به گزارش خبرگزاری شبستان از رشت، روزگاری یاور «علی اکبر دهخدا» در نگارش لغتنامه بود، اما پس از فوت پسر خان باباخان قزوینی تصمیم گرفت کار وی را تداوم دهد، آن‌هم با نگارش «لغتنامه معین». با این حال جمع آوری واژگان فارسی و ثبت و ضبط آن تنها خدمت « محمد معین» به زبان فارسی نبود. وی با طرحی که در تحقیق های دستوری درانداخت، کاری بنیادین را پایه نهاد.
این فرزند خلف گیلان که نخستین دانش آموخته مقطع دکترای زبان و ادب فارسی در ایران بود با نگارش «مزدسینا و تأثیر آن در ادبیات فارسی» به‌عنوان پایان نامه خود، بابی جدید در پژوهش زبان های کهن ایران گشود.
در ۹ اردیبهشت سال ۱۲۹۱ خورشیدی در خانواده عالم‌پرور، «معین العلما» و در « محله زرجوب» شهر رشت «محمد» دیده به جهان گشود، ۶ سال بیشتر نداشت که شیوع بیماری موجب شد به فاصله پنج روز پدر و مادرش را از دست بدهد و از آن پس پدربزرگش، معین العلماء، مسئولیت تكفل محمد و برادرش را بر عهده گرفت و او را به مكتب خانه «میرزا غلامرضا تهرانی» كه نزدیک خانه اش بود، فرستاد.
معین العلماء با كمک اهالی توانست مكتب خانه میرزا غلامرضا تهرانی را به مدرسه ابتدایی تبدیل كند. بعد از دایر شدن اداره ثبت احوال در رشت، خانواده معین العلماء به اعتبار لقب رسمی وی نام فامیلی «معین» را انتخاب كردند و محمد پس از آن «محمدِ معین» خوانده شد.
پس از تبدیل مكتب خانه به مدرسه، محمد در كلاس پنجم نشست و پس از دو سال، موفق به دریافت گواهینامه ششم ابتدایی شد. دوره اول دبیرستان را در مدرسه متوسطه شماره یک رشت به اتمام رساند و برای دوره دوم متوسطه، به قسمت ادبی دارالفنون تهران رفت.
پس از اتمام دوره دبیرستان به رشت آمد و تصمیم خود را مبنی بر تحصیل در رشته حقوق با پدربزرگ خود مطرح كرد، اما پدربزرگ به وی تذكر داد كه قاضی شدن، مسئولیت سنگینی دارد. بنابراین، نظر پدربزرگ را پذیرفت و در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، در رشته ادبیات فارسی و علوم تربیتی موفق به دریافت مدرک لیسانس شد.
وی پس از یک سال گذراندن دوره خدمت نظام اجباری، دبیر شد و پس از سه ماه به عنوان ریاست دانشسرای مقدماتی اهواز انتخاب شد. بسیاری از اسم‌های عربی شهرک‌های خوزستان با مشورت وی پارسی شد. پس از اتمام مأموریت اهواز، به تهران انتقال یافت و ضمن خدمت در وزارت فرهنگ به تحصیل دوره دكترای زبان و ادبیات فارسی مشغول شد.
معین همچنین به شیوه مكاتبه ای، روان شناسی عملی و دیگر رشته های آن مانند خط شناسی و قیافه شناسی را از آموزشگاه عالی روان شناسی بروكسل (بلژیک) فرا گرفت. به سال ۱۳۱۶ به دریافت نشان علمی از وزارت فرهنگ نائل شد.
معین در هفدهم شهریور ماه ۱۳۲۱ خورشیدی از رساله دكترای خود به نام «مزدسینا و تأثیر آن در ادبیات فارسی» كه در چاپ های بعدی به نام «مزدسینا و ادب پارسی» خوانده شد، دفاع كرد. وی اولین فارغ التحصیل دكترای زبان و ادب پارسی در داخل كشور بود و بلافاصله به تدریس در دانشكده ادبیات دانشسرای عالی تهران مشغول شد. در زمان نخست وزیری مصدق عضویت شورای عالی فرهنگ را قبول كرد و سال ها عضو فرهنگستان بود.
معین در سال ۱۳۲۱ با دختر امیر جاهد (مدیر سال نامه پارس) ازدواج كرد. ثمره این ازدواج چهار فرزند بود كه از بین فرزندان «مهدخت معین» مانند پدر در رشته ادبیات فارسی تحصیل كرد و هم اینک در این رشته استاد است. وی به سفارش «علامه قزوینی» با «علی اكبر دهخدا» در تدوین لغت نامه همكاری می كرد و این همكاری تا سال ۱۳۳۴ به مدت ۱۰ سال یعنی تا روز فوت دهخدا ادامه داشت.
معین در کنگره های جهانی مختلفی شرکت جست؛ از جمله در سال ۱۳۳۳ برای ایراد خطابه به «دانشگاه هاروارد» آمریکا دعوت شد و در سال ۱۳۳۶ به دعوت دولت شوروی وقت، سفری به آن کشور کرد و سخنرانی های علمی داشت. در سال ۱۳۳۷ نیز از «دانشگاه سوربن» فرانسه برای تحقیق و تدریس به مدت شش ماه دعوت شد. در کنگره های جهانی در «مونیخ »به سال ۱۹۵۷ و «مسکو» به سال ۱۹۶۰ میلادی نیز شرکت داشت.
در کنگره مونیخ، استاد معین را به عضویت انجمن تألیف قاموس جامع لغات پهلوی به ریاست پروفسور نیبرگ برگزیدند و در کنگره مسکو مأموریت گردآوری کتیبه های فارسی بعد از اسلام به عهده وی گذاشته شد. عضویت در «انجمن انست رنان» و نیز عضویت در «انجمن آسیایی پاریس» و عضویت در« فرهنگستان ایران» به دعوت وزارت فرهنگ، از دیگر سوابق کاری‌اش است. معین در تأسیس قسمت ایران شناسی دانشگاه استراسبورگ، سهم بزرگی داشت.
دانشگاه تهران در پانزدهم بهمن ماه ۱۳۵۱، «محمد معین» را استاد ممتاز معرفی كرد. معین با طرحی که در تحقیقات دستوری درانداخت، کاری بنیادی را پایه گذاری کرد. همچنین شیوه نقد و بررسی و آراستن متون در آثار معین، از ویژگی های ارزنده ای برخوردار است. وی همچنین از پیشگامان تدوین «گزیده» نویسی از متون قدیم زبان پارسی است.
محمد معین در ۹ آذرماه ۱۳۴۵ در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشكده ادبیات دانشگاه تهران بیهوش شد، اغمایی که پنج سال طول کشید و در نهایت در سیزدهم تیرماه ۱۳۵۰ در بیمارستان فیروزگر به رحمت ایزدی رفت.
برخی از آثار ارزنده محمد معین بدین نام است: فرهنگ معین، ستاره ناهيد يا داستان خرداد و امرداد (نثر و نظم)، حافظ شيرين سخن(دو جلد)، يك قطعه شعر در پارسی باستان، يوشت فريان و مرزبان نامه، شاهان كيانی و هخامنشی در آثار الباقيه، ارداويراف نامه، روزشماری در ايران باستان و آثار آن در ادبيات پارسی، پورداوود، ترجمه احوال و آثار، مزديسنا و تأثير آن در ادبيات پارسي، با مقدمه مشروح به زبان فرانسه به قلم هانری كربن، شماره هفت و هفت پيكر نظامی، حكمت اشراق و فرهنگ ايران، قاعده‌های جمع در زبان فارسي (شماره اول از سلسله انتشارات طرح دستور زبان فارسی)، اسم مصدر- حاصل مصدر(شماره دوم از سلسله انتشارات طرح دستور زبان فارسی)، امير خسرو دهلوی، برگزيده نثر فارسی(شماره اول دوره‌های سامانيان، آل بويه)، آيينه سكندر، اضافه (بخش نخست شماره سوم از سلسله انتشارات طرح دستور زبان فارسی)، هورقليا، لغات فارسی از ابن سينا، برگزيده شعر فارسي(شماره اول دوره‌های طاهريان، صفاريان، سامانيان و آل بويه)، نصيرالدين طوسي(زبان ادبيات پارسی)، دوره كامل فرهنگ فارسي(شامل لغات فارسي، لغات و تركيبات عربی متداول در فارسي، لغات اروپايی كه به تدريج در فارسی وارد شده و اعلام اشخاص، اعلام جغرافيايي، در هفت هزار و نهصد فحه و در شش مجلد)، فرهنگ دستور زبان فارسي(شامل مباحث دستوری)، ويرايش(ويرايش كتب)، دانشنامه علائی تأليف ابن‌سينا(بخش دوم، علم برين)، چهار مقاله تأليف نظامی عروضی سمرقندي(با شرح لغات و توضيح عبارات مشكل و نسخه بدلها)، مجموعه اشعار دهخدا با مقدمه مشروح در ترجمه احوال و آثار وی، جامع الحكمتين تأليف ناصر خسرو، به همراهی هانری كربن، (نگارش¬فارسی فرانسوی)،شرح قصيده ابوالهيثم به همكاری هانری كربن (فارسی- فرانسوی)، تصحیح و تحشیه برهان قاطع تأليف محمد حسين بن خلف تبريزي، دوره در چهار مجلد، جوامع الحكايات تأليف سديد الدين محمد عوفی، عبهر العاشقين تأليف روزبهان بقلی شيرازي، به همكاری هانری كربن (فارسی- فرانسوی)، روانشناسی تربيتي، ترجمه از علم النفس و آثاره فی التربيه و التعليم (عربی)، تأليف علی الجارم و مصطفی امين، كتيبه‌های پهلوي، ترجمه از انگليسي، به قلم و. ب. هينگ، خسرو كواتان و ريدك وي، ترجمه از پهلوی، ايران، تأليف دكتر ر. گيرشمن (فرانسوی- انگليسی) و ...
نظر شما