از عظمت علم تا مقابله با جریانات انحرافی در مکتب رئیس مذهب شیعه

خبرگزاری شبستان -گرگان، فاطمه رائیجی؛ امام صادق(علیه السلام) رئیس مذهب شیعه در طول زندگی گرانقدر خود با تشکیل حلقه های درس و تبیین معارف و مبانی تشیع، به نشر و تبلیغ اسلام پرداخت.

هزاران شاگرد در کلاس های درس امام صادق(علیه السلام) شرکت می کردند و بزرگانی چون ابوحنفیه، مالک بن انس، جابر بن حیان و زرارة بن اعین، از ارکان و بزرگان اهل سنت و شیعه از شاگران این امام همام به شمار می روند.

دوره زندگی امام صادق(علیه السلام) با اواخر حکومت امویان و اوایل خلافت عباسیان مقارن بود و به دلیل درگیری ‌ها و اختلافاتی که میان این دو خاندان وجود داشت امام صادق(علیه السلام) توانست با شرکت در بسیاری از مناظره ها و مباحثات، بسیاری از آموزه های اسلامی را اشاعه دهند و شبهات دروغ سازان و نیرنگ بازان اموی و عباسی را نقش بر آب کنند. 

امام صادق(علیه السلام) در سن 31 سالگی و پس از شهادت امام محمد باقر (علیه السلام) به مقام امامت رسیدند و دوران امامت ایشان را می توان عصر شکوفایی معارف اهل بیت(علیه السلام) دانست.

این امام همام در سن 65 سالگی و در سال ۱۴۸ هجری با توطئه منصور عباسی در مدینه به مقام شهادت رسیدند.

امروز بسیاری از مبلغان دین که در اقصی نقاط جهان فعالیت می کنند از آموزه ها و مکتب امام صادق (علیه السلام) برای اشاعه اسلام استفاده می کنند، در سالروز شهادت رئیس مکتب شیعه گفتگویی را با «زهرا جمالی زاده»، معاون آموزش حوزه علمیه خواهران استان گلستان ترتیب دادیم تا در خصوص ویژگی و شخصیت امام صادق(علیه السلام) گفتگو کنیم.

*به نظر شما ویژگی های برجسته امام صادق(ع) چه بود؟

در منابع روایی از زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت بسیار و تلاوت قرآن به عنوان ویژگی های اخلاقی امام صادق(علیه السلام) یاد شده است، محمد بن طلحه امام صادق(علیه السلام) را از بزرگترین افراد اهل بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است. مالک بن انس از ائمه فقهی اهل سنت نیز گفته است: «در مدتی که نزد امام صادق(علیه السلام) می ‌رفته، همیشه او را در یکی از سه حالت نماز خواندن، روزه‌ داری و ذکر گفتن دیده است».

در بحارالانوار آمده است امام صادق(علیه السلام) در پاسخ به درخواست فقیری، 400 درهم به او داد و چون سپاسگزاری او را دید، انگشترش را هم که 10 هزار درهم ارزش داشت، به وی بخشید.

همچنین روایت ‌هایی نیز از انفاق ‌های پنهانی امام صادق(علیه السلام) وجود دارد برای مثال به نوشته کتاب کافی، امام شب‌ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می ‌ریخت و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می‌ برد و میان آنها تقسیم می‌ کرد.

*به نظر شما شیعه مورد انتظار امام صادق(علیه السلام) باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

شیعه بودن زمانی تحقق می ‌یابد که انسان بتواند امام و پیشوای خویش را در همه امور مشایعت کرده و گام در گام او گذارد. بنابراین، کسی که در فلسفه و سبک زندگی خود از رهبر و پیشوای خویش پیروی کند و او را سرمشق فکری و رفتاری خویش قرار دهد، مصداق تشیع و شیعه بودن می شود.

بر همین اساس وقتی خداوند در آیه ۸۳ سوره صافات می‌فرماید: «وَاِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لإبْرَاهِیم»؛ براستی که ابراهیم، از شیعیان نوح است، یعنی واقعا او چنین خصوصیتی دارد و در فکر و رفتار، از حضرت نوح(علیه السلام) پیروی می‌کند.

بر همین اساس وقتی سخن از شیعیان امیرالمؤمنین(علیه السلام) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیه السلام) مطرح است، باید کسی باشد که نسبت به اهل بیت(علیه السلام) شناخت داشته و فلسفه و سبک زندگی خویش را بر اساس فلسفه و سبک زندگی آنان شکل داده باشد و در این راه تلاش کند.

در واقع شیعه واقعی کسی است که رضایت اهل بیت(علیه السلام) را با پیروی و اطاعت محبت آمیز و مودت آفرین به دست آورده باشد، چنین شیعه‌ای است که دارای جایگاه برتر در نزد خداوند و پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) و امامان(علیه السلام) خواهد بود و از فواید این شیعه بودن بهره مند خواهد شد.

*امام صادق(علیه السلام) را به عنوان مروج و احیاگر اسلام می دانند در این مورد کمی توضیح دهید؟

امام صادق(علیه السلام) با توجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود با ملاحظه نیاز شدید جامعه و آمادگی زمینه اجتماعی، ادامه نهضت علمی و فرهنگی پدرش امام باقر(علیه السلام) را گرفت و حوزه وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به وجود آورد و در رشته های مختلف علوم عقلی و نقلی آن روز شاگردان بزرگ و برجسته ای همچون «هشام بن حکم»، «محمد بن مسلم»، «ابان بن تغلب»، «هشام بن حکم»، «مفضل بن عمر»، «جابربن حیان» و «مومن طاق» تربیت کرد که تعداد آنها بالغ بر 4 هزار نفر نوشته اند و این شاگردان به نقاط مختلف جهت ترویج دین اسلام فرستاده شدند.

*در عصر امام صادق(ع) فرقه ها و مکاتب انحرافی متعددی وجود داشت رویکرد ایشان در برابر این جریانات چه بود؟

امام صادق(علیه السلام) با تمام جریان های فکری و عقیدتی انحرافی آن روز برخورد کرد و موضع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخت و برتری بینش اسلام را ثابت کرد، شاگردان دانشگاه امام صادق(علیه السلام) منحصر به شیعیان نبود بلکه پیروان سنت و جماعت نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می شدند، پیشوایان مشهور اهل سنت بلاواسطه یا با واسطه شاگرد امام بودند، در رأس این پیشوایان ابوحنیفه قرار دارد که دو سال شاگرد امام بوده است او این دو سال را پایه علوم و دانش معرفی می کند و می گوید:«لولا السنتان لهک نعمان»، «اگر آن دو سال نبود نعمان هلاک می شد» امام صادق(علیه السلام) هر یک از شاگردان خود را در رشته ای که با ذوق و قریحه ی او سازگار بود مانند حدیث، تفسیر و علم کلام و امثال آن تعلیم می دادند تا تخصص پیدا کنند، گاهی امام دانشمندانی را که برای بحث و مناظره مراجعه می ‌کردند راهنمایی می ‌کرد تا با یکی از شاگردان که در آن رشته تخصص داشت مناظره کنند و در واقع می توان رویکرد امام صادق(علیه السلام) را تخصص گرایی در پاسخ به شبهات فرقه ها و مکاتب انحرافی متعدد دانست و همچنین رویکرد دیگر امام صادق(علیه السلام) به منظور تبلیغ جریان اصیل امامت، اعزام نمایندگان به مناطق مختلف بود که این مهم وسعت حوزه فعالیت سیاسی امام صادق(علیه السلام) را می رساند.

*به نظر شما در جامعه امروز چطور می توانیم از سیره و سبک زندگی ائمه(علیه السلام) الگو بگیریم و آن را در زندگی خود عملیاتی کنیم؟

لازمه الگو گرفتن از ائمه اطهار(علیه السلام) شناخت از آنها است که البته شناخت با مطالعه زندگی اهل بیت(علیه السلام) حاصل می شود.

قرآن کریم و دین مبین اسلام مطالعه و رفتن به دنبال کسب علم و دانش را یکی از فرائض و واجبات دین به شمار آورده است به همین علت اولین آیات قرآن که نازل شده با الفاظ خواندن، قلم و علم آغاز شده است.

در سوره علق به این معنا اشاره می ‌شود که با مطالعه کردن آگاهی فراوانی نسبت به سیره و سبک زندگی اهل بیت (علیه السلام) کسب می کنیم و به دنبال آن با عمل و تمرین، ممارست و مجاهدت متخلق به صفات انبیای الهی خواهیم شد.

*به نظر شما دوستداران امام صادق(علیه السلام) باید چگونه باشند تا در مکتب ایشان قرار بگیرند؟

از مهمترین و بارزترین ویژگی های مورد انتظار برای شیعیان و مؤمنان، دو صفت والای امانتداری و راستگویی است، این دو خصلت آنچنان اهمیت دارد که اساس نظم و انسجام و آرامش هر جامعه ای را می توان با تقویت و ترویج آن دو در میان افراد جامعه پی ریزی و مشکلات را حل کرد و سعادت جوامع را تظمین کرد.

امام صادق(علیه السلام) گذشته از توصیه هایی کلی به عموم شیعیان در این رابطه، به برخی از یارانش در این مورد پیام ویژه می فرستاد.

اهتمام آن حضرت به ترویج و احیای این دو ویژگی انسانی و اخلاقی در میان شیعیان، جایگاه آنها را در میان تمام صفات پسندیده و فضائل اخلاقی روشن می سازد.

حضرت صادق علیه السلام در حدیث دیگری اهمیت دو صفت امانتداری و راستگویی را چنین می فرمایند: «لا تنظروا الی طول رکوع الرجل و سجوده فان ذلک شیء اعتاده، فلو ترکه استوحش لذلک ولکن انظروا الی صدق حدیثه و اداء امانته»، «به طول رکوع و سجود شخص ننگرید زیرا به آن عادت کرده و اگر ترک کند به خاطر آن وحشت می کند، بلکه به راستی گفتار و امانتداری او بنگرید».

در واقع شیعه راستین را با عبادت و اطاعت های ظاهری نمی توان شناخت بلکه باید در عرصه امتحان، راستی و امانتداری او ثابت شود. چه بسا افرادی که با انجام عبادت های سنگین و اعمال طولانی و ریا، خود را مؤمن و پیرو اهل بیت(علیه السلام) قلمداد می کنند، اما در مقام راستی و امانتداری نمی توانند از عهده آن برآمده و مغلوب شیطان می شوند.