خبرگزاری شبستان - گروه اندیشه: ”برخی این تحلیل و پیش بینی را دارند که دوران پس از کرونا، دوران خداگرایی و معنویت باشد و ممکن است ما شاهد یک رنسانس معنوی در نقطه مقابل رنسانس دوران وسطی باشیم. اگر گرایش کاذب و غیر فطری به دین در قرون وسطی در نهایت به رنسانسی منجر می شود که نتیجه اش دوری از خدا و بیرون راندن حضور خدا در مدیریت خویش، خانواده و جهان است، اگر رنسانس قرون وسطی در نهایت سر از سکولاریسم و اومانیسم درمی آورد شاید ما در دوره جدید با یک رنسانس فطری و الهی مواجه باشیم و دوباره رجعتی به سمت آشتی با خداوند و فطرت خویش به وجود آید." آنچه در ادامه می آید بخش دوم گفتگوی ما با آیت الله سید صمصام الدین قوامی، امام جمعه پردیسان قم درباره احتمال وقوع یک رنسانس معنوی در جهان پس از کرونا و وضع جدید دینداری و برگزاری مناسک و آیین های دینی در شرایط فعلی است.
در بخش پیشین گفتگو با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، وقوع رخدادی به نام کرونا را با آنچه در فرهنگ اسلامی و قرآنی به نام بلا یاد می شوید تطبیق دادید و در ادامه به سه شق بلا - عبرت، آزمایش و مجازات – اشاره کردید و البته عبرت را بیشتر باز کردید. درباره دو شق دیگر بلا هم توضیح می دهید؟
از زاویه مجازات هم می توان به شیوع این بیماری نگاه کرد. ما در قرآن به صراحت داریم که خداوند می فرماید: الله لا یحب الفساد / خدا فساد را دوست ندارد بنابراین اگر کسی بگوید شیوع این بلاها در حقیقت مجازات و پاسخی به فسادهای روی زمین است بیراه نخواهد بود. فساد به معنای عام آن که مشتمل بر رباخواری، شراب خواری، همجنس بازی و همه شقوق آن است. در این نگاه وقتی فساد دامن گیر جوامع می شود خداوند با ید اختیار خود وارد می شود و مجازات می کند.
زاویه دیگر، آزمایش است. در واقع قرار است ادراکات، ایمان، ظرفیت های فکری و شخصیت معنوی مردم جهان به واسطه این ابتلا سنجیده شود. این که آیا آن ها خدا را فقط زمانی قبول دارند که اوضاع آشفته می شود و دریا توفانی و خطر غرق شدن و از بین رفتن در میان است و وقتی به ظاهر همه چیز آرام می شود و آن ها پا به ساحل می گذارند دوباره خدا را فراموش می کنند؟
آیا می توان گفت این سه ضلع موجود در بلا در واقع مکمل و تشکیل دهنده یک مثلث هستند و در واقع صورت هایی جداگانه از یک حقیقت به شمار می روند؟
همین طور است. هیچ کدام جدای از معنویت نیستند و در واقع همه این وجوه، ما را به یک موضوع که همان ذکر خداوند و به یاد آوردن مبدأ و منبع حیات است متذکر می شوند. مثلا اگر از زاویه آزمایش به بلا نگاه کنیم بیدارباش و تنبّهی در آن دیده می شود که سعی کنیم ایمان ما چنان قوی باشد که در لحظه بلا هم نلرزد یا فی المثل اگر از زاویه عبرت نگاه کنیم سیاسیون ما عبرت بگیرند که با قدرت های پوشالی سازش نکنند و استقلال تصمیم گیری و فکری را فدای اتکا به بیگانگان نکنند.
آیا می توانیم این داوری را داشته باشیم که در نهایت وقوع پدیده ای به نام کرونا می تواند به یک بیداری معنوی و خیزش اخلاقی در جهان منجر شود؟
قرآن به این واقعیت اشاره دارد که بلا می تواند باعث معنوی شدن افراد شود. در سوره انعام آمده است: فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ / (چون اطاعت نکردند) به بلاها و مصیبتها گرفتارشان ساختیم، شاید به درگاه خدا گریه و زاری کنند. خداوند در این آیه می فرماید دلیل نزول بلا و مصیبت این بوده که مردم شاید متنبه شوند و به درگاه او روی بیاورند و تضرع کنند . البته اگر دقت کنید قرآن از واژه "لعل / شاید" استفاده می کند به خاطر این که برخی از مردم عادت دارند خداوند را فقط در لحظه ای به یاد بیاورند که احتمال خطر جانی در میان است یا در یک مخمصه عجیب و در دل یک بحران گرفتار شده اند اما به محض این که دوباره احساس کنند وضعیت عادی شده دوباره به همان غفلت قبلی برمی گردند و همان عادات، فسادها و شرک ها را از سر می گیرند. و مکر فی آیاتنا / دوباره شروع می کنند به نقشه کشیدن های مرسوم و این گونه آیات خدا را منکر می شوند.
آنچه می توان در این باره گفت این است که قطعا از ساکنان این زمین 8 میلیارد نفری نیمی تحت تاثیر این فضا قرار خواهند گرفت و به نوعی می توان گفت زمینه برای معنوی تر شدن و ثبات قدم پیدا کردن آن ها فراهم می شود بنابراین برخی این تحلیل و پیش بینی را دارند که دوران پس از کرونا، دوران خداگرایی و معنویت باشد و ممکن است ما شاهد یک رنسانس معنوی در نقطه مقابل رنسانس دوران وسطی باشیم. اگر گرایش کاذب و غیر فطری به دین در قرون وسطی در نهایت به رنسانسی منجر می شود که نتیجه اش دوری از خدا و بیرون راندن حضور خدا در مدیریت خویش، خانواده و جهان است، اگر رنسانس قرون وسطی در نهایت سر از سکولاریسم و اومانیسم درمی آورد شاید ما در دوره جدید با یک رنسانس فطری و الهی مواجه باشیم و دوباره رجعتی به سمت آشتی با خداوند و فطرت خویش به وجود آید.
در این میان دیدگاه متعادل و واقع بینانه نسبت به تحولات معنوی جهان در دوران پس از کرونا چیست؟
اگر دیدگاه های افراط و تفریطی را مرور کنیم به گزاره هایی چون: "کرونا هیچ تاثیری در گرایش معنوی افراد نخواهد داشت" و "کرونا جهان امروز ما را کاملا الهی و معنوی خواهد کرد" خواهیم رسید که دو دیدگاه افراطی و تفریطی هستند. این که ما بگوییم جهان امروز ما پس از کرونا، جهانی کاملا معنوی و الهی خواهد بود یک نظریه افراطی است اما می توان آن حد وسط را در نظر گرفت و گفت تحولی نسبی به نفع جبهه معنوی در جهان پدیدار خواهد شد و طبیعتا انقلاب اسلامی نماد و نوک پیکان این جبهه معنوی و بازگشت به خدای خویش خواهد بود. طبیعتا بازگشت به فطرت، عدول از آن کانال های خاص فکری است که سرمایه داری به افکار عمومی القا می کند و جبهه مقاومت و معنویت را جریان تروریستی می خواند بنابراین بعید نیست با وقوع این تحول، جبهه معنوی با قدرت بیشتری در برابر استکبار و نمادهای آن – سکولاریسم و اومانیسم – قدعلم خواهد کرد.
با ظهور کرونا مناسک و آیین های دینی و مذهبی در سراسر دنیا از جمله ایران، دچار تحولات عجیبی شد و ما شاهد تعطیلی حج عمره، نمازهای جمعه و جماعات و حرم های مطهر و بقاع متبرکه بودیم. آیا می توان گفت دینداری در عصر جدید از جمع گرایی به فردگرایی سوق پیدا خواهد کرد؟
قابل انکار نیست که ما برای اولین بار در طول تاریخ شاهد تعطیلی نماز جماعت و جمعه بودیم پیش تر البته شاهد تعطیلی حج بودیم اما این که حرم های مطهر حتی حرم بیت الله الحرام ، مدینه النبی، نجف، کربلا و مشهد و قم تعطیل شود بی سابقه بوده است اما نکته این جاست که همین تعطیل شدن ها اشتیاق جدیدی را در میان مومنان ایجاد می کند. معمولا وقتی نعمتی از انسان سلب می شود آن نعمت در چشم فرد، عزیزتر و گرامی تر می شود و قدرش را بیشتر می داند. به هر حال ما امام جمعه هستیم و دوازده هفته است که نماز جمعه تعطیل شده و علاقمندان دوست دارند دوباره این آیین دینی، الهی و سیاسی برگزار شود. آنها می خواهند جشن بازگشت بگیرند، در تمام دنیا هم همین طور است و حرم ها و معابد در همه ادیان اعم از کلیسا و کنیسا، صومعه ها و معابد ادیان شرقی تحت تاثیر فضای جدید قرار گرفته است.
آنچه در این باره می توان گفت این است که خلأ این مراسم ها، مناسک و آیین ها امروز بیش از هر زمانی حس می شود. همچنان که رهبر معظم انقلاب فرمودند مردم به دعای جمعی نیاز دارند لذا این که فکر کنیم بعد از کرونا نوعی فردیت در عبادات حاکم می شود این احتمال چندان قوی نیست. در تاریخ شیعه هم آمده است یک وقتی به خاطر سیاست های حکام جور، حرم امام حسین (ع) را تعطیل می کردند اما مردم مثلا در زمان متوکل حاضر شدند دست شان قطع شود اما بتوانند به زیارت امام حسین علیه السلام بروند. حرم گرایی و کبوتر حرمی یک امر فطری است نه امر احساسی، مثل نیاز به مادر و پدر است. مثل نیاز به داشتن یک پناه است و این نیاز هیچ وقت در بشر صفر نمی شود چه بسا محتمل تر این باشد که پس از کرونا ما شاهد اقبال بیشتری به مناسک جمعی، حرم های مطهر و اماکن دینی باشیم. البته کسی که پیشتر علاقه ای به این مناسک و مکان ها نداشت احتمالا در همان جهت پیش خواهد رفت اما انگیزه جناح حرم و مدافعان حرم بیشتر می شود. به نظر می رسد که این یک تحلیل واقع بینانه باشد.
نظر شما