رانش دوباره بستر رودخانه گوهررود؛ کسی به فکر نجات کلاه فرنگی نیست

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ هنوز نیمه شب نشده بود، مه غلیظ دی ماه بدجوری هوای رشت را سنگین کرده بود. باغ میراثی محتشم به‌ظاهر در سکوتی شدید به خواب رفته بود. با وجود روشن بودن لامپ‌های این بوستان قدیمی، چشم به درستی درختان آزاد تنومند «باغ بیگلربیگی» را نمی‌دید.

انتهای باغ و نزدیک به عمارت اربابی کلاه فرنگی، آب رودخانه گوهررود مسیر خود را با یک پیچ تند می‌شکافد و به سمت غرب گیلان پیش می‌رود. با افزایش بارش‌های نیمه دوم سال، دیواره رودخانه جابهجا شسته و پایین می‌رود. این را می‌توان به‌وضوح در نزدیکی عمارت کلاه فرنگی دید.

پشت به عمارت کلاه فرنگی و نزدیک به رودخانه، زبانه‌های آتش اندکی از غلظت مه را می‌کاهد. جلوتر تنی چند از جوانان، سرمای زمستان را به هُرم هیزم زبانه کشیده می‌ریختند. اگرچه شعله‌های آتش، پناهی برای ایشان بود، اما جانپناهی برای درختان تنومند نبود. نه فقط درختان بلکه خطر در یک قدمی عمارتی است که بخش زیادی از مصالح این سازه به‌جامانده از دوره ناصرالدین شاه از چوب است.

اگرچه انتظار می‌رفت پس از ثبت ملی این باغ در فهرست بناهای میراثی کشور، حفاظت از باغ و کلاه فرنگی توسط شهرداری و میراث فرهنگی جدی‌تر شود، اما یکی از شاهدان عینی می‌گوید، آتشِ برافروخته افراد لاابالی، ستون‌های چوبی ایوان عمارت را هر لحظه تهدید می‌کند.

وی به یاد می‌آورد که برخی از اوباش محوطه بوستان، قصد کندن ستون چوبی عمارت برای سوزاندن را داشته‌اند. اگرچه با جلوگیری نگهبان، ستون در جای خود چف می‌شود ولی مشاهده دقیق نگارنده از تک تک ستون‌های عمارت نشان می‌دهد، بسیاری از آنها جابجا شده و در محل اصلی خود قرار نگرفته‌اند.

شهروند دیگری که در نزدیکی این باغ منزل دارد، می‌گوید: ایوان همکف کلاه فرنگی شب‌ها محل کارتن خواب‌ها شده است. از وقتی که عمارت به‌عنوان پژوهشگاه، اداره کل میراث فرهنگی گیلان تغییر کاربری داد، استقرار یک نفر به‌طور شبانه‌روزی در این عمارت، دائمی شده است. اما آیا وی به تنهایی یارای نگهبانی از این عمارت ارزشمند را دارد.

فروردین ماه امسال که بارش‌های ممتد و سیل‌آسا موجب بالا آمدن رودخانه‌های رشت شد، بخشی از رودخانه گوهررود و نزدیک به عمارت کلاه فرنگی، دچار رانش شد و دیواه رودخانه فروریخت و چند اصله درخت نیز با این رانش از جا کنده شد.

اگرچه مدیر پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی گیلان آن زمان اعلام کرد که هیچ خسارتی به عمارت وارد نشده و عمارت تا رودخانه ۱۶متر فاصله دارد، اما با تجدید بارش‌های نیمه دوم سال باید گفت اکنون این فاصله به ۱۰متر رسیده است و اگر این روند رانش و شسته شدن دیواره رودخانه ادامه یابد، چه بسا نوروز امسال با نشست عمارت کلاه فرنگی مواجه باشیم.

بررسی‌های نگارنده از ماه گذشته میزان رانش رودخانه را به‌خوبی نشان می‌دهد. درختان خشکیده باغ محتشم از سال پیش دست مایه هنرمندان شده تا با آن آثار بی‌بدیلی بسازند. یکی از آنها که نزدیک به عمارت است، جغدی است که در فرهنگ ایران نماد دانایی است. روزهای اخیر رانش رودخانه به‌حدی زیاد بوده که مجسمه جغد از مسیر خود مقدار زیادی حرکت کرده و عن قریب این هنر ارزنده به داخل رودخانه بیفتد.

اگرچه مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان از مکاتباتی می‌گوید که با شهرداری رشت در این زمینه داشته، ولی آنچه مشهود است از فروردین ماه تاکنون هیچ‌گونه اقدامی برای دیوارچینی رودخانه به‌ویژه در حریم کلاه فرنگی صورت نگرفته است. مضاف بر اینکه مورد درخواست میراث آن زمان برداشت رمپ سنگی داخل رودخانه بود، که برداشته شد.

شهرود امیر انتخابی می‌گوید: شهرداری متولی رودخانه‌هاست و دیوارچینی رودخانه باید توسط شهرداری صورت گیرد. هرچند متولی رودخانه‌ها آب منطقه‌ای است ولی در فقدان وظایف این اداره تاکنون شهرداری برای لایروبی و دیوار چینی وارد عمل شده است.

ناگفته پیداست متولیان متعدد هم موجب حفاظت از این بنای دوره ناصری نشده است و تماس خبرنگار ما با شهردار منطقه ۲ –که باغ محتشم در محدوده این منطقه قرار دارد- بی‌پاسخ ماند.

رودخانه گوهررود از لاکان رشت سرچشمه گرفته و پس از گذر از باغ محتشم و میدان رازی به‌سمت غرب رشت یعنی محله چمارسرا می‌رود.

خطر سقوط عمارتی که با کلاه سیلندری‌اش معروف شده، هر روز نزدیک‌تر می شود و ممکن است همانند یخچال طبیعی این باغ روزی کلاه فرنگی هم تنها در عکس‌ها دیده شود.

عمارتی که در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط «اکبرخان بیگلربیگی»، اجاره‌دار گمرکات گیلان، مازنداران، خراسان و کرمانشاه ساخته شد، بعد از فوت اکبرخان به همسر و پسرعمویش یعنی «صادق خان اکبر محتشم الملک» (ملقب به سردار معتمد) که چند نوبت والی گیلان بود، به ارث می‌رسد و از آن پس، «باغ محتشم» خوانده می‌شد.

دهه ۱۳۳۹ اداره مالیاتی به‌واسطه بدهی سردار معتمد، باغ را تصرف و به شهرداری رشت واگذار می‌کند. این باغ در ۱۳۳۹ با نام «پارک شهر» تغییر کاربری یافت و متاسفانه در گذر زمان بخش‌های زیادی از این باغ تبدیل به ادارات دولتی شد. سال ۵۶ به دستور یکی از اعضای خانواده پهلوی اجازه اسکان والی گیلان در این عمارت ملغی شد.

عمارت کلاه فرنگی که پیش از انقلاب، محل پذیرایی از رجال دولتی بود، در اوایل انقلاب ۱۳۵۷ متروک و مامنی برای معتادان شد و همین امر باعث حریق در عمارت شد که به‌خاطر نوع معماری‌اش «کلاه فرنگی» لقب گرفته از شخصیت‌های تاریخی زیادی پذیرایی کرده است؛ مظفرالدین شاه قاجار به سال ۱۲۸۱ خورشیدی در این عمارت نشسته و ورزا جنگ (جنگ بین دو گاو نر) تماشا کرد. محمدولی خان خلعتبری(سپهسالار) نیز چند روزی مهمان این عمارت بود. پادشاه افغانستان(امان الله میرزا) و ملکه اش در زمان حکمرانی تیمورتاش در کلاه فرنگی پذیرایی شدند. رضا خان نیز وقتی برای سرکوب جنبش جنگل به گیلان آمد، مدتی در همین عمارت مستقر بود و سکانس هایی از سریال و فیلم سینمایی میرزا کوچک جنگلی و صحنه به دار آویختن دکتر حشمت در همین باغ و نزدیک به عمارت فیلمبرداری شد.(عبدالله وارث، کلاه فرنگی از دیروز تا امروز، ماهنامه ره آورد گیل،شماره ۹۳).

امید است با انتشار این گزارش، هرچه سریع‌تر دیوارچینی حریم رودخانه گوهر رود به‌ویژه نزدیک به عمارت انجام شود.