خبرگزاری شبستان-آران و بیدگل؛ «روح الله باقری»: امروز آخرین روز برگ ریزان پاییز است. فصل خزان، رخت خود را می بندد و برای ثانیه های بیشتر ماندن تقلّا می کند؛ طلوع خورشید فردا کمی در تأخیر است و به زمینیان فرصتی داده تا آخرین لحظات پاییز را با نخستین لحظات زمستانی پیوند زده و در درازترین شب سال، باهم بودن را ارج نهند و برای تجدید صمیمانه دیدارها، رفع کدورت ها و استواری هم دلی ها تلاش کنند.
یلدای باستانی در ایران کهن
«یلدا» جشن ابتدای دی ماه و معنای آن «تولد» است. یلدا از جشن‌های همگانی ایران کهن است که همزمان با آغاز انقلاب زمستانی در آخرین شب فصل پاییز از زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب نخستین روز زمستان برگزار می شود. این جشن از هفت هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می شود. در آن زمان، نیاکان ما به دانش «گاه شماری» دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان، بلندترین شب سال است.
پیشینیان بر این باور بودند که در این شب، فرشته بدی‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی‌ها (امشاسپندان) به جنگ می‌پردازند و در این نبرد طولانی که برابر طولانی‌ترین شب سال است، بالاخره فرشته خوبی‌ها، اهریمن را شکست داده و تاریکی از روشنایی شکست می‌خورد و صبح بعد زاده شدن مجدد خورشید، آغاز می‌گردد.
کمتر کسی است که علیرغم تکنولوژی های پیشرفته و سیستم های گرمایشی، آیین های زیبای شب یلدا را همانند گذشته اجرا نکند. این شب، مجالی برای تمرین سنت های خوب صله رحم، دید و بازدید خانوادگی، یاد کردن از بزرگ ترها، عذرخواهی و بخشش، تلاوت قرآن و خواندن دعا، تفأل به حافظ، شاهنامه خوانی و شنیدن حکایت های آموزنده از پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها و زنده کردن اصالت هاست.
شب چله در فرهنگ آران و بیدگل
در منطقه آران و بیدگل از این شب با نام «شب چله» یاد می کنند؛ چرا که واژه چلّه مخفف چهله و برگرفته از عدد چهل صرفاً نشان‌دهنده گذشت یک دوره زمانی است که شاید الزاما چهل روز هم نباشد.
عده ای دیگر بر این عقیده اند که یلدا، شب چله است چرا که دهم بهمن ماه موعد «جشن سده» یکی دیگر از جشن های کهن ایران زمین بوده و فاصله بین این دو جشن کهن ایرانی چهل روز است پس آغازین شب از این چهل روز، شب چله نامگذاری شده است.
بافت سنتی شهرستان آران و بیدگل سبب شده است تا بسیاری از آداب و رسوم سنتی به ویژه آیین شب چله، همچون گذشته پرشور برگزار شود که در این مجال، به برخی از سنت های شب یلدا در این منطقه کویری نشین اشاره می شود.
برپایی کرسی و مجمعه و تزئین اتاق با اشیای قدیمی
خانه های اهالی آران و بیدگل در شب یلدا با برپایی کرسی و گذاشتن مجمعه- سینی بزرگ کنگره ای مسی- بر روی کرسی، حال و هوای زمستانی به خود می گیرد. اهالی خوش ذوق آران و بیدگل در این ایام معمولا اتاق خود را با اشیای قدیمی همچون «چراغ نفتی علاءالدین و والور»، «چراغ گردسوز»، « سماور زغالی»، «رادیو » تزیین می کنند و این فضای سنّتی بهانه ای برای جمع شدن دوست و فامیل در گرداگرد آن می شود.
در برخی نواحی شهرستان بیان قصه‌ها و اسطوره‌های ایرانی و متل خوانی و شعرخوانی به زبان محلی نیز از جمله رسوم شب یلداست.
در این شب فراموش نشدنی، بزرگترها حافظ می‌خوانند، کودکان اتل متل بازی می کنند و جوان ترها هم با بازی های دسته جمعی بومی، شب نشینی خود را تکمیل می کنند؛ در این بین بازار خاطره گویی، لطیفه و مشاعره هم گرم است.
معجون برف و شیره در یلداهای برفی
هرچند سال‌هاست که برف و باران به عنوان مهم‌ترین نماد زمستان، یکی از غایبان یلدا در دیار کویری آران و بیدگل است، اما اگر این نعمت روی خوش به مردم نشان دهد و ببارد، معجونی با ترکیب برف و شیره انگور یا خرما در کرسی گرم زمستانی، محفل خانواده های آران و بیدگلی را حال و هوایی دیگر می بخشد.
خوانچه ای پیشکش عروس
یکی از رسوم این شب کویر نشینان آران و بیدگل، خوانچه فرستادن است که در آن تازه داماد برای نامزد هدایایی می فرستد. در این آیین کهن رسم بر این است که تازه دامادها برای نامزدهای خود لباس گرم، شاخه گل و تنقلات را که در طبق های مسی و با سفره و پارچه های گلدوزی تزیین شده هديه مي برند. این سنت در گذشته، در بین عروس و داماد ها که مدتی از هم دور بودند بیشتر رایج بود.
هندوانه ای با هزار رمز و راز
هندوانه شب یلدا مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ‌فامی، شادابی و سرزندگی است. در گذشته های دور، عده ای از مردم این دیار بر این باور بودند که خوردن هندوانه در شب چله زمستان، آنان را از گرمای سوزان چله تابستان در کویر تفتیده در امان نگه خواهد داشت، و عده ای نیز تصور می کردند که هندوانه شب یلدا آنان را از سموم نیش عقرب سیاه کویر محافظت می کند، این نیز بهانه شد تا این محصول تابستانی نیز نقش مهمی در سبد یلدایی مردم این شهر داشته باشد.
انار، سیب قرمز و میوه های گوناگون که همه، جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است از دیگر تزئینات سفره شب یلدا به حساب می آید.
در آران و بیدگل معمولا آغاز برداشت شلغم، چغندر و زردک مقارن با شب یلدا است، این محصولات نیز برای تقویت بدن در مقابل سرمای پاییز و زمستان، در سفره‌های شب یلدا جایگاه ویژه‌ای دارد.
غذاهای سنتی از «گوشت و لوبیا » تا «شامی نخودچی» و «کال جوش»
در این شب به یادماندنی، پخت غذاهای سنتی مقوی و بومی این شهر همچون «حلیم محلی»، «آش جو»، «شامی نخودچی»، «قیمه ریزه»، «گوشت و لوبیا»، «کاچی»، «کال جوش» و «کوفته برنج» در سبد غذایی مادربزرگ ها قرار می گیرد.
جوزقند، کشمش، نخودچی، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی هم از جمله آجیل های مردم کویر در سفره شب یلداست.
یلدا در پایتخت گویش های کهن ایران
منطقه ابوزیدآباد آران و بیدگل پایتخت گویش های کهن ایران و جایگاه واقعی حفظ میراث های اصیل و رسوم کهن آریایی است. در این منطقه هم علاوه بر سنت های بومی شهرستان در شب یلدا برنامه هایی خاص با شکوه هرچه تمام تر برگزار می شود.
جشن استقبال از زمستان در این منطقه با گذاشتن کرسی و قرار دادن مجمعه (سینی بزرگ کنگره دار) مسی بر روی آن آغاز می شود. در این شب نشست های خانوادگی در خانه سالخودگان با حضور خانواده ها بویژه کودکان و نوجوانان به همراه تفال به اشعار حافظ و بیان قصه ها و اسطوره های ایرانی و همچنین متل خوانی و اشعار زیبا با زبان راژی در بین خانواده ها رایج است.
شب زنده داری در این شب طولانی با خوردن خوراکی هایی از قبیل هندوانه که قاچ های دور آن نماد خورشید و یاد آور گرمای تابستان و نماد فرونشاندن عطش است و انار که دانه های مرواریدگون آن، نماد تناسل و زایش است از رسم های شب یلداست.
شب یلدا در سفیدشهر
آئین شب چلّه در سفیدشهر یک آئین و سنت دیرینه است و نقل قول است که در سفیدشهر، دو شب چلّه بزرگ و چلّه کوچک وجود داشته است؛ شب چلّه بزرگ، همین مراسم شب اول زمستان بوده و شب چله کوچک، چهل روز مانده به عید نوروز و پایان فصل زمستان است.
ترانه قدیمی «اَ منَ و بَ منَ ، جواب هرسه با منَ، گو نخون پشتت بهارَ» ترانه ای کوتاه است که در شب چله، توسط قدیمی ها خوانده می‌شد و هنوز هم در برخی خانه ها رواج دارد. این ترانه قدیمی در واقع زبان حال شب چله بزرگ برای شب چله کوچک است و قدرت نمایی این دو شب برای یکدیگر است.
پخت حلیم نذری در شب چله از دیگر آئین های مردم سفیدشهر است . این آیین با هدف رفع گرفتاری و بلا و گرفتن حاجات مردم برگزار می شود و پخت آن در شب های آغازین زمستان همچنان شکل سنتی خود را حفظ کرده است.
البته در این شب، مشتاقان سفر به کویر شهرستان آران و بیدگل هم کم نیستند، جمع زیادی از جوانان علاقه مند به طبیعت گردی و نجوم، برای نظاره آسمان پرستاره کویر در این شب به یادماندنی، قصد سفر به کویر بکر «مرنجاب» و «سیازگه» می کنند و یلدا را به دور از زندگی صنعتی، در تاریکی ها و سکوت دلنشین شب کویر می گذرانند./
نظر شما