بررسی عوامل اصلی بیابان زایی در ایران

خبرگزاری شبستان، گروه اجتماعی، هادی دهقانی: با توجه به افزایش گرد و غبار در کشور که تا چند سال پیش منشأ آنها کشورهای همسایه و خارجی بود ولی چند سالی است برخی از نقاط داخلی نیز خود به کانونی برای تولید گرد و غبار و ریزگرد تبدیل شده اند که راهکار مسئولان برای مقابله با این ریزگردها مالچ پاشی می باشد. در خصوص نقش مالچ پاشی در بیابان زایی در کشور با پروفسور «پرویز کردوانی» کویر شناس و چهره برجسته جغرافیا در ایران به گفت و گو نشسته ایم که ماحصل آن را می خوانید.

آقای کردوانی به نظر شما با توجه به افزایش بارندگی ها آیا می توان گفت ایران وارد دوره ترسالی شده و دیگر نیازی به مالچ پاشی برای مقابله با گرد و غبار نخواهیم داشت؟

به نظر من بارندگی ها تمام شده است و نباید فکر کرد که ما وارد دوره ترسالی شده ایم چرا که مجدد وارد دوره کم آبی می شویم و با توجه به پیش بینی هایی که می شد در خصوص افزایش بارندگی ها آب خشک بسیاری از سدها خالی شد که این امر می تواند در تشدید کم بآبی در ایران تاثیر بسیاری داشته باشد.

پس به نظر شما همچنان برای مقابله با ریزگردها باید به دنبال مالچ پاشی در ایران باشیم؟

مالچ نفتی رای مقابله با بیابان زایی در ایران از سال 1340 تاکنون مورد استفاده قرار می گیرد و از سال 1342 ایران از کشور لیبی ماده مالچ نفتی را وارد کرد که مالچ نفتی برای حفاظت از پوشش خاک و توسط انگلیسی ها در ایران مورد استفاده قرار گرفت. به نظر من کشورهایی که از لحاظ نفتی غنی هستند، قوی نیستند و باید این کشورها از لحاظ علمی نیز غنی شوند.

با توجه به معایب مالچ نفتی و اثرات مخرب زیست محیطی آن جنابعالی طرحی را برای جایگزینی با آن ارایه کردید. در این خصوص بیشتر توضیح می دهید؟

سال آتی من 90 ساله می شوم و نظریه خودم را در خصوص کویرهای نمک زا دارم. در خصوص نظریه من در مورد ریزگردها در سال 97 روزنامه ها نوشتند که ایده پروفسور کردوانی در زادگاه اش گرمسار اجرا می شود و این ایده در یک سال در مسیر گرمسار به قم اجرا شد ولی پس از یک سال اجرای آن متوقف شد. این طرح در 13/4/97 شروع شد و 9/4/98 تمام شد. هرچند مقامات دولتی نیز در مراسم آغاز این طرح حضور داشتند اما متاسفانه بنا به دلایلی شاهد گسترش آن در ایران نبودیم. در این طرح هزینه ها نسبت به مالچ نفتی بسیار کمتر بود به صورتی که ما با انتقال ریگ برای هر هکتار هفت میلیون تومان هزینه می کردیم ولی در صورتی که مالچ نفتی پاشیده شود، هزینه آن 50 میلیون تومان در هکتار می باشد که این طرح به مالچ ریگی پروفسور کردوانی معروف شد، هرچند سازمان ملل نیز در توصیه نامه خود برای مقابله با بیابان زدایی اعلام کرده که باید از محصولات محلی استفاده کرد که هم ارزان تمام شود و هم تاثیرات و مسایل زیست محیطی نداشته باشد و یک بار برای همیشه انجام شود، در حالی که مالچ نفتی دوره سه و نیم ساله دارد و باید مجددا مالچ پاشی انجام شود.

برای مقابله با ریزگردها آیا نیاز است برای مقابله با ریزگردها آیا لازم است تا همه مناطق ایران مالچ پاشی شوند؟

مناطقی که پوشش قلوه سنگی دارند، نباید مالچ پاشی شوند مانند یزد و دشت هایش، اردکان، خوی و بیابانک که در دو طرف آلودگی است و هیچ گرد و غباری ندارند و اطراف سد پیشین چابهار نیز نیازمند مالچ پاشی نیست.

مالچ نفتی چه مسایل و مشکلاتی را دارد که استفاده از آن را توصیه نمی کنید؟

مالچ نفتی دارای 13 عیب می باشد. در ابتدا باید گفت مالچ نفتی ماده های مشتق شده از نفت است که خود آن را نباید در بیابان ها ریخت چرا که پس از آن مسایل زیست محیطی دارد. ابتدا مالچ را باید به قیر سفت تبدیل کرد و سپس مجددا با ماده ممزوج کننده باید استفاده شود و به صورت گرم بر روی زمین پاشیده شود و در کنار آن نیاز است تا کارخانه ای برای آن ساخته شود تا تبدیل به قیر داغ شود و وقتی منطقه ای مالچ پاشی می شود، سراسر منطقه سوخته را شاهد خواهیم بود و با توجه به اینکه مالچ سیاه و داغ است، ضریب حرارتی منطقه را بالا می برد و تمام موجودات خاکی در محل را می کشد و باعث می شود تا گیاهان نیز از بین بروند. معایب مالچ نفتی آن قدر زیاد است که در تاریخ 24 فروردین 99 و در روستای کوثر دشت آزادگان خوزستان محیط زیست جلوی مالچ پاشی منطقه را برای مقابله با بیابان زایی گرفت چرا که باعث کشته شدن موجودات ضعیف می شد و در کنار آن چند وقت پیش نیز رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری ایران گفت برای یک سال از مالچ پاشی استفاده نمی کنیم و از همه اساتید دانشگاه ها و کارشناسان دعوت کرد تا نظرات خود را در این زمینه بدهند.

وقتی مالچ پاشی در زمین صورت می گیرد شاهد جابجایی توده ها در منطقه خواهیم بود و در مالچ فلزات سنگین مثل سرب وجود دارد و در کنار آن بارندگی های انجام شده در مناطق مالچ پاشی شده قدرت نفوذ به زمین را ندارند و بلا استفاده باقی می مانند و در کنار آن هیچ موجودی نیز نباید روی آن راه برود مثل ریگان کرمان که شخص و ماشین نباید بر روی آن راه بروند. در کنار آن بوی بد مالچ از دیگر معایب آن است و مشکل ترین قسمت کار نیز این است که شما پس از 3 تا 4 سال باید منطقه را مجددا مالچ پاشی نمایید که با توجه به هزینه 50 میلیونی آن برای هر هکتار می توان گفت هزینه بالایی می باشد.

پس به نظر جنابعالی برای حفاظت از محیط زیست و مقابله با ریزگردها باید چه کار کرد؟

برای ریزگردها کردوانی می گوید باید ریگ پاشی انجام شود و همچنین برای تپه های ماسه ای که ماسه های روان حرکت می کنند باید دو کار انجام داد، اول آنکه جلوی حرکت ماسه روان گرفته شود و جاهایی که ماسه روان دارند، باید آن را مستحکم کرد تا حرکت نکنند.

چرا در 10 سال اخیر شاهد وجود ریزگردها در داخل کشور می باشیم؟

با توجه به کم شدن بارندگی ها و خشک شدن بسیاری از زمین های کشاورزی و بسیاری از تالاب ها و دریاچه ها هم اکنون ایران نیز قطب کانونی برای ریزگردها تبدیل شده است در حالی که در 10 سال قبل ریزگردها از کشورهای همسایه مانند عراق و عربستان می آمدند ولی امروزه در بسیاری از روستاهای خود ایران نیز با ریزگردها مواجه هستیم.

آیا وضعیت همه ایران یکسان است یا می توان نقطه به نقطه طرح های متفاوتی را اجرا کرد؟

بله ایران باید به صورت چند مرحله ای دیده شود، مثلا برای جاهایی که ماسه ای است باید از مخلوط رس و ماسه برای تثبیت آنجا استفاده کرد و جاهایی که نیز حرکت ماسه وجود دارد باید با ریگ و قلوه سنگ بتوانیم جلوی حرکت ماسه ها را بگیریم ولی در خوزستان اصلا نباید این کار را کرد چرا که خوزستان را می توان با ایجاد پوشش بوته ای گیاهی، علفی احیا کرد و لازم نیست تا هزینه زیادی در آنجا صورت گیرد چرا که با ایجاد پوشش گیاهی خوزستان را برای یک بار برای همیشه می توانیم احیا کنیم و در سوسنگرد نیز با کندن دو متر می توان به آب رسید و علف ها را آبیاری کرد و باید با اجرای این طرح در یک منطقه ببینیم اگر جواب بدهد، آن را به صورت عملی انجام دهیم.

برخی اعتقاد دارند که استفاده از مالچ زیستی می تواند جایگزین مالچ نفتی شود، این مسئله را تایید می کنید؟

حالا که با مخالفت های بسیار استفاده از مالچ نفتی منتفی شده است، نباید به سمت استفاده از مالچ زیستی برویم چرا که در مالچ ها مالچ زیستی امکان استفاده از آن را در هزاران هکتار برای مقابله با بیابان زدایی ندارد. به نظرم تمام چیزهایی که ما داریم مانند ماشین و صنعت منشأ آن در خارج است ولی همان گونه که قنات در دنیا به نام ایران شناخته شده است طرح مقابله با ریزگردها می تواند از ایران به دنیا برود و این طرح با استقبال مواجه شود.