نظام الملک» داشت و در سال 1278 شمسی به عنوان والی شیراز منصوب شد.
«رحیم ریاحی ماه» می افزاید: برای ورود به حیاط مسجد «نظام الملک» باید چهار پله از معبر مقابل در ورودی پایین تر رفت که در زمان ورود با یک شبستان در ضلع شرقی و 2 رواق در ضلع های جنوبی و غربی بر روی یک سکو مواجه می شویم.
وی اضافه می کند: در میانه این حیاط اما یک حوض سنگی چهارگوش زیبا به چشم می خورد که به یک پاشویه سنگی مزین شده و شبستان مسجد نیز دارای طاق های نیزه داری است که اخیرا مرمت شده اند.
ریاحی ماه، رواق های جنوبی و غربی مسجد را به شکل مشابه توصیف می کند که به شکل چهارطاقی ساخته شده و محراب نیز با تزئینات معقلی در رواق جنوبی قرار دارد.
از طریق رواق غربی، امکان دسترسی به پشت بام فراهم شده و زیر شبستان مسجد نیز یک زیرزمین تعبیه شده است و بر اساس روایت ها به احتمال زیاد، ساخت مسجد توسط «میرزا عبدالوهاب خان نظام الملک» آغاز شده و توسط والی بعدی به اتمام رسیده است.
در گذر از محله های تاریخی، تورهای گردشگری به ویژه گردشگران خارجی به بازدید از مساجد تمایل و اشتیاق فراوانی نشان می دهند چرا که جلوه های معماری خاص، آرامش یک مامن و مکان مذهبی و فرصتی برای دیدن کاشیکاری های بی نظیر برای آنها فراهم می شود که خالی از لطف نیست و آنها را با ناشناخته های بسیاری به عنوان پایگاه اجتماعی یک محله قدیمی آشنا می کند.
گزارش: مریم شمالیان
نظر شما