به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، اخلاق در اصطلاح به صفات درونی انسان گفته می‌شود که در او به صورت عادت در آمده است به گونه ای که عمل مربوط به آن صفت در جایی که موقعیت آن پیش می آید بدون درنگ از شخص سر بزند.
در حدیث معروفی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله آمده است: «إنّما بعثت لأتمّم مكارم الأخلاق؛ من از آن جهت برانگيخته شدم كه مكرمتها (شرافتها) ى اخلاقى را كامل و تمام كنم .تعبیر به «انما» در این حدیث که به اصطلاح برای حصر است نشان می دهد که تمام اهداف بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله در همین امر یعنی تکامل اخلاقی انسانها خلاصه می شود. امام كاظم عليه السلام فرمود: «الْزَمُ الْعِلْمِ لَكَ ما دَلَّكَ عَلى صَلاحِ قَلْبِكَ وَاظْهَرَ لَكَ فَسادَهُ؛لازم ترين علم براى تو آن است كه تو را به پاكسازى دل (و تهذيب نفس) راهنمايى كرده، فساد آن را براى تو آشكار كند.
این احادیث نشان از میزان اهمیت پرداختن به اخلاق و تلاش برای کسب فضایل اخلاقی در اسلام دارد. در حدیث دیگری از امام علی علیه السلام آمده که فرمود: «لو کنا لانرجو جنة ولانخشی نارا ولاثوابا ولاعقابا لکان ینبغی لنا ان نطالب بمکارم الاخلاق فانها مما تدل علی سبیل النجاح؛ اگر ما امید و ایمانی به بهشت و ترس و وحشتی از دوزخ، و انتظار ثواب و عقابی نمی داشتیم، شایسته بود به سراغ فضائل اخلاقی برویم، چرا که آنها راهنمای نجات و پیروزی و موفقیت هستند. »
اخلاق اجتماعی نبض زنده فرهنگ در جامعه اسلامی است در همین خصوص گفتگویی انجام داده ایم با حجت الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی مبلغ بین المللی که در پی می آید:
آقای دکتر تعریف شما از اخلاق اجتماعی چیست؟
اخلاق اجتماعی یک حقیقت خفته در جامعه امروز ماست برخی اخلاق را در یک جامعه مقوله فردی می دانند نه یک مقوله اجتماعی .به طور مثال سخن دروغ ، راست بودن، سلام کردن، احترام گذاشتن همه این موارد جزو اخلاق فردی محسوب می شوند در حالی که ما باید به مردم ثابت کنیم همه این موارد علاوه بر فردیت داشتن یک ارزش مهم اخلاقی است که در برآیند اجتماعی جامعه و کارکرد اجتماعی آن بسیار با اهمیت بوده و جایگاه انسان را در جامعه تثبت می کند.
همچنانکه قبل از انقلاب جامعه دینی ما به فقه یک نگاه فردی داشتند اما این امام راحل بود که فقه را به یک دانش اجتماعی تبدیل کرد و فرمود فقه برای حکومت و تشکیل نظام امری مهم است.
امام خمینی(ره) دانش فقه را از یک دانش فرد محور به یک رشته مستقل محور تبدیل کرد که متاسفانه در حوزه اخلاق چنین چیزی اتفاق نیفتاده است.
اخلاق مقوله ای فردی است یا اجتماعی؟
درحوزه اخلاق دینی لازم است مقوله اخلاق را از ساحت فردی به سیستمی تبدیل کنیم که بتواند به حوزه اخلاق اجتماعی ربط پیدا کند .
در جامعه امروز هر فرد متولی اجرای ارزش های اخلاقی نیست بلکه نظام اسلامی متولی برپا داشتن اخلاق است به طور مثال مردم ایران به طور کامل ارزش اخلاقی نظم را نمی دانند اما فرهنگ سکولار ژاپن از نظم به عنوان فرهنگ نام برده می شود اما در جامعه دینی و اسلامی ما مردم اغلب به نظمی توجه دارند.
دلیل اصلی جامعه سکولار ژاپن توجه به زیر ساخت های نظم بوده و با نگاهی سیستماتیک به آن پرداخته است که متاسفانه در کشورما به مقوله نظم که جزیی ازاخلاق اجتماعی است با نگاهی فردی نگریسته شده است.
در خصوص اینکه گاهی بیان می شود امام زمان دروغگویان را از بین می برد باید گفت امام زمان دروغگویان را از بین نمی برد بلکه سیستمی تعبیه وزمینه ای ایجاد می کند که دروغی نباشد که فرد بخواهد دروغ بگوید.
چرا برخی از افراد اخلاق اجتماعی را رعایت نمی کنند؟
اگرسیستم اداری ما کاملا درست بود اقتصاد و نظام اجتماعی ما خوب بود و مردم مجبور به دروغ گویی نبودند و کارها در ادارات به سهولت انجام می شد و مردم ناچار به دروغ نمی شدند.
پیامبر اکرم(ص) در باب صداقت در گفتار می فرماید نجات هر فرد در صداقت و راستگویی است. اگر بخواهیم ارزشهای اخلاق را درجامعه پیاده کنیم باید نگاه سیستمی ایجاد شود.
دروغ رفتاری نیز گاهی در جامعه به عنوان یک نفاق یاد می شود چرا که سبب می شود مردم رفتارهایشان با باورهایشان همسو و یکسان نباشد و عدم هماهنگی در گفتار و رفتار بد اخلاقی های زیادی در اجتماع بوجود خواهد آورد.
جامعه دینی چه تاثیری در اخلاق اجتماعی دارد؟
جامعه دینی نیز نقش اساسی در اخلاق دارد و متون اخلاقی باید از منبع دینی مردم که رساله می باشد استخراج شود که اگر در همین راستا به صد سال قبل برگردیم شیخ انصاری در مکاسب خود تنها از فقه و عبادت و معاملات بحث نکرده است بلکه از غیبت و دروغ و ...نیز بحث کرده است در حالی که امروز در رسالات ما تنها به بایدها و نبایدهای پرداخته شده است .
یعنی امروزه جامعه دینی ما به رساله نگاه می کند و فکر می کند همه وظائف دینی او در نماز و روزه است در حالی که دین یک گستره بزرگ است و ما امروز نیازمند یک تحول در رساله نویسی هستیم.
ادبیات رساله ای نیز باید متفاوت باشد چرا که در برخی موارد جوانان نمی توانند رساله را بفهمند و این امر شاید به دلیل ادبیات حرفه ای آن است که اگربه صورت عادی و زبان عام فهم برای مردم نوشته شود قابل استفاده تر خواهد بود.
فرمت محتوایی برخی از گزاره ها و ارزشهای پر تکرار در جامعه مانند دروغ، تهمت، غیبت و ...باید در رساله ها گنجانده شود تا مردم بفهمند حق الناس هم مانند خمس و زکات بسیار مهم و ارزشمند است.
نقش مراجع دینی در ارتقا اخلاق اجتماعی چیست؟
مراجع به عنوان تنها دیده بان دینداری مردم که همه مردم به آنها اعتماد دارند شایسته است در رسالات خود در همه حوزه های دینی مردم سخن گفته و ساماندهی کنند.
مردم جامعه دیندار ما به اخلاق نگاه بدوی دارند و گاها دروغ و حق الناس را جزو بزه های مسلم نمی دانند و دروغ رفتاری و گفتاری در جامعه امروز ما تبدیل به فرهنگ شده است که روند و ادامه چنین فرهنگی سبب نفاق و بداخلاقی اجتماعی می شود.
برای اینکه بتوانیم سلامت روانی جامعه را تامین کنیم باید گزارهای اخلاقی را در جامعه بررسی کرده که اگر گزاره های اخلاقی در یک جامعه تبیین و بررسی شود سلامت روانی جامعه را تضمین و تامین کرده است.
نظر شما