خبرگزاری شبستان؛ گروه قرآن و معارف؛ آخرین کلام امیر مومنان پیش از شهادت این آیه شریف بود که: لمثل هذا فلیعمل العاملون / اهل عمل باید برای چنین جایگاهی کار کنند. در حقیقت امیرالمومنین با تأسی به کلام وحی می فرماید کارها و فعالیت های انسان در این دنیا باید به واسطه هدفی عالی و بزرگ صورت گیرد وگرنه خسران و زیانی عظیم در انتظار انسان خواهد بود.
آنچه در ادامه می آید گفتگوی ما با آیت الله «محمد هادی یوسفی غروی»، استاد تاریخ اسلام و عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام به مناسبت شهادت جانسوز امیر مومنان و امام متقیان است.
در روز شهادت امیر المومنین علی علیه السلام قرار داریم و به نظر می رسد فرصت مغتنمی است که از فرازهای تربیتی و اخلاقی از نهج البلاغه حضرت بهره مند شویم. برجسته ترین پندهایی که می تواند امروز مورد استفاده ما قرار گیرد چیست؟
پیش از ورود به بحث لازم می دانم که درباره این کتاب گرانقدر و نحوه جمع آوری آن مطالبی را عنوان کنیم. می دانیم که کتاب ارزشمند نهج البلاغه به واسطه همت مرحوم شیخ رضی – قرن چهارم هجری - گردآوری می شود. سیر شریف رضی رحمت اله علیه، مدرسه ای داشته اند که طلابی در این مدرسه به فراگیری علوم دینی مشغول بوده اند و سید شریف به فکر تالیف کتاب تاریخ ائمه می افتند و در این راستا کتابی با عنوان "خصایص امیرالمومنین" را به نگارش درمی آورند. در آخر این کتاب سه فصل کُتب، خُطب و وصایای حضرت گنجانده می شود. ایشان در تعطیلی تابستان، این کتاب را برای استفاده استادان و طلاب مدرسه به رشته تحریر درمی آورند. آن سه فصل پایانی کتاب بسیار مورد توجه طلاب قرار می گیرد و به اصرار آن ها و به هدف جمع آوری خطبه ها، نامه ها و کلمات قضار حضرت، شیخ رضی رضوان الله پای تألیف نهج البلاغه می نشینند و هنوز نهج البلاغه به اتمام نرسیده در سال 405 هجری در 45 سالگی رحلت می کنند.
اما دو وصیت گرانقدر از امیرالمومنین در این کتاب آورده شده که می تواند امروز مورد استفاده ما قرار گیرد. بعد از فرا رسیدن شب 19 ماه مبارک رمضان، حضرت از منزل یا اتاقی که داشتند به قصد نماز صبح بیرون می آیند. منزل ایشان در واقع خانه جُعده، همشیره زاده امیرالمومنین بوده است. امام علی علیه السلام بعد از جنگ جمل به کوفه آمدند و وقتی خواهرزاده شان را به عمارتی در شمال خراسان فرستادند چون منزل این خواهرزاده خالی مانده بود در همان منزل سکونت کردند. وقتی حضرت در شب 19 ماه رمضان از اتاق بیرون می آیند نگاهی به آسمان می کنند و شاید نشانه هایی را می بینند که گواه بر شهادت ایشان باشد. البته پیشتر پیامبر (ص) خبر شهادت امام علی (ع) را در ماه مبارک رمضان داده بودند. خطبه ای از پیامبر در ماه مبارک رمضان نقل شده است که در پایان آن خطبه امیرالمومنین برمی خیزند و سوال می کنند که بهترین اعمال چیست و پیامبر پاسخ می دهند: "الورع عن محارم الله / پرهیز از حرام های الهی است" و بعد از این که این کلام از زبان رسول الله (ص) بیرون می آید اشک از چشمان مبارک حضرت جاری می شود. امیرالمومنین عرض می کند یا رسول الله موجب این گریه چه بود و حضرت پاسخ می دهد تو در این ماه به دست شقی ترین مردم این امت به شهادت می رسی.
آیا امیرالمومنین علی علیه السلام دقیقا می دانسته اند که در چنین شبی به شهادت می رسند؟
خبرغیبی پیامبر (ص) این طور نبوده که دقیقا سال و روز شهادت را تعیین کند اما شاید امیرالمومنین (ع) در آن شب با نشانه هایی که می دیده اند می دانسته اند که موعد شهادت نزدیک شده است. حضرت با دعا و نیایش رهسپار مسجد می شوند. البته این را هم بگوییم که امیرالمومنین نیز نظیر پیامبر که موذن داشتند – بلال، موذن پیامبر بود - موذنی به نام ابن نباح داشتند. در این شب ابن نباح، امیرالمومنین را خبر می دهند که مردم در مسجد برای نماز صبح جمع شده اند. این برخلاف داستان های ناصحیحی است که عنوان می کنند امیرالمومنین خود به مسجد رفتند و اذان گفتند. به هر حال وقتی امیر و امام متقین برای نماز صبح می ایستند و مشغول عبادت می شوند به ناگاه عبدالرحمن ملجم مرادی – این را هم بگوییم که مصطلح است که ملجم را با فتحه بر روی ج می خوانند که اشتباه است. در این صورت معنای ملجَم، لگام بسته یا همان حیوان می شود که خب طبیعتا عرب، نام فرزند خود را حیوان نمی گذارد بلکه درست تر این است که ملجِم به معنای لگام بند یا اسب سوار خوانده شود - با شعار خوارج که "لا حکم الا لله" بود از صفوف نمازگزاران خارج می شود و به امام حمله می برند و شمشیر زهرآلود را بر فرق حضرت فرود می آورند. این جاست که امام آن عبارت نورانی را بر زبان می آورند که: فزت و رب الکعبه. بعد از ضربت خوردن هم آنچه از اسناد تاریخی می دانیم این است که مردم به سرعت خود را به امام می رسانند در حالی که امیرالمومنین علیه السلام در خون خود غوطه ور بودند پارچه ای بر فرق سر امام می گذارند و حضرت را به خانه می رسانند. طبیعی است که ابن ملجم همان جا دستگیر می شود و شگفت است که امیرالمومنین در همان حال به حسن و حسین علیهما السلام توصیه می کنند که در مورد اسیر خود به نیکی رفتار کنید و اجازه خونریزی و کشت و کشتار را ندهید. می فرماید اگر از دنیا رفتم جان در مقابل جان، ضربه ای به او بزنید و اگر زنده ماندم خود می دانم چه کنم که البته با شناختی که از امیرالمومنین علیه السلام داریم گر زنده می ماندند شاید عفو می کردند.
پندهایی که بعد از این ماجرا حضرت به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و فرزندان خود می دهند سفارش های عجیبی است و حق این است که ما دور این پندها حلقه زده ایم و بیشتر ما هستیم که به این توصیه ها محتاجیم. مهم ترین فرازهای این توصیه ها چیست؟
سفارشات حضرت با عبارت: اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم آغاز می شود. حضرت در آن حال در حقیقت مهم ترین فراز از وصایای خود را به مراعات تقوا، پرهیز و نظم در امور دعوت می کنند که نشان می دهد این دو به ویژه اهل پرهیز بودن تا چه اندازه می تواند در رشد و سعادت یک انسان موثر باشد. به عبارت دیگر اگر کسی می خواهد راه فلاح را بپیماید نمی تواند بدون این دو بال بزرگ – پرهیز و نظم – امور خود را پیش ببرد و به آن قله حقیقت دست یابد. فرازهای دیگر کلام امیرالمومنین (ع) حقیقا شنیدنی است به ویژه آنجا که می فرماید: در پی دنیا نباشید هرچند به سراغ تان آید. بر آنچه از دنیا رفته تاسف نخورید. شما نگاه کنید که انسان های روزگار ما و البته همه روزگاران تا چه اندازه آغشته و آلوده به این حسرت ها بوده اند. چقدر زندگی آدم ها در این حسرت ها و اندوه ها پشت سر گذاشته شده و به اتمام رسیده است. حضرت می گوید وقتی چیزی را در این دنیا از دست می دهید خود را گرفتار حسرت ها نکنید و تأسف نخورید . در ادامه می فرمایند دشمن ستمکاران و یاور مظلومان باشید و به کتاب خدا عمل کنید.
آخرین کلامی که از زبان حضرت بیرون آمد چه بود؟
این آیه شریف بود که: لمثل هذا فلیعمل العاملون / اهل عمل باید برای چنین جایگاهی کار کنند. در حقیقت امیرالمومنین با تأسی به کلام وحی می فرماید کارها و فعالیت های انسان در این دنیا باید به واسطه هدفی عالی و بزرگ صورت گیرد وگرنه خسران و زیانی عظیم در انتظار انسان خواهد بود.
نظر شما