مسجدی که نخستین اعتراضات مشروطه‌خواهی در آن آغاز شد و خاستگاه چهره‌هایی همچون میرزاکوچک جنگلی است

خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون ‌های مساجد: مسجد «معمارباشی» در محله امامزاده یحیی (ع) (واقع در تهران، خیابان 15 خرداد شرقی، کوچه امامزاده یحیی) واقع شده است و در کنار مسجد امام زاده یحیی جزو قدیمی ترین مساجد این منطقه از پایتخت کشورمان محسوب می شود.

این مسجد از شمال به میدان باغ پسته که امروزه از آن به عنوان میدان گاهی یاد می شود و از جنوب به آستان مقدس امامزادگان یحیی و محمد (ع) می رسد و شاید همین ویژگی های جغرافیایی موجب شده که ميرزا ابوالحسن معمار باشی ملقب به صنیع الملک تصمیم بگیرد در دل این خانه خدا حوزه علمیه ای راه اندازی کند تا از میان طلاب آن، تولیتی برای این بقعه متبرکه و مدیرانی برای سایر مراکز دینی جنوب شهر تهران تربیت شوند.

مسجد و حوزه علمیه معمارباشی در سال 1377 جزو میراث فرهنگی و ملی ایران به ثبت رسیده است و گردشگران و علاقمندان به تاریخ کهن تهران از آن بازدید می کنند. در ورودی این مسجد که اکنون کرم رنگ است کوچک است و دو نشمین گاه جلوی آن واقع شده تا رهگذاران بتوانند کمی استراحت کنند. در واقع ورودی این مسجد، بسیار ساده است و کمتر کسی با مشاهده آن به این باور می رسد که معماری این مسجد مربوط به عهد ناصری باشد.

تخته‌های سیاه شبستان و گعده‌های طلبگی

این مسجد در دو طبقه ساخته شده و در قسمت جنوبی آن، شبستانی با سقفی بلند قرار دارد که وقتی نمازگزاران برای اقامه نماز به آن جا می روند با چند تخته سیاه یا وایت برد روبرو می شوند که نشان از این دارد که استادان و طلاب از فضای شبستان برای تدریس و تحصیل و گعده های آموزشی استفاده می کنند.

از همان در ورودی که وارد مسجد می شوید با حیاطی زیبا در میانه مسجد معمارباشی روبرو می شوید که به سرعت این موضوع را به ذهن متبادر می کند که حتما معماری این بنا مربوط به دوره صفویه یا قاجاریه است. بنای این مسجد آنقدر از نظر تاریخی مهم است که کاشی ‌های بخش ورودی آن به سرقت رفته است. شبستان در سمت چپ (بخش جنوبی) این بنا واقع شده و سه نوبت در شبانه روز به روی مردم باز می شود.

کار مرمت مسجد معمارباشی که دارای بنایی قدیمی و نسبتا فرسوده است از سال 1397 آغاز شد و در اواسط سال 1398 به پایان رسید. به دلیل قرار داشتن این مسجد در فهرست میراث ملی ایران، کار نوسازی آن به صورتی پیش رفت که معماری عهد قجری آن دست نخورده باقی بماند.

معمولا امام جماعت راتب این مسجد، مدیر حوزه علمیه معمارباشی است با وجود این معمولا یکی از استادان یا طلاب این حوزه پیش نماز مسجد هستند بر همین اساس می توان گفت که امام جماعت راتب به معنای متعارف آن  ندارد.

مسجد معمارباشی بیش از همه به خاطر وقایع تاریخی ای که شاهد آن بوده است، شهرت دارد. نقل کرده اند که نخستین تجمع و اعتراض مردمی در دوره مشروطه از مقابل همین مسجد آغاز شد و اولین شهید طلبه این انقلاب -سید عبدالحمید- از نمازگزارن همین مسجد بود و میرزا کوچک خان که طلبه حوزه علمیه این مسجد بود با مشاهده چنین واقعه ای به فردی انقلابی و استکبارستیز تبدیل شد.

این روحیه مبارزاتی نسل اندر نسل در میان ائمه جماعات و نمازگزاران مسجد معمارباشی و طلاب آن منتقل شده به طوری که چند سال پس از انقلاب، شهید حجت الاسلام و المسلمین مجتبی کمالیان که جزو مجاهدان و جانبازان دوره دفاع مقدس بود امام جماعت این خانه خدا و مدیریت حوزه آن را بر عهده داشت. (بد نیست بدانید که مدیر مسجد معمارباشی و حوزه علمیه آن توسط تولیت حوزه علمیه مروی منصوب می شود).

مسجد معمارباشی اکنون جزو پایگاه های تربیت جوانان انقلابی است که بعضی از آنها به مرور زمان با مشاهده اخلاق نیکوی استادان و طلاب حوزه علمیه این مسجد قرار گرفته و راه و رسم طلبگی و خدمت به شریعت اسلام را برمی گزینند.

برگزار کننده دوره مثیاق طلبگی

این مسجد جزو مساجد برگزار کننده آیین میثاق طلبگی و دوره اختبار و تثبیت طلاب حوزه علمیه تهران است که طی آن پذیرفته شدگان در آزمون ورودی حوزه های علمیه با شرکت در این آیین، در معرض بررسی های بیشتر قرار می گیرند تا ارزیابان از آمادگی کامل آنان برای طلبه شدن اطمینان یابند.

حجت الاسلام والمسلمین سید کاظم لواسانی پیش از آن که امام جماعت مسجد امام زاده یحیی (ع) شود چند سالی امام جماعت مسجد معمارباشی بود و به دلیل ارادتی که به حضرت امام خمینی (ره) و نسبتی که با مرحوم آیت الله سید صادق لواسانی، نماینده نام آشنای امام داشت، این مسجد را به یکی از مراکز تکثیر و توزیع اعلامیه های رهبر کبیر انقلاب تبدیل کرده بود.

همانطور که گفته شد این رویکرد انقلابی همچنان و شاید با شدت بیشتر در میان نمازگزاران این مسجد وجود دارد و شاید بر همین اساس باشد که در سال 1393 سلسه نشست های معرفی «نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی» در شبستان این مسجد برگزار شد تا اهالی محله امامزاده یحیی (ع) و طلاب تهرانی با یکی از نقشه های مهم برای تحقق تمدن نوین اسلامی آشنا شوند. همچنین نشست های بصیرتی نیز به صورت مرتب در این مسجد برگزار می شود که چندی پیش، حجت الاسلام والمسلمین حیدر مصلحی، وزیرا اسبق اطلاعات، سخنران آن بود.

کانون فرهنگی هنری فعال در حوزه قرآنی

مسجد معمارباشی جزو قدیمی ترین مساجد تهران از نظر داشتن کانون فرهنگی هنری به نام «ابوالحسن معمارباشی» است؛ مدیریت ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد استان تهران در سال 1393 با مشاهده ظرفیت عظیم این مسجد قدیمی و ریشه دار، مجوز تاسیس کانون را در آن صادر کرد. این کانون مجری دوره های مختلف قرآنی در رشته های روخوانی، قرائت و تفسیر است.

سخن آخر اینکه مسجد معمارباشی، نمونه ای شایسته برای گذار فرهنگ از سنت به مدرنیته با حفظ تمام محاسن رسوم دیرین و مجهز به فناوری های نو و نهادهای انقلابی است.