خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی، مریم داوری: مراسم سوگواری از قدیمی ترین مولفه های فرهنگی در جوامع است اما این روزها به دلیل شیوع کرونا مردم از این مراسم محروم شده اند. کسانی هستند که عزیزان خود را از دست داده اند بی آنکه بتوانند مراسم سوگواری برای عزیز خود برگزار کنند و در جمع دوستان و اقوام از رنج خود بکاهند. این امر می تواند خانواده های داغدار را با مشکلات روحی زیادی مواجه کند. بر این اساس لازم است که تدابیری برای بهداشت روانی خانواده های عزادار در این شرایط اتخاذ شود تا آنها بتوانند فقدان عزیز خود را بی حضور فیزیکی اقوام ، آشنایان و دوستان هضم کنند، مراحل سوگ را پشت سر بگذارند و دچار بحران های روحی نشوند. به منظور اطلاع از پیامدهای حذف مراسم های سوگواری بر روی خانواده های عزادار در روزهای کرونایی و روشها و اقدامات جایگزین، گفت و گویی با «سید مجتبی حسینی»، روانشناس، استاد دانشگاه و نویسنده ترتیب دادیم که بدین شرح است:
روانشناسان معتقدند که سوگ مراحلی دارد، آیا افرادی که در روزهای کرونایی عزیزی را از دست می دهند، می توانند مراحل سوگ را طبیعی طی کنند؟
مرگ فرآیندی است اجتناب ناپذیر که باعث توقف کارکردهای ضروری بدن می شود. مباحث مربوط به مرگ متنوع و گسترده است که عبارت است از نگرش و آگاهی ما نسبت به مرگ، اضطراب مرگ و چگونگی مواجه شدن با مرگ اطرافیان. بازماندگان از اقشار مختلف هستند. ممکن است کسی همسر خود را از دست داده باشد و یا فردی، فرزند خود را از دست داده باشد. در حال حاضر این از دست دادن ممکن است بر اثر ابتلا به کرونا باشد و یا اینکه شخص به دلیل دیگری فوت کرده باشد. به هر حال شرایط کرونا بر هر دو دسته حاکم می شود و سوگ ابراز نشده اتفاق می افتد. بستگی به افراد و ویژگی های شخصیتی آنها، طی کردن مراحل سوگ متفاوت است.
سوگ ابراز نشده چه عوارضی دارد؟
بسته به اینکه چه افرادی این سوگ را تجربه کنند، متفاوت است. ممکن است مادری فرزند خود را از دست داده باشد و یا فردی، کودک خود را از دست داده باشد. واکنش افراد مراحلی دارد. خود افرادی که با مرگ مواجه می شوند، پنج مرحله را می گذرانند. بنا به نظریه کوبر راس، روان درمانگر سوئیسی، افرادی که در حال مرگ هستند، انکار، خشم و نفرت، چانه زنی، افسردگی، تسلیم و پذیرش را تجربه می کنند. کسانی هم که با مرگ عزیزی مواجه می شوند، در اولین گام انکار می کنند و اجتنابی رفتار می کنند. خشم، اضطراب، نگرانی و افسردگی مراحل بعدی است. فرد احساس می کند که نمی تواند بدون عزیزی که از دست داده است، زندگی کند. گاهی فرد دچار تردید و احساس گناه می شود و آرزو می کند که کاش بیشتر به عزیز از دست رفته خدمت می کرد. مرحله بعدی پذیرش است که ترمیم نام دارد. فرد زندگی جدیدی را بازسازی می کند. به دلیل شرایط کرونا، فرد وداع آخر را ندارد و عزیز از دست رفته را نمی بیند، همین باعث ناراحتی فرد می شود. در فرهنگ ایرانی اسلامی آداب و رسومی است که بسیار غنی است و هر یک نتیجه ای دارد، برخلاف غرب که وقتی فردی نیست از یاد و خاطره او اجتناب می کنند.
حذف مراسم ختم و سوگواری در این شرایط چه تاثیری دارد؟
اگر از زحمات و مادیات مراسم های سوگواری فاکتور بگیریم، این مراسمات خوب است و به تخلیه روانی افراد کمک می کند. مراسم سوگ باعث ابراز هیجان می شود و همین به آرامش فرد کمک می کند. وقتی فرد از سوی دیگران تسلیت می شنود، آنها گریه می کنند و فرد خاطرات را بیان می کند و درد دل می کند، داغ او کمتر می شود. فرد یک حالت عزای عمومی را تجربه می کند و همین به بهبود وضع او کمک می کند. فرد عزادار می بیند فقط خودش نیست که گریه می کند، بسیاری عزادارند و دیگران در غم او شریک هستند. همین امر به پذیرش فرد داغدیده و بهبود وی کمک می کند.
چه اقدامات جایگزینی باید صورت گیرد؟
بسته به سن افراد اقدامات متفاوت است.جواب کودکان را در برابر مرگ اطرافیان بدهیم. بیشتر در مورد مراحل رشد با آنها صحبت کنیم تا مرگ. ابعاد زیستی را باید برای کودکان شرح دهیم. برخی کودکان احساس گناه می کنند و خود را باعث مرگ پدر، مادر و پدر بزرگ و مادر بزرگ می دانند. بگذاریم بچه ها احساسات خود را بیان کنند و جواب سوالات آنها را بدهیم. نوجوانان تودار هستند و گریه نمی کنند. با نوجوانان همدلی کنیم، نوجوانان وقتی عزیزی از دست می دهند، سکوت محض می شوند و خواب شان به هم می ریزد. آنها را سرزنش نکنیم، نگوییم که چرا عین خیالت نیست. بزرگترهایی که آگاهی بیشتری دارند و به این باور رسیده اند که مرگ اجتناب ناپذیر است، بیشتر کمک اطرافیان کنند، اجازه دهند که اطرافیان ابراز احساسات کنند. افراد از گریه و ابراز احساسات پرهیز نکنند. افراد عزادار روزی یک ساعت برای خود زمان تعیین کنند که در آن ساعت به مرور خاطرات و گریه بپردازند. این زمان بندی باعث می شود کارکرد زندگی آنها مختل نشود چون بسیاری دچار افسردگی می شوند، لباس خود را عوض نمی کنند و حمام نمی روند. در آن یک ساعت می توانند قرآن بخوانند، زیارت عاشورا بخوانند و گریه کنند. هر زمانی که افکار ناراحت کننده به سراغ شان آمد نباید عزاداری کنند. خود فرد هم با آشنایان و دوستان تماس بگیرد و ابراز احساسات کند. اگر فرد با خود درگیر شود، دچار وسواس فکری می شود. فرد باید عناوین جدید مانند بیوه، مادری که فرزند از دست داده را بپذیرد. در واقع فرد عزادار باید نقش جدید را بپذیرد و در آن ایفای نقش کند. بعد از چهار هفته فرد باید هدف های کوچک برای خود بگذارد، از خود مراقب کند، با دوستان صمیمی صحبت کند، غذای جدید بپزد و کار جدیدی انجام دهد.
حمایت اجتماعی از افراد عزادار تا چه اندازه مهم و ضروری است؟ و چه اقداماتی باید در این زمینه صورت گیرد؟
اطرافیان، افراد عزادار را سرزنش نکنند، نگویند چرا عصبانی هستی، چرا کفر می گویی. از نظر اسلام باید به خانه کسی که عزیزی از دست داده، غذا برد اما الان برعکس شده است. در واقع باید از خانواده عزادار حمایت مالی شود. در این شرایط به خاطر شیوع کرونا مراسمات حذف شده و فشار مالی کمتری متوجه خانواده های عزادار است. پذیرای خشم و احساسات عزاداران باشیم،با آنها همدلی کنیم. اقوام و آشنایان سعی کنند حمایت های مادی و روانی از خانواه عزادار داشته باشند. اقوام و آشنایان باید تماس های تلفنی را با خانواده عزادار بیشتر کنند، همدلی و همدردی داشته باشند، اجازه دهند فرد گریه کند. اینکه بگوییم مرگ حق است، فکر نکن، به فکر خودت باش، اینها همدردی نیست.
رسانه ها چه نقشی می توانند در تسلی بازماندگان داشته باشند؟
رسانه ها باید آگاهی بخشی کنند، حمایت اجتماعی را فعال کنند، دستورات بهداشت فردی را گوشزد کنند، دستورات روانشناسی برای بهزیستی روانی را اطلاع رسانی کنند. رسانه ها مطرح کنند که افراد داغدیده باید چه کارهایی انجام دهند و علایم سوگ ابراز نشده را تبیین کنند. مردم در جریان سندروم سوگ ابراز نشده قرار بگیرند تا بتوانند از خود مراقبت کنند و یا متوجه فرد داغدیده باشند و از او بیشتر حمایت کنند.
و حرف آخر؟
فرد داغدیده باید به خودش کمک کند تا تمام مراحل را بگذرانند، عجله نکند که چرا من این طور هستم. در غیر این صورت فرد دچار اختلالاتی مانند وسواس، درگیری ذهنی، بی اشتهایی، اختلالات خواب، اضطراب، افسردگی، خشم و عصبانیت می شود. خود فرد سعی کند که بهداشت فردی را مد نظر قرار دهد تا دچار افسردگی نشود.اطرافیان هم فرد به حال خود رها نکنند. در این شرایط که به خاطر کرونا مراسم و رفت و آمد نیست با تلفن از خانواده های عزادار دلجویی کنند و حالشان را جویا شوند.
نظر شما