داستان سه مسجد

به گزارش خبرگزاری شبستان: یکی از نوادگان بانو «ستی فاطمه» همسر امیر «جلال‌الدین امیرچقماق» که در دوران حیات خود به همراه خواهرش بانو گوهرشاد آبادانی‌های زیادی در شهرهای ایران ایجاد کرد، ستی فاطمه را جزو زنان نیک‌اندیش جامعه و دوران حیاتش را دوران چشمگیر مشارکت زنان یزدی عنوان کرد و گفت: این بانو و همسرش علاقه زیادی به یزد داشتند و به علت علاقه بسیار خاص به خاندان عصمت و طهارت، در جای جای مجموعه امیرچقماق نام ائمه را با خاک کربلا ایجاد کرد. اهل بیت در جای جای مجموعه امیرچقماق نام ائمه را حتی با خاک کربلا

 

«زهره امیرچقماقی» یکی از نوادگان بانو «ستی فاطمه» همسر امیر «جلال‌الدین امیرچقماق» شب گذشته در مراسم «نکوداشت مقام ستی فاطمه بانوی فعال یزد» که در سالن آمفی تئاتر دانشکده رقیه(س) یزد برگزار شد، با بیان این که عصر حیات این بانوی شیعه و فداکار یکی از عرصه‌های فعالیت و کلیدی بانوان به ویژه در زمینه وقف بوده است، اظهار کرد: بی‌بی فاتمه خاتون و خواهرش بانو گوهرشاد در زمان حیات خود آبادانی‌هایی را برای شهرهایشان رقم زدند که این اقدامات ناشی از شخصیت مستقل این افراد بود و می‌توان در این زمینه به سه مسجد در یزد، مشهد و تبریز اشاره کرد.

 

وی ستی فاطمه را جزو زنان نیک‌اندیش جامعه و دوران حیاتش را دوران چشمگیر مشارکت زنان یزدی عنوان کرد و گفت: این بانو و همسرش علاقه زیادی به یزد داشتند و به علت علاقه بسیار خاصی به خاندان عصمت و طهارت و ارادت به اهل بیت در جای جای مجموعه امیرچقماق نام ائمه را حتی با خاک کربلا ایجاد کردند.

 

وی با بیان این که این مسجد با هدف اقامت دادن به مسافران و مردم جامانده در بیرون شهر ساخته شده و کمتر از تزئینات مساجد بهره‌مند است، گفت: این بانوی یزدی علاوه بر وقف مجموعه امیرچقماق، دارای زمین‌های زراعی قابل توجهی در احمدآباد اردکان و مناطق دیگر طبس، مهریز و تفت و قنات و آسیاب بوده اما به مرور زمان خشک و به علت بی‌توجهی مغفول مانده است، البته به گفته آیت‌الله علاقبند اموال این حاکم یزد نیز برخلاف بسیاری از حکام گذشته، پاک است.

 

امیرچقماقی افزود: مدفن ستی فاطمه از نظر ظاهری، منحصر بفرد است که با استفاده از درآمد یکی از آسیاب‌ها ساخته شده است اما در نگهداری ارامگاه وی نیز بی‌توجهی شده و حتی بسیاری از مردم در حال حاضر نیز از او اطلاع ندارند.

 

 

 

نقش‌آفرینی بیگم بانوان یزدی در ترویج فرهنگی شیعی

 

«فاطمه دانش یزدی» مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری یزد نیز در این مراسم در رابطه با نقش ستی فاطمه به عنوان جایگاه یک زن، اظهار کرد: زنانی مانند ارسلان خاتون حرکت‎های خوبی را به عنوان اولین زن شیعه از اولین حکومت تشیع یزد، دختران امیر فرامز به عنوان اولین حاکم یزد، خان‌زاده خاتون مادر شاه یحیی، مریم خاتون دختر شاه شجاع بیگم بانوانی بودند که نقش قابل توجهی در شیعه، جایگاه آبادانی و عمران، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی رقم ‌زدند و بسیار تاثیرگذار بودند.

 

این مسئول در رابطه با حرکات سیاسی، اجتماعی و سیاسی بانو ستی فاطمه هم اظهار کرد: در سال ۸۱۴ رقبات و موقوفات قابل توجهی با کمک همسرش امیرچقاق ثبت شده است، از طرفی این بانو منجر به ارجعیت جایگاه وقف و منزلت وقف در تاریخ تشیع و اسلام شده است.

 

وی از 30 سال حکومت امیرجلال الدین امیرچقماق و ستی فاطمه در یزد یاد کرد و گفت: همسر ستی فاطمه، بیشتر عمرش را در نبرد گذرانده است لذا حکومت و سیاست‌گذاری بر عهده وی نهاده شده بود و این مسئله نشان می‌دهد که این بانوی شیعه زن با سیاست و مدبری بوده است.

 

دانش یزدی با اشاره به نقش این بانو در حیات اجتماعی و اقتصادی شهر یزد، تصریح کرد: وی یک حمام در کنار مسجد جامع که از موقوفات رشیدیه یعنی رشید الدین فضل الله و کاروانسرای مخروبه‌ای بود، به مدت 99 سال اجاره و ایجاد کرد و حجره‌هایی را به آن ملحق کرد و از آنجایی الحاقات به وقف، متعلق به بانی امر می‌شد و این مسئله، حرکت جالب و نویی در حوزه وقف به شمار می‌رفت.

 

وی ادامه داد: ستی فاطمه، قنات دهوک و خیرآباد را نیز خریداری کرد و در مسیر بین مسجد و خانقاه آن را ایجاد و برای هر کدام از افراد در وقف نامه مقرری وضع کرد، البته قنات را در مسیر مسجد و مجموعه را در مسیر دهوک یا همان محله امیرچقماق ایجاد کرد که در این زمینه تدبیر یک بانو به وضوح دیده می‌شود.

 

مدیر کل امور بانوان استان یزد در رابطه با نگاه اقتصادی بانو ستی فاطمه، تصریح کرد: در دوران این زن، تجار رومی که نام آنها در منابع تاریخی نیز ذکر شده به یزد می‌آمدند و یکی از نوادگان امیرچقماق نیز کاروانسرای ستی فاطمه را محل مبادلات تجار رومی و شعربافان کرده بود.

 

وی افزود: در همان دوران بازارها، حجره‌ها و شاریه‌هایی با ۳۰ دکان، لاتینچه دارالفتح با ۳۰ دکان، بازار یزد با ۹۰ دکان توسط علی اقا داروغه امیرچقماق حاکم یزد و ۳۰ دکان دیگر توسط فرزند ستی فاطمه به ساختار اقتصادی شهر اضافه شد.

 

 

 

بافت پرده کعبه در یزد برای اولین بار به همت ستی فاطمه

 

دانش یزدی در رابطه با اوج هنر نساجی در دوران تیموری نیز تصریح کرد: در این دوران هنر نساجی به اوج خود رسید و کتیبه بافی به صورت زر و سیم بافت در دارالشفای صاحبی انجام و برای اولین بار پرده کعبه خدا در یزد بافته و از طریق دربار حاکم به مکه فرستاده شده است که همه این اقدامات توسط ستی فاطمه انجام شده است.

 

وی با بیان این که عدالت، برابری و شفافیت از رکن‌‎های اصلی شخصیت ستی فاطمه است‌، گفت: ستی فاطمه به دنبال برندسازی شخصی نبود و حتی با استناد به منابع تاریخی، حیات زندگی وی نه تنها حیات فردی نبوده بلکه او حیاتی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آمیخته با شفافیت‌سازی، عدالت و برابری داشته است.

 

دانش یزدی تاکید کرد: مهمترین جریان‌سازی ستی فاطمه در یزد نقش او در درگیر کردن همسر و فرزند و خانواده است که تعاون و اتحاد رو بین مردم و نظام ایجاد کرد و از او می‌توان یک مدل کامل اقتصادی و رفتار اجتماعی کامل که با اتحاد منجر به پیشرفت در یزد شد، یاد کرد.

 

 

 

جامعه زن‌مدار و مادر محور، جامعه‌ای سرشار از عدالت

 

«ونوس عامری» عضو شورای اسلامی یزد نیز در مراسم «نکوداشت مقام ستی فاطمه بانوی فعال یزد»، زنان را پایه‌گذار شهرها و تمدن‌هایی در صلح و آرامش از حدود ۱۰ تا ۵ هزار سال پیش دانست و گفت: معماری، خط، صنعت، کشاورزی و خانه‌سازی را در سایه صلح رشد دادند که از این نمونه تمدن‌های مادر محور و زن محور را می‌توان تمدن ایلام و سومر نام برد.

 

وی تصور انسان‌های اولیه از الهه و خدا را تصاویری از زنان عنوان کرد و گفت: از انجایی که تصویر خدا به عنوان خالق و آفریننده در نظر رگفته میشد بشر اولیه خدایان اولیه را زن می‌دانست لذا جامعه در ان زمان نیز توسط زنان اداره می‌شد و جامعه مذکور سرشار از عدالت و رفاه بود.

 

وی افزود: در آن زمان الهه شرق ایران «آناهیتا» و الهه غرب ایران «نانایه»‌ به معنای بزرگ مادر هستی بودند  که امروزه این واژه نانایه در حالت مخفف به شکل «ننه» باقی مانده است و این مفاهیم و اسطوره‌ها نشان می‌دهد که بشر مسیر خود را در تکوین تمدن طی می‌کرد اما شهرهایی که با محور اقتصادی شکل گرفتند برای امنیت خود به قدرت مردانه نیاز داشتند و همین مسئله جوامع را به سمت مرد محوری سوق داد.

 

وی زن را نبض و میزان جامعه و مجری عدالت در دوران گذشته دانست و گفت: جامعه زن مدار و مادر محور که در فلات ایران حاکم بود، جامعه‌ای سرشار از عدالت بود.

 

عامری با اشاره به نابودی تمدن اسلامی در ایزه، شوش و خوزستان به عنوان محدوده‌های این تمدن توسط شورشیان آشوری، تصریح کرد: با این وجود پس از آن نیز فرهنگ این تمدن زن محور کاملا جریان داشته و زمانی که آریایی‌‌ها به ایران می‌آیند در بستر این تمدن رشد می‌کنند و در آن زمان است که اولین خدایان مرد متولد می‌شوند که یکی از آن‌ها «میترا» نام گرفته است.

 

وی از جایگاه زن در تمدن‌های مختلف و محدودیت‌های موجود در آن زمان یاد کرد و گفت: در زمان هخامنش، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان محدودیت‌های زنان به ترتیب بسیار بیشتر شد تا زمانی که اسلام متولد و زنان دوباره رشد کردند به طوری که حتی در زمان حکمت مغول‌ها، زنانی مانند ترکان خاتون به عنوان حاکم رسمی در ایران فعالیت می‌کردند.

 

وی در اربطه با جایگاه زنان در دوران بعد از انقلاب هم گفت: پس از انقلاب نیز فضای امنی ایجاد شد و زنان عرصه فعالیت‌های خود را باز یافتند.

 

این مسئول تاکید کرد: بدنه و جایگاه زنان در جامعه جدای از وظیفه مادری آن‌ها نیست و هر زنی می‌داند ابتدایی‌ترین نقش او در جامعه مادری است، البته خداوند نیز پرورش نوزاد انسان را در سرعت کمی قرار داده تا به مرور افکار و تربیتش را در او نهادینه کند.

 

 

 

حماسه‌آفرینی یزدی‌ها برای حفظ تکیه‌ی امیرچقماق

 

«نجمه نادری» فعال میراث فرهنگی استان نیز در ادامه دوازدهمین نشست شب‌های فرهنگی که با موضوع «نکوداشت مقام ستی فاطمه بانوی فعال یزد» برگزار شد، خاطرنشان کرد: مجموعه امیرچقماق در دوران گذشته در خارج از شهر بنا شده بود، اما در جریان خیابان‌کشی‌های مرکز کنونی شهر یزد، تحت تاثیر فرمان حکومتی باید تخریب می‌شد اما مردم یزد یکی از بزرگترین حماسه‌های خود را در این محل آفریدند به طوری که وقتی قرار بر تخریب تکیه و میدان شد، با بیل و کلنگ و هر آنچه در دست داشتند در مقابل این مسئله ایستادگی کردند به طوری که شاه این تکیه را برای خیابان‌کشی دور زد.

 

وی مجموعه میرچقماق را شامل خانقاه، مسجد، کاروانسرا و بازار و حوالی بازار عنوان کرد و گفت: در محل کاروانسرای ضلع غربی که ردیفی از دکان و بازار قرار دارد، دغدغه حاکمان این بوده که قرینه بازار را در آن سوی امیرچقماق ایجاد کنند و امروزه نیز این مسئله آرزوی مدیران شهری است.

 

نادری در رابطه با زمان‌های قبل و بعد از حکومت امیرچقماق و اتفاقات آن دوران هم تصریح کرد: قبل از امیرچقماق همه درگیر جنگ بودند و سختی در آن زمان نیز زیاد بوده است، از طرفی سیلی ویرانگر در یزد، از دهوک سفلا تا دهوک علیا را با خاک یکسان کرده بود و در آن زمان با وجود مشکلات بسیار زیاد، شاهکار امیرچقماق ساخته شد.

 

 

 

بقعه ستی فاطمه، تنها گنبد عهد تیموری در ایران

 

«الهه خاکباز الوندیان» مسئول موزه‌های استان یزد و یکی از پژوهشگران حوزه میراث هم با اشاره به تعلق این بقعه تاریخی ستی فاطمه به سده نهم هجری و همزمان با عهد تیموری، اظهار کرد: زمانی که به بانی بنا دستور ساخت بقعه را در موقعیت مکانی امیرچقماق می‌دهند این بنا با موقعیت کنونی و در مجاورت با آب انبار و کاروانسرای علیچی، مسجد تکیه امیرچقماق و خانه هوشمند ساخته می‌شود.

 

وی اضافه کرد: نقشه معماری این مجموعه به صورت چلیپایی یا صلیبی شکل است که پس از نقشه برداری و مستند نگاری با اسکن لیزر، دقت و تفاوت این قرینه‌های این نقشه چلیپا یک سانتی‌متر محاسبه می‌شود.

 

وی ویژگی این گنبد را دو پوسته بودن آن دانست و گفت: دو پوسته بودن این طور است که گنبد زیرین با فاصله‌ای از گنبد رویی قرار گرفته و از آنجایی که ساقه وصل کننده گنبد به بدنه بلندتر است گنبد بر روی ساقه آرام می‌گیرد.

 

خاکباز الوندیان در رابطه با فرآیند مرمت و آسیب‌های وارد شده به بنا نیز توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: متاسفانه این بنای فاخر و بی‌نظیر مورد مرمت‌های غلط گذشته بسیار زیادی قرار گرفته بود که در اولین کارشناسی مستند نگاری انجام و این موارد شناسایی شد.

 

وی در رابطه با ویژگی‌های معماری این بنا، گفت: ساخت خَشخاشی‌ها بر اساس ساختار سنتی و با آجر انجام شده است، البته یکی از خصوصیات معماری تیموری شیارهای خیاری شکل بر ساقه‌های بلند و تزیینات کاشی‌کاری است که موارد مشابه این گنبدهای عهد تیموری در سمرقند و هرات وجود دارد.

 

خاکباز الوندیان از پیدا شدن گنبد شیاردار در زیر پوسته گنبدی یاد کرد و گفت: این بنا کاملا به دست استاد خلیل کارگر یکی از بزرگان معماری و تاریخ معاصر مرمت شد.

 

وی افزود: در رابطه با مرمت این بنای فاخر مواردی را یادآور شد و با بیان این که گنبد قدیمی ستی فاطمه ساده به شیوه اصیل و پایدار به بهترین و اصولی‌ترین نحو مرمت و برگردانده شد، گفت: داخل بقعه، سقف مدونی وجود دارد بر روی آن فیل پوش‎‌های ظریفی قرار گرفته و طرح‌ها و معماری درون بقعه نشان میدهد که معمار می‌دانسته این بقعه برای یک بانو است و در ان تزیینات ظریف و زنانه و پرکاری ایجاد کرده است.

 

این مسئول تنگ‌بری‌ها و گچ‌بری‌های این بقعه را از اولین تنگ‌بری‌های تاریخ در عهد تیموری دانست و گفت: تنگ‌بری‌های زیبایی در دوره صفوی و در عالی قاپو وجود دارد اما این تنگ‌بری‌ها اولین تنگ‌بری‌های دوره تیموری است.

 

وی در مورد استفاده از طلا چسبان متعلق به دوره تیموری در این بنا، تصریح کرد: یکی از ویژگی‎های این بنا استفاده از رنگ طلایی بر روی آبی لاجوردی است که در این بنا دیده می‌شود.

 

خاکباز الوندیان در مورد آسیب‌های جبران ناپذیر وارد شده به تزیینات گچبری‌های این بنا نیز گفت: در این بقعه سوره نبا از آیه ۲۰ تا ۲۴ نوشته شده اما از این کتیبه کمی بیرون آمده و بقیه تخریب شده است.

 

 

 

منبع: خبرگزاری ایسنا