به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، دنیا از جمعه 13 دیماه تحت تاثیر واقعه شوک آور ترور «سردار شهید قاسم سلیمانی» از سوی نیروهای آمریکایی در عراق است؛ واقعه ای که دنیا را تکان داد و همگان رویایی رویی مستقیم ایران و آمریکا را محتمل دانستند و این واقعه را شروع جنگ جهانی سوم خواندند، اما سردار قاسم سلیمانی کیست که شهادتش دنیا را تحت تاثیر خود قرار داد و ایران را غرق اندوه کرد؛ در تاریخ ایران اسطوره هایی زیادی وجود دارد که نامشان بر تارک تاریخ این سرزمین می درخشد، آیا سردار سلیمانی را می شود اسطوره زمان حاضر نامید ؟ یا اینکه ایشان اسوه زمان حاضر هستند؟ چون اسطوره و اسوه به لحاظ ماهوی تفاوت دارند اسطوره شخصیتی غیر واقعی و خیالی است و اسوه در میان مردم زندگی کرده است. اسطوره بودن سردار شهید قاسم سلیمانی را با « دکتر بهروز عوض پور »، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، مدرس، مترجم، نویسنده و اسطوره شناس به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
با توجه به اینکه در دوره معاصر زایش اسطوره کم است چرا سردار شهید سلیمانی در تاریخ ما اسطوره می شود؟
اسطوره از ناخودآگاه جمعی هر جامعه ای بر می خیزد؛ مثلا همین دیروز اگر دیدیم این تعداد نفر درهر شهری برای تشیع جنازه شهید سلیمانی جمع شدند و من شهر تهران را شخصا دیدم؛ یا اینکه به شکل ملی از مقام های متفاوت اگر بشود گفت احزاب مختلف همه ایشان را قبول دارند البته مخالفان آن هم هستند همین نشان می دهد که سردار سلیمانی در ناخودآگاه جمعی این ملت یک مقام و جایگاه درخوری برای خودشان لحاظ کردند؛ شروع نیروی محرکه شکل گیری روایت های اسطوره ای همواره از همین دست بوده است، اما الان ما چون در همین لحظه سرآغاز هستیم شاید درست نباشد بگوییم آره قطعا ایشان یک اسطوره خواهند بود اما با قاطعیت می توانیم بگوییم عمدتا ملزومات و آن مواد لازم برای شکل گیری یک روایت اسطوره ای با کنشگری ایشان مهیاست؛ بنابراین به احتمال قوی اینطور خواهد شد، از این طرف با توجه به خویشکاری ایشان یا کنشی که انجام دادند آشکارا یک قهرمان ملی می شود محسوب کرد که این همه سال همه عمرشان را برای این مرام ملی گذاشتند و دست آخر جانشان را هم گذاشتند بنابراین می توانیم بگوییم که ایشان اگر آن روایت شکل بگیرد از نوع قهرمانانه خواهد بود و ایشان به عنوان کنشگر اصلی آن روایت یک شخصیت اسطوره ای از نوع قهرمان خواهد بود.
چه ویژگی شخصیتی شهید سردار سلیمانی باعث می شود که در اذهان جمعی جامعه اسطوره محسوب شوند؟
ببینید همین الان دقیق نمی توان گفت ایشان این ویژگی یا آن ویژگی را دارند،چون اسطوره همانند علوم دقیقه نیست، هیچ اسطوره یا هیج روایت اسطوره ای در زمان شکل گیری اش از طرف کسانی که همان دوره زندگی می کردند متوجه نبودند که الان دارد یک روایت اسطوره شکل می گیرد اکثرا حالت پسینی دارد، یعنی مردمان بعدها متوجه این می شوند.
ملزومات اسطوره شدن چیست؟
همین گذشتن از جان خود در راه یک مرام یکی از مهمترین عناصر است، این حتما باید باشد، من در هیچ زمینه ای تعصبی ندارم، اگر من یا هر کسی مرام سردار سلیمانی را قبول داشته باشیم و یا نداشته باشیم این یک بحث فرعی است؛ بحث این است فرض کنید من مسلمان نباشم و ایرانی هم نباشم و از فاصله خیلی دور به ایشان اگر نگاه کنیم با یک نفری مواجه هستیم که عمده عمرش را بیش از سه دهه از عمرش را در جهت پیشبرد یک مرامی به معنای دقیق کلمه خودشان را وقف کردند و به رغم شرایط موجود هرگز دنبال سوءاستفاده از این وقف هم نبودند که متاسفانه ما نمونه هایش را زیاد داریم نه خودشان و نه خانواده شان و نه فامیل شان یعنی هر چه هم آن حلقه را گشادتر کنیم باز هم نمی بینیم کسی بخواهد از آن سوء استفاده کند؛ اینها جزو عناصر و عواملی هستند که برای تشکیل یک اسطوره لازم است.
در تاریخ معاصر شخصیت های تاثیر گذار کم نداریم ولی ایشان با خصوصیاتی که شما اشاره کردید تمایز دارند، چرا؟
حیطه فعالیت هم فرق دارد؛ مثلا مثال موردی بزنم شاید تختی نمونه خوبی باشد اما خوب ان یک نوع کنشگری است، یعنی ما تختی را یک کشتی گیر حساب نمی کنیم نظیر دیگر کشتی گیران یک پهلوان حساب می کنیم برای اینکه یک ورزشکار یا مشخصا یک کشتی گیر به یک پهلوان تبدیل شود باید ویژگی های اخلاقی همانند مرحوم تختی را داشته باشد حالا هر حیطه ای از دید من مثلا اگر یک زن خانه داری اگر بیست سی سال منتظر همسرش که در جنگ مفقود شده مانده است این یک اسطوره است که ما نظیرش را در اسطوره های یونان می بینیم «پنه لوپه» هفت هشت سال منتظر ادیسه بود و او را الان اسطوره صبر و پایداری و وفاداری می شناسیم، چرا این زنان مملکت خودمان را حساب نکنیم؟ اما چرا زنانی که تعدادشان کم نیست روایت اسطوره ای یشان خیلی مشهور نمی شود؟ این همه جای دنیا و در همه فرهنگ ها همینطور بوده است، با توجه به این که اون شخصیت کنش اش ذاتا متوجه چند نفر است آن شناخته شدن اش هم به همان میزان رخ می دهد؛ یعنی اگر مثلا شهید سلیمانی کنش اش کل کشور را به گونه ای درگیر می کرد بنابراین به همان میزان بازخورد خواهد داشت، اما یک زنی که در خانه به انتظار همسرش می نشیند و خیلی سر و صدایی هم نمی کند و تنها فامیل اش از او خبر دارند بازخوردش به همان میزان است.
با توجه به اینکه در شرایط فعلی دنیا متاثر از واقعه ترور سردار شهید سلیمانی است پس می شود گفت که ایشان زمینه اسطوره شدن را دارند؟
اسطوره ها اغلب امور درون فرهنگی هستند اما بازخوردشان اغلب برون فرهنگی می شود با توجه به حیطه فعالیت های ایشان یا کنشگری ایشان بویژه در سال های اخیر بیشتر بیرون از ایران بوده است بنابراین بخواهیم یا نخواهیم منطقه را درگیر می کند اما باید توجه داشته باشیم که آن فرهنگی که ایشان در آن کنشگری کرده است« فرهنگ اسلامی – ایرانی» یا اسلام ایرانی به اصطلاح بگوییم آن وقت آن فرهنگ مرز به معنای فیزیکی اش را بر نمی تابد، بنابراین عراق سوریه بخشی از ترکیه و لبنان و افغانستان و پاکستان همه یک فرهنگ محسوب می شوند، هر روایتی برای اینکه یک حالت برون فرهنگی یا میان فرهنگی پیدا کنند نخست باید درون فرهنگی اش شکل بگیرد بعد خود به خود آن حالت را پیدا می کند چطور ما چون غربزده هستیم عمدتا اسطوره های غربی را می شناسیم اما اگر تخصص مان نسخه شناسی هم نباشد از اسطوره های این طرف و آن طرف خبر داریم و به دلمان می نشیند و اینجا هم همینطور خواهد بود.
نظر شما