خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ نزدیک به ساحل بود و در فضایی وسیع و باز و نسیم خوش دریا را بر ارتفاع ۲۰متری خود حس می کرد.
«برج فانوس» قرن‌ها شاهد «مالا» هایی بود که برای قوت روزانه به دریا می‌زدند و گاه خداقوتی می‌گفت به ماهیگیرانی که «پَرِه» هایشان را از آب دریا بالا می‌گرفتند و دعای خیرش بدرقه راه «لوتکا» هایی بود که به دریا می‌زنند. با این‌حال خود شاهد بود که برخی از «مالا»های انزلی به دریا رفتند و هیچگاه باز نگشتند، هم او شاهد بود غارت دریا را از سوی عوامل «خرس بزرگ» و تجاوز نیروهای روس و نخستین اعتصاب‌های کارگری ناشی از فقر و عدالت‌خواهی و غریو و فریادهای مجاهدان مشروطه‌خواه و بانگ کمونیست بالشویک‌ها و... .
اما این بنای به‌جامانده از دوره فتحعلی‌شاه قاجار، امروز چنان در بندِ حصارِ بناهای مسکونی انزلی گیر افتاده که آزاد کردن آن بعید به‌نظر می‌رسد.
آن روز که به دیدن برج آتش بندر انزلی رفتم، درب ورودی آن بسته بود. گویا این برج، برای همیشه پشت درهای بسته گیر افتاده است و قصد من برای بالارفتن از پله‌های مارپیج برج ۲۸متری، بی‌نتیجه ماند. حصاری آهنی تنها ضلع آزاد آن را نیز در بند کشیده و پلاستیکی حاوی نان خشک بر میله‌های درب آویخته بود. وضعیتی ناخوشایند برای بنایی که به سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است!
اما فانوس دریایی انزلی تنها هدایت کننده ماهیگیران نبود، برج دیده‌بانی بود برای تجاوزات احتمالی دشمن. از وقتی که کشتی‌های روس از دریای انزلی به‌سمت بندر پیربازار آمده و در روستای «پیله داربن» زمین‌گیر شدند، بیم خطر همواره انزلی را تهدید می‌کرد شاید، از همین رو بود که پسرک گرجی تباری که به‌عنوان کارگر به ایران آورده و بعدها حاکم گیلان شد، تصمیم گرفت برجی بسازد که هم فانوس دریایی باشد و هم دیدبانی برای پیش‌بینی خطر.
تقریبا بیشتر منابع مکتوب از جمله کتاب تاریخ بندر انزلی اثر عزیز طویلی، اتفاق نظر دارند که فانوس دریایی بندرانزلی را «خسروخان گرجی» ساخته است.. « یاسنت لویی رابینو»، سر کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم میلادی، خود این فانوس را در زمان خرابی دیده بود و اطلاعات جالبی در مورد آن منتشر کرده و در مورد مشخصات و مزد کارگر آن می‌نویسد: « فانوس دریایی در انتهای حد شمالی شهر قرار گرفته است. این بنا ۳۵ذرع ارتفاع دارد، با اینکه اکثرا آن را روشن نمی‌کردند، مزد نگهبان این برج در سال ۱۲۹۴ هجری قمری (۱۸۷۷میلادی ) ۲۵تومان و پول روغن آن ۳۲۸ قران بود که تا سال ۱۳۲۷ هجری قمری این هزینه را در حساب عمومی گیلان منظور می‌کردند. این برج فعلا رو به ویرانی است.»
مناره فانوس دریایی که در زمان رابینو مخروبه‌ای بیش نبود؛ در زمان پهلوی اول مرمت و مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یک فعال حوزه گردشگری در انزلی درباره تاریخچه این برج، می‌گوید: برج دیده‌بانی و چراغ دریایی در زمان فتحعلی‌شاه قاجار به سال ۱۱۹۴ (۱۸۱۵) خورشیدی و به همت خسروخان گرجی، والی گیلان، ساخته شده است.
«محمود عباسیان امین» با بیان اینکه فانوس دریایی انزلی «جایگاه نور و آتش» هم خوانده می‌شود، می‌افزاید: این مناره در ابتدا به ارتفاع ۲۰ متر ساخته شد و نگهبان آن وظیفه داشت با سوزاندن پیه حیوانات، فانوس دریایی را روشن نگه دارد. آن زمان فانوس دریایی بیشتر کاربرد دیده بانی داشت. زیرا روس ها همواره از ناحیه دریا مشغول غارت منابع دریا و تجاوز به خاک شمال ایران بودند.
مشاور کمیسیون گردشگری شورای شهر انزلی یادآور می‌شود: برج فانوس به لحاظ قدمت ۴۰سال از برج لندن (بیگ بنگ) پیرتر و زمان ساخت آن مقارن با شکست ناپلئون در واترلو بوده است. این برج دیده‌بانی، بعد از نبرد پیله داربن که طی آن روس‌ها از نیروهای مبارز مردمی شکست می‌خورند، احداث می‌شود و به لحاظ زمانی می‌توان گفت، پس از عهدنامه گلستان و ۱۳سال قبل از عهدنامه ترکمنچای بنا شده است.
عباسیان امین با بیان اینکه برج فانوس امروز به‌عنوان نماد شهر انزلی تبدیل شده است، می‌افزاید: این برج، جزو نخستین بناهای انزلی است که به شماره ۱۵۱۲، در تاریخ ۲۶ آذر سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
راهنمای تورهای گردشگری با اشاره به تغییراتی که طی سال‌ها در برج فانوس رخ داده، توضیح می‌دهد: این برج ابتدا تنها محل دیده‌بانی بود، در سال ۱۳۰۸ خورشیدی با افزودن ارتفاع آن به ۲۸ متر، یک ساعت آلمانی چهار سمت باکوک هفتگی بر بالای آن نصب شد و از آن زمان، برج ساعت نماد انزلی شد. مجددا در سال ۱۳۶۹ با یک مرمت نامطلوب، دایره ساعت کوچکتر و با حذف ساعت های آلمانی، ساعت های الکتریکی به جای آن نصب شد که بسیار ناخوشایند است.
عباسیان امین می‌افزاید: در کودکی به یاد دارم وقتی در کوچه‌ها بازی می‌کردیم، زمان را از طریق همین برج متوجه می‌شدیم زیرا در هر جهت شهر که بودید، برج و ساعت‌های آن پیدا بود. اما متاسفانه طی ۱۰ سال اخیر به‌گونه‌ای انزلی بلند مرتبه‌سازی شده که مناره دیده نمی‌شود.
وی با بیان اینکه فانوس انزلی هشت پادشاه و هفت رییس جمهور را به خود دیده است، می‌افزاید: ناصرالدین شاه در زمان سفرهایش به اروپا و بازگشتش و قلیان کشیدنش در عمارت آفتاب یا شمس العماره - که متاسفانه تخریب شد- و همچنین سفر مظفرالدین شاه به اروپا و استقبال مردمی در بازگشت، آمد و شد سربازان و نمایندگان تزارها و سربازان بیگانه بر سر تصاحب ناوگان دریایی، تلاش مشروطه‌خواهان و آزادیخواهان نهضت جنگل و... ناگفته‌هایی است که برج فانوس در خود نهفته دارد و در سفرنامه‌ها ذکر شده است.
وداع با برج فانوس از میان کوچه باریکی است که به خیابان سپه انزلی منتهی می‌شود. جلوتر اسکله و پل غازیان انزلی پیداست و ماهیگیرانی پیری که با لوتکا پره به آب انداخته‌اند و مرغان دریایی مهاجری که از سرمای سیبری به گیلان پناه آورده‌اند.
نظر شما