به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، تربیت دینی هم حق کودک است و وظیفه والدین، هم آینده‌ی سعادت او را فراهم می‌سازد و هم دارای ثوابی است که گاه نجات بخش والدین خواهد بود؛ بنابراین، سخن از اهمیت آن کافی است. رسول خدا (ص) به برخی از کودکان نظر افکند و فرمود: وای بر فرزند آخرالزمان، از روش ناپسند پدرانشان! عرض شد: ای رسول خدا! از پدران مشرک آنها؟ فرمود: نه! از پدران مسلمان آنها که هیچ یک از فرائض دینی را به آنها نمی‌آموزند و به ناچیزی از امور مادی درباره‌ی آنها بسنده می‌کنند. من از این مردم بیزارم و آنان نیز از من بیزارند. در اهمیت تربیت دینى همین بس که انگیزه بعثت انبیا در اصل بر همین هدف استوار است و قرآن کریم که کتاب هدایت و انسان سازى است در پاره اى از آیات به طور صریح به تربیت دینى فرزندان پرداخته است لذا در این خصوص با حجت الاسلام دکتر «ایمان ضرابی» پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
با توجه به اینکه امروزه به دلیل رشد تکنولوژی و کسترش فضای مجازی تربیت صحیح فرزندان تا حدودی از دست والدین و خانواده ها خارج شده است به نظر شما چگونه می توان از مبانی تربیتی که در قران کریم وجود دارد در این زمینه کمک گرفت؟
تکنولوژی امروزه نقش بسزایی در زندگی افراد مختلف با سنین متفاوت بازی می کند، مخصوصا در این بین جذابیت وسایل الکترونیکی و فضای مجازی غیر قابل اغماض است، رشد «فضای ارتباطی مجازی» همانند چاقویی است که هم می تواند تهدیدی برای افراد در سنین مختلف هم یک فرصت محسوب شود، بنابراین شیوه استفاده و مدیریت آن بسیار مهم است، فضای مجازی در عصر کنونی یک ابزار در خدمت انسان محسوب می شود در این بین کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مثتثنی نیستند، به ویژه در بحران کرونا که بیشترفعالیت های آموزشی و تحصیلی کودکان و دانش آموزان نیزدرفضای مجازی انجام می شود.آنچه می توان از تعالیم قرآنی آموخت، بی تفاوت نبودن خانواده از احوال فرزندان است، در بحث تربیت فرزندان، قرآن کریم اساس را بر توجه به احوال فرزندان می گذارد نه بی تفاوتی و در مواردی حتی توصیه می کند که فرزندان را از عاقبت بد آگاه کنید، اگر فرزندان در سنینی هستند که بتوان با آنها صحبت کرد و آگاهی سازی داشت، حتما باید آنها را مدیریت نمود و با تهدیدات و منافع فضای مجازی آشنا کرد اگر خیلی کم سن هستند، باید آنها را در مسیری صحیح جهت داد، بدین شکل که برای آنها چیزهای جذابی ایجاد کرد که توجه آنها را به خود جلب کند وجذابیتی فراتراز گوشی همراه و نظیرآن داشته باشد، چرا که بی توجهی و عدم رسیدگی و مدیریت صحیح فرزندان و استفاده افراطی از تکنولوژی آثار مخربی را در آینده متوجه آنها خواهد کرد.
به نظر بنده پدر و مادر نباید تاریخ مصرف داشته باشند و از تکنولوژی و فرزندانشان عقب بمانند، آنها هم باید همگام با فرزندان و تکنولوژی پیش روند تا هم بهتر بتوانند فرزندان را درک کنند و هم کنترل آگاهانه تری داشته باشند، پدر و مادر باید وقت بگذارند و تعلیم و تربیت را هم بیاموزند و بر اساس اصول درست، کودکان و نوجوانان خود را اداره کنند، چون روشهای غیرعلمی دیگر در تربیت چندان کارآمد نیستند، مثلا کودکی که به تلفن همراه مادر وابسته شده است را هم می توان به روش سنتی محروم کرد، هم به روش علمی که قطعا روشهای علمی با محوریت قرآن و روایات بهتر و زودتر جواب می دهند.لذا والدین دغدغه مند درعصر تکنولوژی هم بی تفاوت نبوده وهم از هیچ تلاشی برای تربیت فرزندان فرو گذار نیستند، مثلا در قران آمده: (فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ کَفَّلَها زَکَرِيَّا) مادر مريم فرزندش را براى خدا نذر كرد، خداوند در اين آيه مى‌فرمايد: هم جسم او را رشد داديم و هم سرپرستى مانند زكريّا براى او قرار داديم لذا می بینیم که مادر حضرت مریم(س) چون دغدغه تربیتی فرزند را دارد، تربیت او را به فردی توانمند می سپارد این همان تربیت آگاهانه و هوشمندانه و اصولی هست.
قرآن کریم در مورد اهمیت تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان چه می فرماید؟
قرآن کریم، اهمیت بسیاری برای تعلیم و تربیت قایل شده است، .یکی از مسائل مطرح شده در اسلام، مسئله وظایف والدین درتربیت فرزندان است که در نظر قرآن کریم جایگاه ویژه ای دارد. خداوند متعال در سوره فرقان یکی از ویژگی‌های بندگان راستین را توجه خاص به تربیت فرزند و خانواده خویش می‌داند تا آن جا که آنها برای خود در برابر آنها احساس مسئولیت فوق العاده ای می‌کنند، چنان که می‌فرماید: «آنها پیوسته از درگاه خدا می خواهند و می‌گویند: پروردگارا از همسران و فرزندان ما کسانی قرار ده که مایه روشنی چشم ما گردد» همچنین در آیه شش سوره التحریم، خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان را تکلیفی بایسته برعهده مومنان دانسته، روی سخن را به همه مومنان کرده و دستوراتی درباره تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده به آنها می‌دهد و می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها هستند نگاه دارید.»
فرزند، گلی است که پدر و مادر وظیفه دارند به عنوان باغبان آن را پرورش دهند تا عطر دل انگیز آن فضای خانواده و جامعه را شاداب و بانشاط کند. برای این که باغبانان در کار خود موفق شوند، باید وظایف خود را به درستی انجام دهند و حقوق فرزند را به جای آورند. شیر دادن، انتخاب نام نیک، تعلیم قرآن، تربیت دینی، تکریم و احترام به اولاد و عدالت میان فرزندان از مواردی است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد.اصولا یکی از روشهای آزمون الهی، آزمون با نعمت است که از این جمله می‌توان به آزمون انسان‌ها با فرزندان اشاره کرد. از این رو خداوند در آیاتی از جمله ۲۸ سوره انفال و ۱۴ و ۱۵ سوره تغابن نسبت به آزمایش مؤمنان از طریق فرزندان هشدار می‌دهد تا آمادگی روحی و روانی برای این آزمون سخت و خطرناک داشته باشند.
نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش، نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی، در فضای خانه و خانواده از وظایف والدین است. این برنامه ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده، یعنی از مقدمات ازدواج، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز شود و در تمام مراحل با برنامه ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود. به تعبیر دیگر حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنها حاصل نمی‌شود، مهم تر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید که برخی از مردم به فرزند تفاخر می ورزند (کهف، آیات ۳۴ تا ۳۹) و فرزند بیشتر را مایه تفاخر و بزرگی خود بر می شمارند و با آن بر دیگران تکبر می ورزند و خودنمایی می‌کنند (مریم، آیه۷۷؛ و نیز سبا، آیات ۳۴ و ۳۵) همین تفاخر و تکاثرطلبی، آنان را از خود و خدا جدا می‌کند و موجبات شرک، کفر و انکار قیامت و معاد ایشان را فراهم می‌آورد. (کهف، آیات ۳۴ و ۳۶ و ۳۷ و ۴۲) البته برخی از فرزندان به طریق دیگر مایه گمراهی بشر می‌شوند و در دام خسران و زیان ابدی می افتند. (نوح، آیه ۲۱) از این افراد می‌توان به کودکی اشاره کرد که حضرت خضر(ع) وی را می‌کشد، چون زمینه کفر و گمراهی والدین خود را فراهم می آورد. از امیرمؤمنان علی(ع) این معنا درباره عبدالله بن زبیر آمده است که موجبات گمراهی پدرش زبیر را فراهم آورد و او را به جنگ با علی(ع) وادار کرد.
چه شیوه هایی برای تربیت صحیح در قران کریم بیان شده است؟
دوران کودکی، دوران شادی و بازی است، چنانچه قرآن کریم بسیار به آن توجه داشته است و این بازی‌های کودکانه، نقش اساسی در فرآیند رشد کودک دارد. به خاطر اهمیت بازی در زندگی انسان‌ها به ویژه کودکان، روانشناسان از دیر باز آن را مورد توجه قرار داده‌اند، ولی به سبب ماهیت پیچیده‌ای که دارد هنوز کاملا شناخته نشده است. در روان شناسی رشد و شخصیت، بخشی از مباحث به موضوع نقش بازی در فرآیند رشد اختصاص یافته است لذاایجاد فرصت هم بازی شدن با فرزندان، بهترین فرصت برای تعلیم و تربیت است، زیرا می توان در آن زمان اصول فضایل اخلاقی را در غالب بازی بهتر به آنها اموخت، به نظر بنده در کنار روش ها و راهکارهای مناسبی که در قران کریم برای تربیت فرزندان بیان می شود کارآمد ترین روش به نظر همین بعد توجه به بازی گوشی است که با هدفمند کردن این امتیاز درونی فرزندان م یتوان از آنها پدران ومادران شایسته ای تربیت کرد.
بازی و تفریح سالم فیزیکی مناسب با سن وجنسیت کودک و نوجوان می تواند خیلی ریشه ای در وجود انها نفوذ کند و تا کهن سالی تاثیر بگذارد .نباید والدین به جهت کار و مشغله و یا ساکت کردن محیط خانه با گوشی و بازی های رایانه ای و امثال آن بچه ها را به عنصری گوشه نشین تبدیل کنند .اگر چه مخالف با بازی های مجازی هم نیستیم، چرا که طبق تحقیقات این بازی ها هم اگر حساب شده در هفته انجام شود، می تواند در هوش و تخیله بعضی هیجانات درونی تاثیر گذار باشد، اما تاکید می کنیم بازی های مجازی و استفاده ازدستگاه های الکترونیکی باید کنترل شده استفاده شوند و هدفمند از طرفی باید در فضای خانه یا بیرون با بچه ها بازی کرد و در لابلای این بازی کردن ها نکات اخلاقی و تربیتی و حتی زندگی اجتماعی را به انها آموخت .
هدف از تربیت قرانی چیست؟
بی گمان «راه وحی» بهترین روش تربیت مبتنی بر شناخت حقیقت انسان و همه نیازهای روحی و روانی انسان است و قرآن کریم آئین خود را بهترین آیین تربیت برای کل بشر معرفی کرده است. در آیه 9 سوره اسرا در این رابطه آمده است :«إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا؛ قطعا این قرآن به [آیینی] که خود پایدارتر است راه مینماید و به آن مؤمنانی که کارهای شایسته می کنند مژده می دهد که پاداشی بزرگ برایشان خواهد بود».
انسان ذاتاً الگوطلب و الگوپذیر است به همین جهت یکی از بهترین و کوتاه ترین روش های تربیت برای نمونه و تربیت عملی هرچه کمال و جاذبه نمونه ارائه شده بیشتر باشد. این روش کارآیی بیشتری خواهد داشت. کودک در چند سال نخست زندگی خود، همه کارهایش را از الگوهای پیرامون خود که در درجه اول «پدر و مادر» او هستند، الگوبرداری می کند و با تقلید از آنان رشد کرده و ساختار تربیتی اش سامان می یابد، روش الگویی به عنوان تربیت عملی بر جان انسان ها می نشیند و در نفوس آن ها رسوخ می کند، به همین جهت قرآن کریم در آیه 44 بقره می فرماید:«أَتَأْمُرُون َ النَّاس َ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْن َ أَنفُسَکُم؛ آیا مردم را به نیکی دعوت می کنید، اما خودتان را فراموش می نمایید» و در آیات 2 و 3 سوره صف آمده است:«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ(2) کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ ای کسانی که ایمان آوردید چرا چیزی می گویید که انجام نمی دهید، نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید».قرآن کریم، پیامبر اکرم (ص) را به عنوان الگویی کامل برای تربیت عملی بشر، معرفی می نماید، هدف از تربيت قرآنی فرزند ان حقيقت‌جويی و حصول رستگاری و زندگی سالم در کنار هم نوعان است، اين عامل تنها از يك راه و آن هم از طريق تربيت در كنار تزكيه حاصل می‌شود و از نگاه قرآن رشد عقلانی به موازات رشد اخلاقی لازم و ملزوم يكديگر هستند.
تربیت هم مانند مقولات فرهنگی نیازمند توجه به اصول و قواعدی است که این اصول، در حقیقت ، پیش نیاز به کارگیری روش هایی تربیتی می باشد. از نظر شما این اصول و قواید شامل چه مواردی می شوند؟
شيوه تربيت اسلامی قرآنی را می توان بهترين نوع از تربيت دانست. قرآن از حين تولد انسان تا زمان وفات او برنامه زندگی ارائه كرده كه همه از يك منبع و حياتی سرچشمه گرفته و در ساير كتاب‌های آسمانی به مسائل شخصی فرد به این شکل توجهی نمی‌شود. در اين تربيت بايد اصولی چون در نظر گرفتن نيازهای فطری و طبيعی فرزندان به بازی و سرگرمی‌های سالم، گذشت و چشم‌پوشی از خطاهای فرزندان در صورت ندامت، هدايت اعتقادی فرزندان و توصيه فرزندان برای رعايت احترام به والدين از عمده اصولی است كه بايد مد نظر قرار گيرد.
تربيت دينی فرزندان و تعليم آداب اجتماعی به فرزندان نيز از ديگر اصولی است كه بايد به آن توجه ويژه شود. درونی‌سازی آموخته‌های فرزندان برای عملی شدن را از شاخصه‌های تربيت قرآنی فرزندان رشد هماهنگ استعدادها به صورت هم‌زمان، داشتن روشن‌بينی و بصيرت در شناخت معارف دينی و توجه به عناصر بينشی و اعتقادی و ارزش‌های فردی و اجتماعی از ديگر شاخصه‌های تربيت قرآنی فرزندان است،نقطه ايده‌آل در تربيت قرآنی را رسيدن به يك جامعه همراه با آرامش، پاك و امانتدار ومسولیت پذیر تربيت نيروهای معنوی و صالح با گذراندن آموزش‌های لازم قرآنی، تبادل اطلاعات افراد تربيت شده، فرهنگی شدن افراد و بالا بردن فرهنگ امر به معروف و نهی از منكر در جامعه می‌تواند از روشهای لازم برای رسيدن به نقطه ايده‌آل در تربيت قرآنی فرزندان باشد.
نظر شما