به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، بعد از نام گذاری سال 99 به «جهش تولید» از سوی رهبر معظم انقلاب کارشناسان و اساتید حوزه اقتصاد به ویژه اقتصاد اسلامی در این عرصه اظهار نظر کرده و راهکارها، راهبردها، علل و موانع این مسأله را متذکر شده اند.
خبرگزاری شبستان در قم نیز به مقتضای حضور در کنار کارشناسان برجسته اقتصاد اسلامی به ویژه اعضای محترم هیأت علمی دانشگاه های کشور که از تحصیلات حوزوی نیز برخوردار هستند، تلاش کرده تا با برقراری گفت‌وگو با این اساتید، به اندازه وسع خود این مسأله را مدنظر قرار داده و نظرات کارشناسان این عرصه را منعکس کند.
در حقیقت ما در این گفت‌وگوها تلاش می کنیم زمینه را برای کار بیشتر فراهم کنیم و با بیان راهکارهای عملیاتی کردن «جهش تولید» قدمی در راستای علمی سازی فرمایش مقام معظم رهبری برداریم.
به همین مناسبت با حجت الاسلام دکتر «مجید حبیبیان نقیبی» عضو هیأت علمی گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و نائب رئیس انجمن اقتصاد اسلامی حوزه گفت‌وگویی ترتیب داده ایم که این استاد برجسته اقتصاد اسلامی علاوه بر طرح مفهوم «جهش تولید» به مسائلی مهم از جمله لزوم استفاده از ظرفیت مساجد برای این مسأله پرداخته است.
شما به عنوان کارشناس اقتصاد اسلامی، چه مفهومی برای «جهش تولید» بیان می کنید؟ و اساسا بحث از مفهوم در این گونه مسائل چه اهمیتی دارد؟
برای بحث شعار سال که رهبر معظم انقلاب تحت عنوان «جهش تولید» مطرح کردند اگر بخواهیم بحث قابل قبولی داشته باشیم و با توجه به فلسفه وجودی خبرگزاری شبستان و مباحث مربوط به مساجد سخن گفته باشیم باید به مسائلی از جمله مفهوم شناسی و منشأ بحث «جهش تولید» توجه کنیم.
اهمیت مفهوم شناسی «جهش تولید»
در ارتباط با مفهوم شناسی و منشأ آن ممکن است «جهش تولید» همان خیز و جهش اقتصادی باشد که در مدل تاریخ محوری روستو باشد که مراحل رشد اقتصادی را به پنج مرحله تقسیم کرده است؛ 1- جامعه‌ی سنتی.2. شرایط ماقبل جهش اقتصادی که در آن شروط ضروری محقق شده‌اند. 3. جهش اقتصادی.4. میل و خیز به سوی کمال. 5. مرحله‌ی سطح بالای مصرف انبوه.
این مانیفست غیرکمونیستی بر این باور بود که رشد یکنواخت درآمد سرانه به‌ویژه طی مرحله‌ی جهش اقتصادی از طریق مکانیزم پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و ظهور یک چهارچوب سیاسی و اجتماعی که بتواند از انگیزه‌های گسترش بهره‌برداری کند با تأکید بر میل و خیز به‌سوی رسایی و کمال منجر به توسعه می‌شود.
روستو توسعه را مترادف معنای رشد و در همان معنای صرف اقتصادی به کار برده است. او هر مرحله از مراحل فوق را از معیارهای اقتصادی نظیر میزان سرمایه‌گذاری، میزان رشد سالانه، میزان مصرف و غیره متمایز کرده و درباره‌ی آنها بحث می‌کند.
یا نه بگوییم مفهوم جهش تولید به عنوان شعار سال از مبانی فلسفی و از نظام اقتصادی بومی خودمان اسلامی ایرانی منبعث شده است که این دو نگاه باید حتما قبل از ورود به بحث مشخص شود که اگر این دو نگاه را کاملا روشن و مشخص تفکیک نکنیم خلط های بسیار زیادی را ممکن است به دنبال داشته باشد و راهبردها و راهکارهایی که مطرح می کنیم ممکن است به شکل بی پایه و اساس و همراه با خلط های بیشماری و بی نتیجه باشد و نشود به راحتی در یک فضای یک کشور خاص و جامعه خاص به کار گرفت.
به عقیده شما آیا «جهش تولید» به معنای کارهای شتاب زده و همراه با عجله است؟
اتفاقا نکته دیگری که در مفهوم شناسی باید دقت شود این است که قبول کنیم «جهش تولید» یا جهش اقتصادی زمان بر است و این که به عنوان شعار سال توسط آقا مطرح شده به معنای عجله کردن در این مسیر نیست؛ سخنان مقام معظم رهبری مثل فانوسی است که جهت می دهد تا فعالیت ها را در راستای این شعار به کار بگیریم و توضیح می دهیم که نباید فقط به شعار دادن اکتفا کنیم.
جهش اقتصادی به معنای عجله و شتاب زدگی نیست
«جهش تولید» و جهش اقتصادی باید قبول کنیم که امری مهم و سخت است و در واقع اگر به این جا برسیم که ما در سال 99 با شرایط تحریم و شرایط خاصی که در ویروس کرونا مطرح است اگر بتوانیم از رکود جلوگیری کنیم کار بسیار بزرگی انجام داده ایم و این را قبول کنیم که «جهش تولید» در سال جاری کار بسیار سخت و با یک جهاد اقتصادی که رهبر معظم انقلاب مطرح کرده ان را سرلوحه کار خود قرار بدهیم.
بنابراین، در مفهوم شناسی باید دقت کنیم که نباید انتظار داشته باشیم در فاصله یک سال به عنوان شعار سال ما جهش اقتصادی را محقق شده ببینیم بلکه همین که زمینه های آن فراهم شود ارزشمند و قابل قبول است و بعد از مفهوم شناسی به مرحله دوم یعنی راهکارهای گفته شده یا قابل گفتن را می‌توان مطرح کرد.
به نظر شما چه راهکارهایی برای «جهش تولید» در بلند مدت و در برنامه ریزی مسؤولان می‌توان مطرح کرد؟
موارد زیادی را مسؤولان محترم و اندیشمندان در این رابطه بعد از فرمایشات آقا مطرح کرده اند که چند مورد از موارد گفته شده را بیان می کنیم؛ نکته اولی که مطرح کرده اند این است که ما به این باور برسیم که «می توانیم» و در واقع شعار ما می توانیم باور قلبی همه مسؤولان و همه مردم بشود. پس شعار «ما می توانیم» یک مسأله کاملا قابل قبول جا افتاده برای مردم و حاکمیت باشد.
حذف بروکراسی غیر مفید، تخصیص بهینه تسهیلات در بازار پول و سرمایه، آمایش سرزمینی یعنی تقسیم عادلانه امکانات و قابلیت ها به لحاظ جغرافیایی در سطح کشور، اصلاح ساختار تولید ملی از دیگر توصیه های اندیشمندان بوده و نکته دیگر توسعه کانون های تولیدی خرد و گسترش صنایع ترکیبی در بخش کشاورزی و تکیه بر مبانی و مزیت های بومی به تعبیر خودمان ایرانی و اسلامی است، بنابراین موارد زیادی مطرح شده که چند موردی را از آن ها که استخراج کرده بودم بیان کردم، البته می‌شود به عنوان تأکید یا تکمیل این موارد به مواردی دیگری هم اشاره کنیم:
بنابراین امروز وقت عمل است نه شعار
مورد اول این است که قبول کنیم الان بحث عمل است نه شعار، همانطور که در مقدمه گفتیم برخی فکر می‌کنند بعد از تعیین شعار سال توسط رهبر معظم انقلاب که بسیار ارزشمند است، ما هم باید راه بیافتیم و شعار بدهیم در حالی که این چنین نیست بلکه ما باید شروع کنیم این شعار را تحقق ببخشیم؛ وظیفه مسؤولان و مردم تحقق این شعار سال است نه همراهی و شعار دادن که متأسفانه در طول سال های مختلف این وضعیت را داشته ایم. بنابراین امروز وقت عمل است نه شعار.
لزوم پرهیز از عجله در اظهار نظر و عمل
مورد دومی که در سؤال قبل هم به آن اشاره کردیم پرهیز از عجله در اظهار نظر و عمل است؛ متأسفانه بلافاصله بعد از اعلام شعار سال می بینیم مقالات و کتاب های زیادی منتشر می‌شود که نشان می دهد کار با عجله انجام شده و از محتوای قابل اتکایی برخوردار نیست که در برخی موارد قائلیم کسانی که با این کار با عجله عملا شعار سال را تا حد زیادی پایین می آوردند باید مجازات شوند که به نوعی این شعار را به تمسخر می گیرند.
ضرورت همگرایی و همدلی مردم و حاکمیت
نکته سوم همگرایی و همدلی مردم و حاکمیت است که در مرحله بعدی نیز به آن اشاره کنیم و بیشتر توضیح خواهیم داد و مورد چهارم «جهش تولید» و «جهش اقتصادی» را باید در راستای یک هدف بالاتر میانی در نظر بگیریم و آن هم ایجاد آرامش در اجتماع است یعنی می خواهیم با «جهش تولید» فرض کنید اشتغال و درآمد آحاد مردم را افزایش بدهیم و از فضای ناآرامی که در رفتارهای ما وجود دارد به سکونت و آرامش در جامعه تبدیل کنیم و آن را به هدف بالاتر از «جهش تولید» مورد توجه قرار بدهیم.
بین سنت و مدرنیته آشتی داده شود
مورد پنجم آشتی بین سنت و مدرنیته است؛ متأسفانه گاهی اوقات تولیدات سنتی را معمولا با ورود تکنولوژی و تولیدات مدرن کلا از صحنه اقتصاد خارج می کنیم و باید توجه کنیم که تولیدات سنتی ما ریشه در فرهنگ ما دارد،بنابراین تولیدات سنتی ما پایه دارد و این ریشه را نباید نادیده گرفت بلکه باید با روش های مدرن همان تولید را گسترش بدهیم نه این که کلا از میدان خارج کنیم.
اتکا بر مبانی و مزیت های بومی(ایرانی اسلامی)
مورد ششم اتکا بر مبانی و مزیت های بومی است که منظور از بومی، ایرانی و اسلامی است؛ یعنی باید مبانی و مزیت های اسلامی بومی را مورد توجه قرار بدهیم و همه فعالیت های خود را بر این اساس انجام بدهیم و به تعبیر خاصی که من دارم اقتصاد مقاومتی را باید محور قرار بدهیم یعنی تکیه بکنیم بر اقتصاد مقاومتی که از مبانی و مزیت های بومی هم برخوردار است.
لزوم استفاده از مسجد
مورد هفتم اتکا بر نهادهای ارزش مدار بومی است، چون ما نهاد ارزشمند بومی داریم که کاملا از آن غافل شده ایم که بر اساس کار شما در خبرگزاری شبستان مسجد یکی از مهمترین نهادهای ما است که متأسفانه کاملا از صحنه خارج شده و صرفا برخی اوقات جایی برای نیم ساعت نماز خواندن و رفتن است و متأسفانه عموما نماز این گونه ای، آثار جدی مثل نهی از فحشا و منکر را بر جامعه ندارد.
نهاد مسجد یک نهاد بومی یعنی اسلامی ایرانی است که از آن غفلت کرده ایم و مطلقا از نقش اساسی آن در انقلاب و دفاع مقدس غافل هستیم.
حذف سفته بازی و واسطه گری های غیر مفید
مورد هشتم حذف سفته بازی و واسطه گری های غیر مفید است و شعار زیاد در مورد آن داده می‌شود و مورد نهم از مواردی که می‌شود تأکید کرد استفاده از همزمان و درست از استراتژی های عنصر پیشرفت است؛ درست اقتصاد مقاومتی را به عنوان یک راهبرد جامع و شامل ببینیم و درست از راهبردهای پیشرفت درون زا و راهبردهای گسترش صادرات و جایگزینی واردات به موقع و درست استفاده کنیم و همه این ها را در جاهای درست به کار بگیریم.
آمایش سرزمینی صحیح و بدون شعار
مورد دهم آمایش سرزمینی صحیح و بدون شعار است، متأسفانه توزیع عادلانه قابلیت ها و امکانات که در فرمایش دیگر بزرگان هم هست بیشتر جنبه شعاری پیدا کرده و در صحنه عمل خوب اجرا نشده است.
چه مواردی را به عنوان موارد قابل تحقق و قابل اجرا در سال 99 می توانید اشاره کنید تا شعار سال تا حد ممکن است عملیاتی شود؟
بله آن چه را فکر می کنم به عنوان محور بحث در این قسمت باید مطرح کنیم تأکید بر موارد خاص و قابل تحقق است؛ برای این که ما خیلی اهداف را متعدد و گسترده نبینیم و بیاییم حداقل اهداف محدودتری را هدف گذاری کنیم و انشاءالله بتوانیم در طول فاصله زمانی یک ساله به آن برسیم؛ اگر بتوانیم در طول سال سه مورد مربوط به هم را توجه داشته باشیم بخشی از اهداف این سال در قالب شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب محقق می‌شود.
تقویت سرمایه های اجتماعی
مورد اول تقویت سرمایه های اجتماعی است؛ سرمایه فیزیکی یا حتی انسانی شامل مهارت ها و آموزش مهارت های تولیدی در زمان مشخصی قابل ایجاد است، اما سرمایه های اجتماعی از جمله اعتماد به سادگی هم ایجاد نمی‌شود و ایجاد سرمایه های اجتماعی مثل اعتماد زمان بر است.
به عقیده من در سال جاری باید اعتماد بین حاکمیت و مردم اصلاح و تقویت شود و به هر مقدار و درجه ای از اعتماد هستیم هدف گذاری کنیم چند درصد می خواهیم این سرمایه را افزایش بدهیم و در یک سالی که پیش رو داریم، این را کاملا مشخص کنیم و به عنوان یک هدف کوتاه مدت یک ساله در نظر بگیریم و در پایان سال نتیجه آن را بررسی کنیم.
لزوم اعتماد به مردم
مورد دوم اعتماد به مردم است یعنی آمادگی واگذاری امور به مردم داشته باشیم یعنی تا جایی که مردم می‌توانند کاری انجام بدهند، دولت و بخش های دولتی و شبه دولتی ورود پیدا نکنند، بگذاریم مردم کار را انجام بدهند و در هرجایی که مردم نتوانستند طبیعتا وظیفه حاکمیت است که آن بخش را به عهده بگیرد. پس مورد دوم اعتماد به مردم و آمادگی واگذاری امور به مردم در حد مقدور.
لزوم احیای نهادهای بومی
مورد سوم احیای نهادهای بومی است که منظور ما اسلامی و ایرانی است، یکی از مهمترین نهادهای بومی، مسجد است که خیلی به آن توجه نمی‌شود به ویژه در این زمان که بسیاری از مساجد تعطیل شده اند.
در مرحله چهارم و شاید نزدیک به آخر هر نهادی و هر بخشی وظیفه خودش را تبیین و اجرا بکند. ما فعالیت های موازی در کشور زیاد داریم که هیچکس هم پاسخگو نیست، بنابراین هر کس در هرجایی است به عنوان مثال نهادی مثل مسجد بگوید من در سالی که با شعار «جهش تولید» توسط رهبر معظم انقلاب معنون شده در این سال هدفهم احیای صحیح و واقعی مساجد است و فعالیت های خود را روی این هدف متمرکز کند و در پایان سال، پاسخگو باشد.
ما در این شرایط خاصی که ویروس کوید 19 شیوع پیدا کرده است یک بار بیاییم همه رفتارهای نهادها را بازخوانی کنیم؛ هر نهادی جایگاه خود را بازخوانی کند بسیاری از فعالیت ها، فعالیت مولدی نبوده اند اگر بخواهیم «جهش تولید» داشته باشیم وباید ببنیم کار و شغلی که داریم در راستای تولید کالا و خدمت چقدر ارزشمند است؟ آیا فعالیت غیر مولد است؟ یعنی من صرفا شغلی دارم که باشد یا نباشد تفاوتی برای جامعه ندارد و اگر تعطیل شود هیچ فرقی نمی‌کند. اگر باز نگری از سوی نهادها نسبت به شغل خود داشته باشند کار جلو می رود و از تهدیدی که ایجاد شده می‌توانند یک فرصت ایجاد کنند و در شرایط تحریم و بلای همه گیر به عنوان یک فرصت استفاده کنند.
مثلا باید ببینیم در شرایطی که از نفت استفاده نمی کنیم و خیلی از مشاغل باید تعطیل شود چه مقدار ضربه به جامعه وارد می‌کند؟ اگر این کار را بکنیم مشاغل غیر مولد نخواهیم داشت. «جهش تولید» زمانی محقق می‌شود که مشاغل کاذب و غیر مولد از صحنه جامعه بیرون برود.
از نقش مسجد در اقتصاد و تولید سخن گفتید، این مسأله را بیشتر تبیین کنید؟
بله نهادی ارزشمند و بومی مثل مسجد باید خیلی در تولید نقش خود را نشان بدهد؛ الان گفته اند باید مساجد تعطیل شود، حال آیا واقعا باید این طور باشد؟ یعنی این مقدار زحمت کشیده می‌شود و هزینه های زیادی حتی در روستاهای دور افتاده مکان های ارزشمندی به عنوان مسجد ساخته می‌شود، باید کار به جایی برسد که مساجد هیچ جایگاهی نداشته باشد؟
آیا واقعا مسجدی که بعد از انقلاب محور همه کارها بوده و شما اساسا منشأ و ریشه انقلاب را در مساجد پیدا می کردید و اگر کسی می خواست برای انقلاب یا دفاع مقدس کاری انجام بدهد از مساجد بود، باید به این جا برسد که به طور کلی تعطیل شود؟
واقعیت این است که در دفاع مقدس مسجد، محور همه فعالیت ها بود یعنی در تجهیز نیرو و امکانات و کسی که مسجد می رفت، جبهه ای و بسیجی بود؛ آیا برگشتیم نگاه کنیم که الان در این حمله بیولوژیک یا حتی یک بلای عادی جایگاه مساجد کجا است؟ چرا باید تعطیل شود؟ درست است که اجتماع نباید باشد ولی این طور هم نیست که مساجد هیچ کاری انجام ندهند.
البته برخی از جاها بسیج مساجد محور تولید موارد مورد نیاز بوده و خیلی از لوازم بهداشتی و ضدعفونی در مساجد تولید می‌شود و بچه های جوان بسیجی و ارزشی کارهای خوبی انجام می دهند که اتفاقا همین مقدار خیلی مؤثر بوده، ولی مساجد جایگاه خاص خود را ندارند یا خیلی از ائمه جمعه و ائمه جماعات به حالت تعطیلی درآمده اند.
بنابراین هر نهادی از جمله مسجد در سال جاری باید جایگاه خود را پیدا کند و تمام تولید و مشاغل و فعالیت های ما مولد باشد نه شغل کاذب. البته باید بدانیم وقتی می گوییم «تولید»، منظور تولید کالای صرف نیست بلکه ما از حوزه و دانشگاه و مساجد و مدارس انتظار تولید کالا نداریم ولی انتظار تولید خدمتی که مولد و تأثیر گذار در جامعه است داریم.
بنابراین در پایان لازم می دانم این نکته را تأکید کنم که به عنوان مثال اگر شما به عنوان خبرگزاری شبستان بتوانید مسجد محوری را مورد توجه و شعار خود در رسانه قرار بدهید و در پایان سال نهاد ارزشمند مسجد را به سمت جایگاه واقعی خودش سوق بدهید می توانید در زمینه «جهش تولید» نقش اساسی خود را ایفا کنید و در پایان ببینید که مساجد در هدف گذاری از پیش تعیین شده چه مقدار موفق بوده است.
نظر شما