به گزارش خبرگزاری شبستان از زنجان، حجت الاسلام دوستعلی محمدی، امام جماعت مسجد امام محمدباقر(ع) زنجان در مقاله ای که در اختیار خبرگزاری شبستان قرار داده است ضمن اعلام شاخصه مسجد موفق و بازخوانی بیانات مقام معظم رهبری در مورد مسجد، مطالبی را در خصوص پایان مشکلات مدیریتی مسجد بیان کرده است.
مقدمه:
هر دین و آیینی نمادها و نشانه‌‌هایی دارد؛ اسلام که آخرین دین آسمانی‌ست، از میان نمادهای ظاهری و مکانی، به جایگاه مسجد و احکام آن بسیار اهمیت داده است.مسجد بعنوان خانه خدا، مسکن و مامن آرام ،محل انس و اجتماعِ عظیم مردم انقلابی و مقر و پایگاه تمام اعمال صالح ، محل برادری و برابری،محبت و مودت،یک دلی و یک زبانی و محل خدمت به همدیگر،محل مشورت، قضاوت، سؤال و جواب، عبادت و سایر امور، در میان صفوف بهم فشرده ی نماز جماعت بوده و هست . خاطرات بزرگان هر شهر و دیاری، از گذشته تا حال ،خود شاهدی بر این ادعاست.
امام حسن مجتبى(عليه السّلام):مَنْ أَدْمَنَ اَلاِخْتِلاَفَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ أَصَابَ إِحْدَى اَلثَّمَانِ أَخاً مُسْتَفَاداً فِي اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْ عِلْماً مُسْتَظْرَفاً أَوْ كَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى أَوْ أُخْرَى تَصْرِفُهُ عَنِ اَلرَّدَى أَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً أَوْ تَرَكَ اَلذَّنْبَ حَيَاءً أَوْ خَشْيَةً . [الخصال , جلد 2 , صفحه 410]؛ هر كس به رفت و آمد به مساجد مداومت داشته باشد به يكى از هشت چيز مى‌رسد: برادرى از جانب خداوند - يا دانشى جديد -و يا سخنى كه او را به سوى هدايت دلالت كند -و يا سخن ديگرى كه او را از بدى باز دارد -و يا رحمتى كه انتظار او را دارد -و يا ترك گناه از جهت حيا -و يا ترس خدا.
کارکرد های مسجد از نظر اسلام عبارتند از:
کارکرد عبادی: نماز جماعت، اعتکاف، تبلیغ و سخنرانی ،خواندن نوافل، دعا و مناجات و تلاوت قرآن، و ...
کارکرد اجتماعی:«یَدُ اللهِ مَعَ الجَمَاعَة»[خطبه 127 نهج البلاغه]؛مسجدمصداق عملی حرکت‌های اجتماعی است.مثل:محل اخذ رای گیری و...
کارکردهای آموزشی: بر پایی کلاس‌های مختلف اعتقادی، احکام، اخلاق، تفسیر، آموزش نظامی، شعر و...
کارکردهای فرهنگی: به طور کلی پایگاه‌های فرهنگی اسلام از مساجد شکل گرفته و در بین نقش‌های دیگر، مسجد، بیشترین اهمیّت را دارد.
کارکردهای تبلیغاتی: هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و احیای آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی ایشان است.
کارکرد سیاسی: دین و سیاست در اسلام، مقوله‌ی واحدی هست و از همان ابتدای اسلام تا کنون مسجد به عنوان پایگاه مهم سیاسی بوده است.
کارکرد اخلاقی: ساختار معنوی مسجد به گونه‌ای است که نهایتاً به باروری اخلاقی، روحی، اخلاص و طهارت نفس انسانی می‌انجامد.
کارکرد خدماتی: مساجد، هم در مورد رسیدگی مادی و معنوی به افراد بی‌بضاعت و هم در مورد حوادث طبیعی غیر مترقبه وارد عمل می‌شود.
مقام معظم رهبری:
مسجد فقط پایگاه مسائل اجتماعی نیست، بلکه پایگاهی است برای همه‌ی مسائل نیک مانند انسان‌سازی، خودسازی، مقابله با دشمن، تمدن‌سازی و بصیرت‌افزای [31/05/1395].
طبق آخرین آمار منتشره توسط خبرگزاری شبستان در اینفوگرافی مساجد سال 1398، در کشور بین 70 هزار تا 80 هزار مسجد وجود دارد ؛ در شهر زنجان در حدود 150 مسجد موجود است.
بر اساس نظر صاحب نظران، در حال حاضر بیش از نیمی از مساجد شهر فاقد فعالیت و تحرک لازم می باشند و به دلایل مختلف از جمله: بی نظمی، کثیفی، هیات امنا و خادم بداخلاق و وضعیت بد مالی فعالیت چندانی نداشته و برای جوانان جذاب نیستند ، و تنها فعالیت آنها اقامه ی یک نوبت نماز است.
خادمین و هیات امنا در غالب مساجد نه تنها جاذبه ای برای جذب جوانان ندارند بلکه خود مانع فعالیت بسیج و کانون های فرهنگی و غیره هستند و اکثر مساجد شهرصرفا در مدت محدود نماز باز بوده و نقشی در اجتماع و حل معضلات فرهنگی و اجتماعی ندارند .
با وجود چندین نهاد که بخشی از ماموریت آن مسجد است مردم در خصوص مساجد با مشکل مواجه هستند و با مراجعه به هر یک از دستگاه ها مسائل، لاینحل، باقی می ماند . هیچ سازمان و ارگانی به صورت یک پارچه خود را متولی و مسؤول مساجد نمی داند .
چرا برخی از مساجد ،موفق نیستند؟
دربرخی از مساجد، افراد گرفتار مشکلاتی همچون تفرقه ، بد اخلاقی و درگیری می شوند و متاسفانه این درگیریها موجب شده که ما، این مسجد را صرفا با اقلیتی از کهنسالان ببینیم که در غالب ساعات بجز وقت نماز، درهای مسجد بسته است.
حضرت امیرالمومنین (عليه السلام) [در حکمت 369 نهج البلاغه] می فرمایند: يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا يَبْقَى فِيهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا رَسْمُهُ وَ مِنَ الْإِسْلَامِ إِلَّا اسْمُهُ؛ وَ مَسَاجِدُهُمْ يَوْمَئِذٍ عَامِرَةٌ مِنَ الْبِنَاءِ، خَرَابٌ مِنَ الْهُدَى، سُكَّانُهَا وَ عُمَّارُهَا شَرُّ أَهْلِ الْأَرْضِ؛ مِنْهُمْ تَخْرُجُ الْفِتْنَةُ، وَ إِلَيْهِمْ تَأْوِي الْخَطِيئَةُ . روزگارى بر مردم فرا مى رسد كه در ميان آن ها از قرآن چيزى جز خطوطش و از اسلام جز نامش باقى نخواهد ماند ، مساجد آن ها در آن زمان از جهت بنا آباد و محكم ولى از جهت هدايت خراب و ويران است، ساكنان آن مساجد و آبادكنندگانش بدترين مردم روى زمين اند، فتنه و فساد از آن ها برمى خيزد و خطاها به آن ها بازمى گردد.
ما در چنین مسیر لغزنده ای هستیم. این دگرگونی ملموس و غیر قابل انکار، در برخی از مساجد، ذهن هر متفکری را دچار حیرت می نماید و این سوال پیش می آید که آیا عقاید مردم آن منطقه نسبت به دین و مذهب تغییرکرده؟ آیا مردم نماز را ترک کرده اند؟
ماجرا چیست؟چه کسی مسئول این ویرانی ها (به تعبیر نهج البلاغه) است؟
پاسخ: پس از بررسی های میدانی و مراجعه به خرد جمعی، به این نتیجه می رسیم که مشکل، به مدیر و سوء مدیریت ،با تئوریِ: "چند مدیریتی در محل واحد" بر می گردد. البته هر چند، در نگاه عموم مردم، مساجد غالبا ،صرفا محل عبادت است (و أنّ المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه أحدا).[ جن / 18]«مساجد از آن خداست، پس بايد احدي جز او را نخوانيد». و به نظر غالب مردم مسائلی همچون مدیر و مدیریت لازمه آن نیست. اما در یک نگاه واقع بینانه ، مساجد، بخاطر امور مربوط به نگهداری و مسائل عمرانی و فرهنگی و غیره ، تبدیل به یک مقر و تشکیلات دینی شده است و باید گفت، هیچ تشکیلاتی بدون رهبر ، قادر به حفظ وحدت و انسجام نیست.
اگر کمی تامل کنیم، می بینیم که این جهان و هستی ، با این همه عظمت، نیاز به مدیر دارد و آن هم مدیر واحد . مگر می شود یک مجموعه منظم و متحد الشکلی باشد و مدیر واحدی نداشته باشد. قرآن به یکی از مصادیقی که در آن نمی شود وحدت را حفظ کرد اشاره داشته [در آیه 22 سوره انبیاء] می فرماید:«لوکان فیهما آلهة إلاّ اللّه لفسدتا» اگر در آسمان و زمین غیر از خدای یکتا خدایانی وجود داشت همانا خلل و فساد در آسمان و زمین راه می‌یافت . آیه صراحتا بیان می دارد که تئوری چند مدیریتی در یک محل واحد،غالبا با اختلاف آراء وسلایق همراه بوده و فساد و تباهی می آورد . بعبارتی دو پادشاه در اقلیمی نگنجند.
با وجود چندین مجموعه با شرح وظایف گوناگون در مسجد (از قبیل: کانون فرهنگی، بسیج برادران، بسیج خواهران، هیات عزاداری،هیات بانوان،نهضت سوادآموزی، مهد ، حوزه علمیه،هیات امناء،مرکز نیکوکاری،جامعه القرآن،خادم،ستاد تربیتی و مرکز مشاوره و غیره) متاسفانه گویا برخی به این تضاد و تناقض توجه نداشته، بعضا با انتخاب مسئولین و فرماندهان گوناگون بدون ملاحظه نظر مدیر مسجد، وحدت را به تفرقه و درگیری تبدیل کردند.
تعبیر کلمه لفسدتا (در آیه فوق) یعنی همین تفرقه، یعنی همین آشفتگی ها، که حاصل دو یا چند مدیریتی است که در محل اجتماع متناقضین ایجاد شده است؛ اینکه دو پادشاه در یک مملکت سربازان خود را مامور به اموری هم عرض ،که با هم تداخل دارد، نمایند ، مورد پذیرش عقلای عالم نیست.
قرآن در سوره آل عمران آیه ۱۰۳ تاکید به وحدت داشته و می فرماید: وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا .پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله )، وحدت را رحمت و تفرقه را عذاب دانسته ،می فرمایند: «... ان الجـمـاعـة رحـمـة و الفـرقـة عـذاب. یعنی: همانا جماعت [وحدت ] رحمت است و تفرقه عذاب است .» نهج الفصاحه، ص 433
حضرت امیرالمومنین (عليه السلام) [در خطبه 127 نهج البلاغه] می فرمایند: فَإِنَّ يَدَ اللَّهِ [عَلَى] مَعَ الْجَمَاعَةِ، وَ إِيَّاكُمْ وَ الْفُرْقَةَ، فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّيْطَانِ كَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ. أَلَا مَنْ دَعَا إِلَى هَذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ، وَ لَوْ كَانَ تَحْتَ عِمَامَتِي هَذِهِ. یعنی: دست خدا با جماعت است. از پراكندگى بپرهيزيد، كه انسان تنها بهره شيطان است آنگونه كه گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود، آگاه باشيد هر كس كه مردم را به اين شعار «تفرقه و جدايى» دعوت كند او را بكشيد هر چند كه زير عمامه من باشد.
این سوال غیر قابل انکار است اگر کسی بپرسد: پس ریشه ی این همه امور باطل ، در برخی از مساجد (از قبیل چیزهایی مثل دو بهم زنی ها، غیبت ها و اتهام و دروغ و ریاست طلبی و غیره) از کجاست؟ آیا این مشکل به حکومت برمی گردد یا به سلایق و مسائل اعتقادی افراد؟
اصل و توصیه دین ما ، اتحاد و وحدت است تا آنجائیکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند : إذَا کَانَ ثَلَاثَةٌ فِی سَفَرٍ فَلْیُومِّرُوا أَحَدَهُم. هر گاه سه نفر همسفر شدند، از میان خود یک نفر را به رهبری انتخاب کنند( کنزالعمال / 17550)
حال سوال این است: مگر می شود چیزی در شرع بنام مسجد داشته باشیم (با آن همه آراء و سلایق گوناگون افراد) ولی خودِ دین به عنوان متولی مسجد ، یک نفر را بعنوان رهبر ،مدیر و فرمانده معین نکرده باشد؟
مقام معظم رهبری در بیانات خود با چند بار تاکید بر جملاتی همچون 1- (شما می دانید) 2- (حواستان باشد) می فرمایند: مساجد، شما مي دانيد، يك رئيس طبيعي دارد و آن امام جماعت است. اگر شما جوري عمل كنيد كه آن امام جماعت، يا تصور كند كه داريد شما جاي او را تنگ مي كنيد، يا واقعاً جاي او را تنگ كنيد، يك معارضه اي در بطن اين كار وجود دارد، حواستان باشد! و حالا اگر يك وقتي امر دائر شد بين كانون فرهنگي و امام جماعت، ما امام جماعت را مقدم مي دانيم؛ اين را به شما بگويم. غرض، حواستان باشد كه نگوييد اين جا آخوند گرايي شد و گروه گرايي شد. چون قوام مسجد به آن آقاي پيشنمازي است كه آنجاست. (31/2/1375) از جملاتی همچون 1- (شما می دانید) 2- (حواستان باشد) معلوم می شود که غفلتی صورت گرفته است.پاسخ مقام معظم رهبری، کاملا شفاف و واضح بود.ولی مسئولین غفلت داشتند.
این مطلب هر انسان دقیقی را به تعجب وا می دارد که چرا نیروهای ولایتمداری که در مسجد مشغول کارهای فرهنگی هستند دچار تفرقه می شوند؟ مشکل کجاست؟ آیا این فرمایش رهبر به گوششان نرسیده است؟ یا امام مسجد فعال نیست؟ برای پاسخ این سوال،کافی است، بخشی از فرمایش مقام معظم رهبری را ببینیم که فرمودند :قوام مسجد به آن آقاي پيشنمازي است كه آنجاست.
حالا ممكن است ميانشان يك آدمي باشد كه خيلي فعال هم نباشد، چه نباشد، اما طبيعت كار اين است. خيلي خب، حالا اگر شما جوري عمل كنيد كه آن آقا با شما همكاري كند وتشويق بشود به همكاري، اين ديگر «نورٌ علي نور» است. غرض، حواستان باشد؛ به اين نكته توجه كنيد. اين را من خواستم براي اين كه شما « عن بصيره» حركت كنيد. (31/2/1375)
خطر انحراف اینجاست: امروزه کسانی که به انحاء گوناگون در صحن مسجد فعالیت می نمایند ، باید طبق فرمایش مقام معظم رهبری ، حواسشان به امام مسجد باشد . همچنین باید حواسشان به سلسله مراتب در فرماندهی هم باشد. یعنی فرماندهی، سلسله مراتب دارد .مثلا فرمانده بسیج ،درست است که زیر مجموعه ی فرماندهی سپاه و حوزه مقاومت است، ولی این در جایی است که ماموریتهایشان با مسجد تزاحمی ایجاد نکند. لذا در صورت تعارض یا تزاحم دو فرد ( امام مسجد و فرمانده بسیج یا کانون یا غیره) حرف و سخن امام مسجد در مسجد اولی و ارجح است و باید یک فرد ولایی و ولایتمدار طبق فرمایش رهبری ،گوش به فرمان امام مسجدِ انقلابی و ولایی خود باشد . که آن هم البته صد در صد بعید به نظر می رسد که یک امام مسجدِ انقلابی تزاحمی برای کارهای انقلابی بسیج و امثال آن ایجاد کند. مگر اینکه بطور موردی تلاقی با سایر برنامه های مسجد داشته یا مصلحت دیگری موجود باشد.
روش انتخاب امام مسجد ؟
امام صادق(ع)فرمود:امام جماعت، رهبری است که شما را به سوی خدا می برد،پس بنگرید که به چه کس اقتدا می کنید. مستدرک الوسائل،ج 1 ص 491،وسائل،ج 5 ص 416.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی: بین روحانیت شیعه و اهل سنت تفاوت روشنی در زمینه مدیریت مساجد وجود دارد... در روحانیت اهل سنت مانند الازهر برنامه ها، امام جماعت و حتی مرجع را دولت ها تعیین می کنند اما در شیعه همه آن ها جنبه مردمی دارد و مردم هستند که سراغ امام جماعت می روند و انتخاب می کنند. 1397/04/13
نحوه انتخاب امام مسجد یا همان مدیر، در غالب مساجد متاسفانه به شکل و روش معقولی نیست.یعنی بعضا بخاطر کمترین اختلاف سلیقه بین امام و دیگر مسئولان مسجد، جلساتی شکل گرفته، امام را برکنار می کنند.
این نادیده می ماند که امام مسجد وجه تمییزی بودکه غالبا اهالی یا معتمدین محل، بعد از بنای اولیه مسجد ،با توجه به حسن شهرت و تقوای آن طلبه یا روحانی، از وی جهت حضور و امامت در مسجد، دعوت کرده بودند و به عدالت وی ایمان دارند. با رفتن امام مسجد تعدادی از افراد نیز می روند...!
تذکر: بهتراست در کنار واژه امام جماعت مسجد ، واژه "امام مسجد" نیز استفاده شود، معنای امام مسجد ،وسیع تر از امام جماعت است.
مقام معظم رهبری می فرمایند: مسجد يك رئيس طبيعي دارد، يك مدير طبيعي دارد؛ و او امام مسجد است. 28/3/1375
نقش امام مسجد: امام مسجد داراي نقش‌ها و شئون مختلف است. از جمله مدیریت ، نظارت و هماهنگی تمام امور مربوط به مسجد ، که شخصا یا بوسیله ی انتخاب افراد مورد اعتماد از بین نمازگزاران وفعالان مسجد، مستقیما به امورات رسیدگی یا نظارت دارد.
از قبیل اداره امور مادي ، ساخت و ساز، توسعه و نگه‌داشت و اداره امور مالي ، انجام امور عبادي و مناسكي، مراسم مذهبي و ملي ، برگزاري ادعيه و مدیریت منابع انساني مسجد و هيئت امناء، مدير فرهنگي، پايگاه بسج، خادمين، كاركنان، و نمازگزاران مسجد و... هدايت و رهبري ، به عنوان مبلّغ، سخنران امور ديني . انجام امور تبليغاتي مسجد در فعاليت‌هاي مختلف مذهبي ،مديريت بر مراكز ديني از جمله :حوزه علميه، كانون فرهنگي، كتابخانه، مركز آموزشي و ... تابعه مسجد و نيز برنامه‌هاي متنوع فرهنگي، هنري و ورزشي كه توسط مسجد تدارك شده است.انجام مشاوره و رسيدگي به مشكلات خانوادگي و اختلافات محلي و امور جوانان.پاسخگويي به احكام و مسائل مذهبي، شبهات و خرافات و انحرافات اجتماعي و عامل وفاق اجتماعي محله و محدوده مسجد،ایجاد انسجام و همبستگي وحدت بيشتر بين مردم محلات، رسیدگی به نزاع‌ها، دعواهاي و انحرافات و ناهنجاري‌هاي اجتماعي.
مدير تعاون و همياري اجتماعي محل با رسيدگي به مستمندان، سائلين، ابن سبيل و فقراء و كمك در جمع‌آوري و هدايت كمك‌هاي مردمي (جنسي و نقدي ) در حوادث طبيعي (زلزله، سيل و....) و غير طبيعي (جنگ و.... رسيدگي به امور اقتصادي حوزه دين از قبیل خمس، زكات، فطريه، رد مظالم، شرح احكام داد و ستد و تجارت و بيع اسلامي به ويژه براي مخاطبان بازاري مسجد و همچنين نظارت بر كار صندوق قرض الحسنه و فروشگاه و تعاوني مسجد و مديريت برنامه‌هاي آموزش ديني و مذهبي.
برگزاري جلسات قرآني و جلسات بصيرت افزايي.ايفاي نقش امور سياسي همچون تشويق و ترغيب مردم به شركت در انتخابات، همكاري در راه‌اندازي صندوق رأي در مسجد، فراهم سازي جهت حضور كانديداها در مساجد در ايام انتخابات. مديريت امور تشريفات، مردم‌داري،استقبال و بدرقه از ميهمانان و مخاطبان در مراسم مختلف اجرايي در مناسبت‌هاي اسلامي و مناسبت‌هاي ملي و نيز دعوت و استقبال از خطباء، سخنرانان ومسئولين و مدعوين به جلسات و مراسم مختلف ومواردي دیگر، اینها تنها بخشي از نقش‌هايي است كه امام مسجد انجام مي‌دهد.اگر نگاهي دقيق به اين موارد داشته باشيم، در خواهيم يافت كه اجراي اين برنامه‌ها تنها براي نمازگزاران و اقامه كنندگان نماز در مسجد نيست بلكه شامل تمام افرادي است كه در حريم مسجد قرار دارند در محيط هاي مختلف: فرهنگي ، اقتصادي، سياسي و اجتماعي مي‌باشند كه اعمال نفوذ و هدايت و نظارت تمام اين موارد بسته به اين است كه جايگاهي بسيار فراتر از اقامه نماز جماعت براي ايشان در نظر بگيريم.
عواقب بی توجهی:
یادمان باشد علل محدثه انقلاب، علل مبقیه آن هستند. بی تردید انقلاب اسلامی محصول و ثمره نابِ مسجد است . ضعف مسجد، آثار مخربی بر روی انقلاب خواهد گذاشت.پس باید مراقب باشیم.
در برخی مساجد افرادی ستون و تکیه گاه حقیقی مسجد، یعنی امام مسجد را متزلزل ساخته، خواسته یا ناخواسته ، وی را به عزلت می کشانند و با گرفتن مسئولیت واختیارات امام مسجد ، وی را تبدیل به مدیری می کنندکه هیچ همراهی برای کمک در امورات ندارد.
اینجاست که امام مسجد نه تنها توان ورود به فعالیت ها را ندارد، بلکه از لحاظ کارایی از مقام امامت مسجد به جایگاه یک پیش نماز که صرفا مسئول اقامه نماز جماعت است پائین آمده و بالطبع اینگونه به سادگی ، مسجد نیز از مقام و جایگاه محبویت و مقبولیت اجتماعی خود افول داده می شود .
این یک اشتباه بزرگ و یک استراتژی غلط در قرن حاضر است. با به حاشیه رفتن امام مسجد ، متاسفانه چیزی از مسجد ،جز همین چیزی که امروز شاهدش هستیم ،باقی نمی ماند.
در آخر باید گفت: اتوبوسی که موتور آن خراب است، هیچ مسافری را جابجا نمی کند و اصلا کسی سوار آن نمی شود. چون حرکتی ندارد. مساجدی که خدماتی ندارند، یا موتور اصلی آنها خراب یا خاموش است . غالبا جمعیتی ندارند...!
نتیجه: تنها راه نجات مسجد، احیاء امام مسجد است. مقام معظم رهبری: قوام مسجد به آن آقاي پيشنمازي است كه آنجاست.
ما قصد داریم، با عمل به منویات مقام معظم رهبری،یک الگوی عملی، برای پایان دادن به همه مشکلات مدیریتی مساجد ارائه دهیم. ان شاء الله
حجت الاسلام دوستعلی محمدی
امام جماعت مسجد امام محمد باقر(ع) زنجان
نظر شما