خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد: حجت الاسلام والمسلمین «محمد قمی»، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، یکشنبه، 25 خرداماه در صحن علنی مجلس شورای با انتقاد از عملکرد دستگاه های مختلف در حوزه فرهنگ، گفت: همین اندک بودجه دستگاه‌های فرهنگی با شلختگی و تشتت دستگاه‌های فرهنگی و روشن نبودن شرح وظایف با بارهای بزرگ بر زمین مانده مواجه است. مسجد که سنگر است و قرار است گره‌ها را باز کند، به یک عبارت ۱۱ دستگاه و به یک عبارت ۲۱ دستگاه متولی دارد. بفرمائید وضعیت بالای ۸۰ هزار مسجد در کشور چگونه است؟ شما نمایندگان مردم هستید و از احوال شهرها خبر دارید.
این سخنان قمی به دلیل طرح آن در صحن علنی مجلس و اینکه ارائه گزارش از سوی ریاست سازمان تبلیغات اسلامی در این مجلس، بی نظیر بود حائز اهمیت صد چندان است، باوجود این سخنان وی حائز نکته ای تازه نیست و بارها و بارها مسئولان و کارشناسان در حوزه مساجد و فرهنگ کشور به این موضوع اشاره کرده اند که در ادامه، چند مورد این اظهارنظرها می آید.
حجت الاسلام و المسلمين «محمد غلامی»، رئيس پیشین دبيرخانه ستاد پشتيبانی و هماهنگی امور مساجد كشور در سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در مردادماه 1391 در این خصوص گفته بود: بالغ بر ۲۰ نهاد و سازمان مدعی هستند در مسجد مسئوليت دارند و خودشان را در اين حوزه متولی می دانند در حالی كه قانون هيچ نهاد و سازمانی را متولی امور مساجد معرفی نكرده است. امور مساجد را متولی، ملجأ يا مركز خاصی پی‌گيری نمی كند به جز در تهران كه مركز رسيدگی به امور مساجد متولی شناخته می شود.
سپردن مسئولیت اداره مساجد به رئیس اوقاف
جالب است بدانیم که زمانی رئیس جمهوری وقت کشورمان، مسئولیت اداره امور مساجد را بر عهده سازمان اوقاف قرار داده بود که به نوبه خودش بسیار جالب بود: «در تاريخ ۳۰ آبان ماه سال ۸۳ شورای فرهنگ عمومی كشور با شورای عالی انقلاب فرهنگی كشور مكاتبه كرد و اين مورد را منعكس و تقاضای صدور آيين‌نامه‌ای برای ايجاد هماهنگی بين دستگاه هايی كه خود را متولی می دانند، شد. شورای عالی انقلاب فرهنگی نيز در تاريخ ۲۲ دی ماه همان سال در جلسه ۵۵۳ خود آيين نامه ستاد پشتيبانی و هماهنگی امور مساجد كشور را تصويب كرد. پس از آن نيز مسئوليت اجرای آيين نامه پس از تصويب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاريخ ۱۱ بهمن ماه سال ۸۳ طی نامه‌ای از سوی رئيس‌جمهور وقت به سازمان اوقاف ابلاغ شد.»
حجت الاسلام والمسلمین «سعید روستاآزاد»، معاون فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز در حاشیه داوری مرحله نهایی آثار انتخاب شده بخش مناسبت های مذهبی در رویداد فهما (پایتخت فرهنگ و هنر مسجد) با مقایسه وضعیت مساجد در ایران و ترکیه، گفت: تعدد سازمان های مرتبط با مسجد بیشترین خسارت را به کارکردهای مسجد می زند در حالی که در کشور ترکیه می بینیم که سازمان دیانت به دلیل امکانات و اختیارات حتی از سطح وزارتخانه بالاتر است.
وی با بیان اینکه یکی از مسائل مسجد در کشور ما این است که هر یک از مجموعه های مرتبط با مسجد تقریبا به یک دستگاه و نهاد وابسته و عناصر فعال در مسجد نیز اینگونه است. مثلا حکم امام جماعت از سوی یک نهاد صادر می شود یا ساختمان مسجد به یک مجموعه دیگر وابسته است، گفته بود: این مجموعه ها برای نگهداشت خود مجبورند حوزه کاری خود را توسعه دهند که این توسعه در بسیاری از موارد مانع از هم افزایی و همکاری می شود و در واقع مانع رشد فعالیت های مسجد است.
نهادهای غیر فعالی که فقط عکس می گیرند
حجت الاسلام والمسلمین «حجت الله ذاکر»، معاون فرهنگی اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد در این زمینه، یک قدم به جلو برداشته و سخنانی انتقادی در این زمینه مطرح کرده است: نهادهای مختلف ورود آنچنانی در مسجد ندارند و کمکی هم به فضای مسجد نمی کنند و فقط به دنبال گرفتن آمار و ارائه گزارش هستند که این کار باعث می شود تا نیروهای خودجوش که با اخلاص در مسجد کار می کنند، با دیدن این حرکت ها، از کارهای خود دلسرد می شوند که چرا وقتی یک کار فرهنگی انجام می شود، چندین نهاد به دنبال عکس گرفتن و ارائه آمار برای خودشان هستند.
وی این نوع کارها را یکی از آفاتی دانست که دامنگیر برخی نهادها شده و اظهار داشت: نهادها به جای این که در وسط میدان کار کنند، می خواهند میزهای خود را با گزارش های ارائه شده حفظ کنند.
سه نهاد همیشه فعال در مساجد
معاون فرهنگی اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد افزود: ظاهرا از ۱۷ تا ۲۴ نهاد با مسجد مرتبط هستند ولی هنگام کار و فعالیت برخی نهادها مانند مرکز رسیدگی به امور مساجد، کانون های فرهنگی هنری و پایگاه بسیج به صورت جدی در حوزه مساجد کار می کنند. البته در مساجد شهرستان ها و روستاها سازمان تبلیغات اسلامی ورود دارد و در حوزه رقبات و موقوفات نیز سازمان اوقاف و امور خیریه فعالیت می کند.
از این دست اظهارنظرها طی سالیان مختلف بیان شده ولی از آن رو که گوش هیچ مسئولی در کشور به ویژه قوای سه گانه شنوا نیست ره به جای نبرده است. نکته جالب اینکه، طبق اظهار نظر ذاکر، مرکز رسیدگی به امور مساجد، سازمان بسیج مستضعفین و ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور، سه دستگاهی هستند که به صورت مستمر در این خانه های خدا فعالیت دارند.
البته به جز این سه دستگاه، سازمان اوقاف و امور خیریه مسئولیت تولی گری در حوزه موقوفات و رقبات مساجد را برعهده دارد و شهرداری ها نیز گاهی کمک هایی به این خانه های خدا می کند که البته مستمر نیست و گاهی دو یا سه بار در طول سال است.
کمتر مسجدی ای نام سازمان تبلیغات اسلامی را شنیده
نکته بسیار جالب توجه این است که حجت الاسلام قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی که سخنانش درباره کثرت دستگاه های متولی در حوزه مساجد در مجلس شورای اسلامی، بسیار مورد توجه قرار گرفته، درحالی این سخنان را مطرح کرده است که طبق اظهارنظر شماری از ائمه جماعات مساجد شهر تهران که می توان آن را از نظر آماری و به صورت قابل قبولی به کل کشور البته به استثنای مناطق دورافتاده و محروم، تعمیم داد، سازمان تبلیغات اسلامی هیچ کمکی به این خانه های خدا نمی کند.
نکته دیگر این است که برخی از دستگاه ها در مواقعی از سال یا هر دو سال یک بار سروکارشان به مساجد باز می شود. مثلا وزارت کشور تقریبا فقط در ایام انتخابات در حوزه مساجد فعال می شود، البته صدور مجوز فعالیت مجموعه های خیریه در مساجد نیز با این وزارتخانه است. کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز در زمینه حمایت از نیازمندان دست یاری به سوی مساجد دراز می کند. در واقع این کمیته به همراه سازمان های بهزیستی و هلال احمر تقریبا رابطه یک طرفه با مساجد دارند و عمدتا از مسجدی ها استمداد مادی دارند.
سه نهاد تبلیغی در حوزه مساجد
برخی از نهادها همچون دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، مرکز مدیریت حوزه های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی در برخی از مناسبت ها به تعدادی از مساجد کشور مبلغ اعزام می کنند که البته عمدتا به مناطق محروم و دورافتاده کشورمان محدود می شود.
برخی از دستگاه ها همچون ستاد امر به معروف و نهی از منکر، ستاد اقامه نماز و نیروی انتظامی از ظرفیت مساجد برای برگزاری برنامه ها و اجرای طرح های خود استفاده می کنند. دستگاه هایی همچون قوه قضاییه نیز از بستر مساجد برای کاهش حجم کاری خود استفاده می کنند که برای این منظور شوراهای حل اختلاف در بسیاری از مساجد کشور با مدیریت و محوریت ائمه جماعات چند دهه پیش تشکیل شدند که البته اکثریت آنها اکنون تعطیل هستند.
هفت گروه متولی در حوزه مساجد
بنابراین دستگاه های متولی و پشتیبان یا فعال در حوزه مساجد را می توان به هفت دسته تقسیم کرد. دسته اول، فعالال شامل ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور، سازمان بسیج مستضعفین و مرکز رسیدگی به امور مساجد. دسته دوم، نیمه فعالان، یعنی آنهایی که حمایت های به صورت غیر مستمر از مساجد دارند: شهرداری ها در این دسته جای می گیرند. دسته سوم، متولیان؛ که نقش سازمان اوقاف و امور خیریه در این زمینه بسیار پررنگ است و وزارت کشور نیز در این دسته جای می گیرد.
دسته چهارم، بهره مندی متوسط از ظرفیت مساجد که شامل ستاد امر به معروف و نهی از منکر، ستاد اقامه نماز، بنیاد فرهنگی مهدی موعود (عج)، مرکز فرهنگی نماز، نیروی انتظامی و قوه قضاییه می شود. البته نیروی انتظامی در این میان، گاهی کمک هایی به برخی از مساجد در برگزاری برنامه های مهم و پر مخاطب شان می کند. دسته پنجم، بهره مندی کامل از ظرفیت مساجد که شامل کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان های بهزیستی و هلال احمر است. دسته ششم، تبلیغی همچون دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، مرکز مدیریت حوزه های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی.
دسته هفتم، سایر دستگاه هایی هستند که گاهی چند سالی می گذرد و کاری به مساجد ندارند اما گاهی برای تبلیغ خود و فعالیت هایشان دست یاری به سوی این خانه های خدا دراز می کنند. مثلا وزارت اقتصاد و امور دارایی چند سال پیش برای سازمان دهی فعالیت صندوق های خیریه به مساجد ورود کرد که به دلیل تمرکز فعالیت این صندوق ها در سازمان اقتصاد اسلامی منتفی شد. جامعه المصطفی(ص) العالمیه معروف ترین مثال در این دسته است که گاهی و البته به صورت نامنظم به معرفی فعالیت های خود به ویژه در زمینه تشرف شهروندان کشورهای مختلف جهان به اسلام یا مستبصر شدن آنان در مساجد می پردازد.
مشخص نبودن تعداد دقیق مساجد کشور
ردپای سردرگرم بودن همگان درباره تعداد دقیق متولیان و پشتیبابان حوزه مساجد را به وضوح در زمینه شمار دقیق مساجد در کشورمان مشاهده کرد. به چند اظهار نظر در این زمیه دقت کنید.
حجت الاسلام والمسلمین «سید مهدی خاموشی» رئیس پیشین سازمان تبلیغات اسلامی از وجود بیش از ۷۰ هزار مسجد در سطح کشور خبر داده بود در حالی که ستاد اقامه نماز از وجود ۷۲ هزار باب مسجد در کشور خبر داده است.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر «حبیب رضا ارزانی» رئیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور نیز ۲۶ مردادماه ۱۳۹۷ با حضور در گفت‌وگوی ویژه قرآنی در شبکه قرآن سیما، اظهار کرد: «بیش از 79 هزار مسجد در کشور وجود دارند اما همه آنها حیات ندارند به این معنی که نماز مستمر در آن ها اقامه نمی شود.»
اگر مدیریت واحد در کشور در حوزه مساجد وجود داشته باشد آنگاه همانطور که در مقابله با شیوع ویروس کرونا شاهد معجزه این خانه های خدا بودیم حتما در سایر بحران ها و در مبارزه با معضلات فرهنگی و آسیب های اجتماعی و البته در ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی بیش از پیش شاهد نقش آفرینی مساجد خواهیم بود.
در پایان باید تاکید می شود که همه باید خود را خادم مسجد بدانیم همانطور که حجت الاسلام والمسلمین دکتر «حبیب‌رضا ارزانی» در این زمینه و در سومین نشست «تقویت اقتدار اجتماعی مساجد» از سلسله نشست های «گفتگوهای فرهنگی به مثابه راهبرد حل مسئله» که سه شنبه، 26 شهریورماه 1398 در محل ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور برگزار شد، گفت: دستگاه ها و نهادهای متولی مساجد وظیفه دارند، در مساجد خدمت کنند نه اینکه برای مساجد تصمیم گیری کنند.
نظر شما