به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، امام خمينی(ره) در تفاسير خود از روش‌های مختلفی چون قرآن به قرآن، روايی، عقلی، اشاره ای، علمی و اجتهادی بهره برده و از آن ميان به روش تفسير اشاری يعنی تفسير باطنی و عرفانی، توجه ويژه‌ای داشته‌اند كه اين جهت‌گيری در تفسير سوره حمد به‌خوبی نمايان است. در این خصوص با حجت‌الاسلام والمسلمين «محمد علی رضایی اصفهانی»، مفسر و مترجم قرآن کریم و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیه گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
امام خمینی(ره) چه دیدگاهی درباره تفسیر قرآن و روزآمدی آن دارند؟
امام خمینی (ره) نسبت به قرآن کریم اهتمام زیادی می ورزیدند و احیاگر عمل به قرآن کریم در عصر جدید محسوب می شوند، خدمات قرآنی ایشان از چند جنبه قابل بیان است، اول اینکه رهبر کبیر انقلاب، قرآن کریم را به صحنه زندگی بشر معاصر وارد و بر اساس آن انقلاب کردند لذا انقلاب ایشان مبانی قرآنی داشت از این رو می توان گفت، مبارزه با ستم و اجرای عدالت که از اهداف مهم انقلاب اسلامی به شمار می رفت، مبتنی بر آموره های قرآنی بود دوم اینکه امام قانون اساسی را بعد از انقلاب بر اساس مبانی قرآنی و آموزه های قرآنی پایه ریزی کردند، سوم اینکه ایشان عامل به قرآن بودند و قرآن در زندگیشان ساری و جاری بود و در سخنرانی ها و نوشته هایشان مستندات قرآنی و آموزه های اهل بیت (ع) موج می زد.
امام خمینی (ره) رویکرد جدیدی در تفسیر قرآن نیز ارایه کردند، به عبارت دیگر، نگاه جدیدی برای مفاهیم قرآنی تولید کردند به عنوان مثال در مورد مفهوم حج که در سوره حج و سایر سوره ها آمده و در گذشته یک نگاه فردی برایش مطرح بود، یعنی به عنوان یک عبادت فردی که هر کس مستطیع می شد و از سرمایه مالی برخوردار بود به سفر حج مشرف می شد، امام حج را به یک مفهوم سیاسی اجتماعی تبدیل کردند، یعنی فردی که به سفر حج می رفت نه فقط برای انجام عبادت فردی بلکه علاوه بر آن یک رسالت سیاسی و اجتماعی برای خود قایل بود، همچنین ایشان مساله برائت، مبارزه با مشرکان و مستکبران و مساله وحدت امت اسلامی در حج را مطرح و این مفهوم قرآنی حج را به یک مفهوم سیاسی و اجتماعی تبدیل کردند در حقیقت یک رویکرد جدیدی در مطالعات قرآنی بنیان گذاشتند و یک نگاه جدیدی در رویکرد تفسیر اجتماعی و سیاسی و مفاهیم قرآنی ایجاد کردند.
امام خمینی (ره) در میان گرایش های تفسیری به چه تفسیری گرایش بیشتری داشتند؟
امام خمينی(ره) در ميان گرايش‌های تفسيری نيز به گرايش عرفانی، فلسفی، اخلاقی و اجتماعی توجه بيشتری نشان داده است؛ همان‌گونه كه در تفسير خود جهت‌گيری سياسی، جهادی و تقريبی را نمايان ساخته است. ايشان در اسلوب‌های تفسيری به تفسير ترتيبی در تفسير سوره حمد روی آورده و به صورت پراكنده تفسيرهای موضوعی كوتاهی در ضمن مباحث بيان كرده اند ضمن اینکه امام خمينی(ره) علاوه بر ابعاد سياسی و فقهی، در زمينه تفسير نيز صاحب آراء و نظراتی بوده كه بارزترين نمونه آن در تفسير سوره حمد جلوه‌گر شده است.
امام خمینی (ره) در حوزه نماز جمعه چه رویکرد جدیدی را مطرح کردند؟
نماز جمعه در بسیاری از کشورها و گاهی در برخی از شهرهای ایران قبل از انقلاب هم برگزار می شد اما نگاهی که ایشان به مساله نماز جمعه کردند، نگاهی جدید بود، یعنی یک تفسیر جدید از سوره جمعه برای امت اسلامی ارایه دادند که نماز جمعه مظهر وحدت مسلمین، مظهر اطلاع رسانی و بیدارگری امت اسلامی و مایه وحدت و قوت مسلمانان است، همین رویکرد را در آموزه های نظامی و اقتصادی قرآن نیز داشتند لذا می توان گفت یکی از خدمات مهم رهبر کبیر انقلاب بازتولید مفاهیم قرآن با رویکرد سیاسی و اجتماعی بود.
امام خمینی (ره) چه تفسیری از قرآن کریم را برای اعمال در سبک زندگی عرضه کردند؟
امام (ره) نگاه و رویکرد جدیدی در تفسیر قرآن به ما ارایه کردند که می تواند در سبک زندگی ما مسلمانان کاملا موثر باشد به عبارت دیگر، نگاه ایشان در تفسیر اخلاقی و عرفانی به آیات و روایات می توانست یک شیوه و سبک جدید اخلاقی و عرفانی در مخاطب ایجاد کند و رویکرد سیاسی و اجتماعی امام در تفسیر، سبک زندگی اجتماعی و سیاسی مسلمانان را تحت تاثیر قرار داد، تاثیر شگرفی که آموزه های ایشان در زندگی اجتماعی مسلمانان گذاشت، بحت وحدت و تقریب بین مسلمانان و مذاهب اسلامی بود که آثارش هنوز در جوامع مسلمین نمایان است. در حقیقت نظریه های مهم امام، از قرآن کریم برگرفته شده است، ایشان کل جوامع اسلامی را به وحدت دعوت کردند یا بحث مبارزه با ظلم و ستم و مبارزه با اسراییل و نامگذاری روز قدس همه برگرفته از نظریه های قرآنی امام هستند که این مفاهیم را در زندگی اجتماعی و سیاسی مسلمانان احیا کردند، البته آموزه های قرآنی ایشان در زندگی فردی، اخلاقی و عرفانی افراد بسیار تاثیرگذار و تفسیر سیاسی و اجتماعی امام در سبک زندگی اجتماعی موثر بود.
امام با چه کیفیتی رویکرد عرفانی را وارد تفسیر قرآن کریم کردند؟
رویکر دیگری که امام (ره) در تفسیر قرآن ارایه دادند و در تفسیر سوره مبارکه حمد بیان شد، رویکرد عرفانی به تفسیر قرآن بود که ابتدا به صورت مصاحبه های تلویزیونی انجام و بعد به صورت مکتوب و سپس چاپ شد، ایشان یک نگاه عارفانه به آیات قرآن و یک نگاه عمیقی در تفسیر سوره حمد داشتند که می تواند الگویی برای بسیاری از مفسران معاصر باشد و بسیاری از مباحث اخلاقی و عرفانی را هم در تفسیر سوره حمد و هم در چهل حدیث خود مطرح کردند و ما در تفسیر قرآن مهر از این نگاه امام بسیار استفاده کردیم بر همین اساس در جای جای تفسیر قرآن مهر، نکات عرفانی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی امام را در ذیل ایات آوردیم و نشان دادیم که نگاه امام به آیات قرآنی یک نگاه جدید تفسیری و برای جامعه معاصر بسیار راهگشا و کارگشا است، انشالله که همه جوامع اسلامی از این نگاه قرآنی امام(ره) استفاده کنند و راه سعادت خود را بیابند.
امام خمینی(ره) برداشت‌های عرفانی از آیات را از مقوله تفسیر نمی‌داند، بلکه از باب لوازم کلام می‌شمارد. بنابراین ایشان به تفسیر عرفانیِ باطنی ضابطه‌مند اشاره دارد که متکی بر عقل است و منتهی به تفسیر به رأی نمی‌شود. ایشان از طرفداران روش تفسیر اشاری صحیح است و در موارد متعددی از تفاسیر خود از مطالب باطنی و عرفانی استفاده کرده است، اما یادآوری کرده تفسیر عرفانی نباید به تفسیر به رأی منتهی نشود. از این رو نباید مفاد آیات و روایات منحصر در معنای عرفانی آن شود.
در واقع استفاده‌های عرفانی امام خمینی(ره) از آیات و بیان باطن و معارف عرفانی آنها در کتاب تفسیر سوره حمد، سرالصلوة و آداب الصلوة به چشم می‌خورد. ازجمله الهام عرشی در باب عرش و چهار اسم الهی در سوره حمد، تنبیه عرفانی در مورد تقدم رب در سوره حمد و تفسیر عرفانی سوره توحید است. البته امام تأکید می‌کند که نباید سخنان پیامبران و ائمه(ع) را منحصر در معانی عرفی و ظاهری دانست و خود را از معارف عرفانی آن محروم کرد.
امام چه نگاهی در راه های محجوریت زدایی از قرآن کریم در جامعه اسلامی داشتند؟
امام (ه) با خدمات خود به قرآن کریم در جهت مهجوریت زدایی از قرآن حرکت کردند.
نظر شما