سیر تا پیاز کووید-۱۹ از زبان رئیس انجمن ویروس ‌شناسی ایران/ از ابتلای دو برابری مردان تا زمان پایان شیوع کرونا

خبرگزاری شبستان، گرگان- فاطمه رائیجی؛ ویروس چینی کرونا که برای نخستین بار در ووهان، یکی از شهر‌های بزرگ چین گزارش شد بالاخره دامن بسیاری از کشورهای جهان را گرفت و با ورود خود در ایران ضمن آنکه ترس و دلهره را بر قلب های مردم روانه کرد شور و شوق بهار، خانه تکانی، خرید شب عید و تهیه اسکناس نو را از آنها ربوده است.

مردم نسبت به این ویروس ناشناخته هزار و یک سؤال دارند؛ اینکه این ویروس از کجا نشأت گرفته است، چه کسانی را مبتلا می کند و چند درصد افراد را به کام مرگ می کشاند.

برای آنکه به بخشی از سؤالات بی شمار شما در خصوص کروناویروس پاسخ داده شود ما در خبرگزاری شبستان استان گلستان گفتگویی را با «علیجان تبرائی»، استاد و مدیر گروه ميکروبشناسی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گلستان، عضو بورد تخصصی ویروس شناسی کشور و رئیس انجمن ویروس شناسی ایران ترتیب دادیم تا با مطالعه این گزارش از ماهیت و آخرین یافته ها در خصوص کروناویروس مطلع شوید که در ادامه از نظر می گذرانید؛

در همین ابتدای گفتگو از ماهیت ویروس کرونا برایمان بگویید.

به صورت کلی حدود 40 نوع کرونا ویروس در انسان و موجودات مختلف دیده می شود و بررسی ها نشان داده از این تعداد هفت مورد آن می تواند در انسان بیماری ایجاد کند که چهار مورد سرماخوردگی های فصلی و معمول را به دنبال دارد و سه مورد دیگر که در 15 سال اخیر مطرح شدند بیماری سارس، مرس و کووید-19 را ایجاد می کنند.

این سه ویروس قدرت بیماری زایی و کشندگی بالاتری داشتند و سارس حدود 10 درصد و مِرس حدود بیش از 30 درصد خطر مرگ و میر را به دنبال داشته اما قدرت سرایت و توسعه آن در جوامع مختلف کمتر و بیشتر در نقاط خاصی محدود بود اما سارس کروناویروس 2 و یا همان بیماری کووید-19 ویژگی متفاوتی با دو ویروس دیگر دارد و قدرت سرایت بالاتری به دنبال دارد اما خطر کشندگی و مرگ و میر آن کمتر است.

به هر حال توجه همگان به سمت این ویروس جلب شده و وقتی در انتهای سال 2019 کروناویروس در شهر ووهان چین دیده شد و به سرعت توسعه پیدا کرد و وضعیت اضطراری را رقم زد سازمان بهداشت جهانی آن را تهدید جهانی برای کل دنیا قلمداد کرد.

پیش بینی می شد با توجه به ویژگی هایی که ویروس ها دارند کروناویروس جدید به سرعت در نقاط مختلف جهان توسعه پیدا کند طوری که امروز بیش از 60 کشور جهان درگیر کووید-19 شدند.

براساس مطالعات انجام شده مشخص شد کروناویروس قدرت انتقال بالایی دارد و بخش عمده ای از انتقال عفونت در محیط های بیمارستانی رخ می دهد و بیشترین گروه های در معرض عفونت، پرسنل درمانی هستند.

کشندگی کروناویروس تا چه میزان است و بیشتر چه کسانی در معرض خطر قرار دارند؟

حدود 80 درصد کسانی که به کروناویروس آلوده می شوند علائم خاصی نداشته و یا علائم آنها اولیه و خفیف است و 20 درصد موارد علائم جدی تری را نشان می دهد و از این میزان نیز در 18 درصد موارد علائم معمول تنفسی مانند تب، سرفه و نارسایی های تنفسی دیده می شود و براساس گزارشات چین در حدود دو درصد از بیماران موجب مرگ و میر می شود.

البته در این گزارشات بحث های مختلفی مطرح است که کشندگی کروناویروس یک یا دو درصد است که نیاز به تحقیقات و مطالعات بیشتر و جدی تری دارد.

بیشترین حجم شدت بیماری و عمده مرگ و میر ناشی از کروناویروس در گروه های با سنین بالا است و افراد مسن و افراد دارای بیماری های زمینه ای مانند دیابت، قلب و عروق، سرطان، خودایمنی و ... در معرض خطر و آسیب بیشتری قرار دارند.

از طرفی در مطالعات مشخص شده که نسبت درگیری مردان نسبت به زنان بیشتر است و مردان دو برابر زنان به کروناویروس آلوده شدند و مرگ و میر ناشی از بیماری کووید-19 در مردان دو برابر و یا بیشتر از زنان است و به نظر می رسد مسئله جنسیتی در این بیماری تأثیر داشته باشد که البته این مهم به مطالعات بیشتری نیاز دارد.

به نظر شما کووید-19 از کجا ایجاد شده است، اینکه گفته می شود کرونا ویروسی دست ساز است چه میزان صحت دارد؟

هنوز نمی توانیم الگوی دقیقی از منشأ و علت ایجاد این ویروس مشخص کرد و در حال حاضر براساس مطالعات آزمایشگاهی و بی انفورماتیکی خیلی کم احتمال می دهیم که ویروس کرونا ناشی از دست کاری انسان و یا خارج سازی از آزمایشگاه باشد.

از طرفی تکنولوژی دنیا هنوز به سطح بالایی از این موضوع نرسیده که بتوان منشأ و علل ویروس را مشخص کرد و به نظر می رسد کروناویروس در بدن حیوانات تکامل پیدا کرده و به انسان منتقل شده و یا اینکه در درون انسان تکامل پیدا کرده و تغییراتی در آن ایجاد شده است چراکه از ویژگی های ویروس ها عملکرد هوشمند آنها است و متناسب با شرایط محیطی و میزبان می توانند خود را وقف دهند.

گفته می شود کروناویروس از طریق حیواناتی مانند خفاش و موش انتقال پیدا کرده این نظریه درست است؟

کروناویروس در خفاش، مورچه خوار و سگ دیده شده و این مسائل نشان می دهد باید مراقبت بیشتری داشته باشیم تا ابعاد بیشتری از کارکرد و وضعیت کروناویروس مشخص شود تا در خصوص پیشگیری، کنترل و درمان آن به مطالعات و نتایج دقیق تری دست پیدا کنیم.

وجهی که کووید-19 را متفاوت می کند شناخت ناکافی ما نسبت به این ویروس است، با وجود آنکه مطالعات مختلفی بر روی این ویروس انجام شده و در خفاش ها، نوعی از مورچه خوار و یا موجودات دیگر دیده شده اما هنوز اطلاعات ما قطعی نیست و ممکن است این ویروس در بدن انسان این ویژگی را پیدا کرده باشد و توانسته باشد به گونه ای جدیدی خود را ظاهر کند و بیماری را نشان دهد.

چقدر طول می کشد که به تولید واکسن و یا دارو برای کروناویروس امیدوار باشیم؟

به نظر می رسد خیلی زود است که انتظار داشته باشیم واکسن یا داروی اختصاصی و درمان قطعی برای کروناویروس تولید شود.

به طور کلی اگر قرار باشد تولید واکسن و دارو فرایند معمول خود را طی کند به زمان پنج تا 15 ساله نیاز دارد چراکه باید آزمایشات مختلف و نتایج متفاوت از سطوح مختلف انجام شود اما در پدیده هایی مانند کروناویروس و یا ابولا که ضرورت جهانی ایجاد می شود برخی از فرایندها را کنار می گذارند و سعی می کنند فرایند تولید دارو و یا واکسن را با سرعت بیشتری انجام دهند.

ویروس ها ویژگی های خاصی دارند و تغییرات جدی در آن دیده می شود و برای آنکه بررسی کنیم رفتار این ویروس ها در بدن ما به چه شکل است فعلاً نمی توان برای تولید دارو و یا واکسن زمان تعیین کرد حتی مؤسساتی که به صورت جدی بر کروناویروس پژوهش می کنند زمان یک تا دو ساله را برای تولید واکسن تعیین کردند.

البته شاید درمان کروناویروس زمان کمتری نیاز داشته باشد اما تولید واکسن فرایند زمانبری است و ما امیدواریم تکنولوژی های جدید به تولید واکسن کروناویروس سرعت ببخشد.

با توجه به این مسئله تا زمان تولید واکسن و یا درمان قطعی شما چه توصیه ای به مردم دارید؟

عقل و هم علم حکم می کند که مردم تا زمان تولید واکسن کروناویروس تدابیری را بیاندیشند تا بر آن غلبه کنند و این تدابیر همان رعایت بهداشت فردی، اجتماعی و پیشگیری و مراقبت، تغییر رفتار و سبک زندگی است و همه باید به خود و دیگران کمک کنیم تا با همکاری و همدلی همه مردم زنجیره انتقال شکسته شود و به تدریج ویروس خود را با شرایط انسان تطبیق دهد و یا انسان توانایی هایی را در خود ایجاد کند تا علیه ویروس برتری پیدا کند و یا واکسن و داروی قطعی برای مدیریت و کنترل این بیماری تولید شود.

بیماری کووید-19 با چه علائمی بروز پیدا می کند و با چه علائمی بیمار را به مرحله مرگ می رساند؟

علائم اولیه که در بیماری کووید-19 گزارش شده تب، سردرد و مشکلات تنفسی است و هر چه عفونت ها به سطوح تحتانی بدن نفوذ کنند شدت درگیری ها و آسیب وارده بیشتر است.

در بحث عفونت تنفسی، دستگاه تنفس آسیب جدی می بیند و از سویی دیگر دستگاه ایمنی بدن بیمار نیز دچار آسیب می شود و رفتارهایی را از خود بروز می دهد که علیه انسان رفتار می کند.

در مجموع التهابات جدی و آسیب زایی به دستگاه تنفسی از طریق ویروس هایی مانند کروناویروس ایجاد می شود و افراد مسن و دارای بیماری های زمینه ای را به کام مرگ می کشاند.

البته خوشبختانه با وجود همه این مسائل در کشورمان مبتلایان به کرونا که سابقه پیوند کلیه و مغز استخوان داشتند بهبود پیدا کردند و علائم ناشی از کروناویروس نشانه شکست ما در مقابل آن نیست.

اینکه تأکید داریم افراد دارای بیماری های زمینه ای و مُسن در خانه بمانند برای آن است که وقتی می توانند مانع پیشگیری از بیماری شوند چرا باید درگیر بیماری شوند و فرآیندهای درمانی آسیب زا روی بدن آنها انجام شود.

این روزها خیلی از مردم با سرفه، تب و یا گلودرد به اضطراب می افتند که نکند به کرونا مبتلا شده باشند چه توصیه ای به این افراد دارید؟

در حال حاضر دستورالعمل های ویروس کرونا توسط وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی در استان ها به مردم اطلاع رسانی شده و در کنار آن مردم با مشاهده علائم اولیه می توانند با سامانه های 4030 و یا سامانه استانی 3150 تماس حاصل کنند و سؤالات مربوط به کرونا را بپرسند.

از طرفی ممکن است بسیاری از علائم ناشی از سرماخوردگی فصلی و یا آنفولانزا باشد و با استراحت در منزل و درمان های اولیه کنترل شود که به مردم توصیه می کنیم تنها با شدت علائم به مراکز درمانی تعیین شده مراجعه کنند.

مهمتر از این مسائل مردم باید بدانند که نباید بترسند، ویروس چیزی نیست که مردم از آن بترسند بلکه باید ما را به فکر فرو ببرد که برخی رفتارهای خود را تغییر بدهیم و سبک زندگی خود را عوض کنیم و عادات غلط گذشته را کنار بگذاریم و عادات جدیدی را ایجاد کنیم.

ظاهراً به زودی آزمایشگاه تشخیص کرونا در استان گلستان راه اندازی می شود در حال حاضر در چه مرحله ای قرار دارد؟

در سال 2009 که با پاندمی آنفولانزا مواجه بودیم مرکزی در استان گلستان راه اندای شد که آزمایش حدود 5 هزار نفر از بیماران مبتلا به آنفولانزا را انجام داد و در آن زمان حتی به استان های مجاور هم خدمت ارائه می کردیم.

گرگان از لحاظ امکانات ویروس شناسی وضعیت مطلوبی دارد و دانشگاه علوم پزشکی گلستان دانشجویان فوق لیسانس و دانشجوی دکتری ویروس شناسی را تربیت می کند و از لحاظ آموزشی، پژوهشی و خدمات تشخیصی وضعیت مناسبی دارد.

با شیوع کرونا آزمایشگاه های تشخیص کرونا در سطح کشور در حال افزایش است، ما نیز امکانات خود را برای راه اندازی آزمایشگاه آماده کردیم، بخشی از امکانات را داشتیم و بخشی دیگر را با حمایت خیرین و جدیت ریاست و هیئت رئیسه دانشگاه علوم پزشکی گلستان و تلاش همکاران میکروب شناسی دانشگاه تهیه شده و این روند در حال انجام است و در آینده ای نزدیک آزمایش تشخیص کرونا در استان انجام می شود و نتایج به سرعت به دست مردم می رسد.

بعد از شیوع کرونا یکی از چالش ها، استفاده یا عدم استفاده از ماسک است بالاخره استفاده از ماسک خوب است یا بد؟

ماسک هایی که در بازار وجود دارند شامل ماسک های معمولی و جراحی است که خیلی محافظت بخش نیست و دو الی سه ساعت ماندگاری دارد و معمولاً جراحان و کادر درمانی در شرایط معمول از آن استفاده می کنند.

ماسک دیگرn95  است که مانع ورود قطرات کوچک می شوند و 9 تا 12 ساعت عمر دارند و سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده کسانی که بیمار هستند و همچنین افرادی که ارتباط نزدیک و مستقیم با بیمار دارند از این نوع ماسک استفاده کنند.

نوع دیگری از ماسک n95 فیلتردار است که قطعاً برای استفاده بیماران مناسب نیست و ویژگی فیلتر آن است که هنگام بازدم هوا را به بیرون می دهد و وقتی بیماران از این ماسک استفاده کنند خود موجب پخش بیماری و ویروس می شود.

از طرفی استفاده درست از ماسک مسئله دیگری است که گاهی اوقات خود ممکن است منشأ آلودگی باشد که مردم باید توصیه های لازم را جدی بگیرند.

در کنار این مسائل یکی از نگرانی های ما دفن زباله های عفونی است و وقتی همه مردم بخواهند از ماسک استفاده کنند قطعاً با دفن آن با مشکل مواجه می شویم.

به طور طبیعی بخشی از میکروب ها و ویروس ها در دستگاه های تنفسی و دهانی و... ما وجود دارد و وقتی ماسک مرطوب می شود زمینه را برای انتقال باکتری ها به فرد دیگر فراهم می کند؛ باکتری هایی که ممکن است در بدن فردی مشکلی ایجاد نکند اما در بدن فردی دیگر مشکل ساز شود لذا اگر نتوانیم زباله های عفونی را به درستی دفن کنیم این مسئله خود موجب توسعه و انتشار بیشتر عوامل میکروبی می شود.

در بحث ویروس ها تاکنون مستندی جدی وجود ندارد که ثابت کند ذرات معلق باعث انتقال ویروس شوند لذا استفاده از ماسک در جمعیت های معمول را خیلی توصیه نمی کنیم و غالباً انتقال بیماری از طریق قطرات درشت تنفسی و تماس نزدیک با فرد آلوده رخ می دهد که ویروس از طریق دهان، بینی و چشم و یا لمس سطوح و تماس دست آلوده با صورت رخ می دهد.

مردم این روزها باید دقت بیشتری داشته باشند و از تماس با صورت و سطوح مختلف پرهیز کنند و پس از لمس سطوح نیز بلافاصله دست های خود را بشویند، جدا از این مسئله شستشوی مکرر دست ها باید در دستور کار مردم باشد.

فکر می کنید دنیا از جمله کشورمان چه زمانی از شر کروناویروس خلاص شود.

برای این مسئله هنوز زود است، به نظر می رسد کروناویروس تازه آمده و اینکه چه زمانی از گردونه روابط با انسان خارج شود کسی نمی تواند راجع به آن نظر دهد.

شاید بتوانیم بر ویروس غلبه کنیم تا از طبیعت محو شود و یا اینکه رابطه منطقی با ویروس ایجاد شود همانطور که با ویروس آنفولانزا رخ داده و یا همانند برخی ویروس ها توسط واکسن و دارو کنترل شود.

به نظر می رسد فرا رسیدن هوای گرم و رفتارهای ما برای قطع زنجیره انتقال کروناویروس مؤثر است.

من همیشه به دانشجویان خود تأکید می کنم که ویروس ها همیشه با ما هستند و هر نفسی که انسان می کشد میلیون ها ویروس وارد دستگاه تنفسی و گوارش می شوند اما گاهی اوقات در برخی ویروس ها آسیب هایی برای انسان بوجود می آید و همینطور ممکن است منافعی هم برای انسان داشته باشند که فعلاً نمی توان دقیق در مورد آن سخن گفت.