خبرگزاری شبستان - رشت، مهری شیرمحمدی؛ هرسال به مناسبت ۱۱آذر ماه یعنی سالروز شهادت میرزا کوچک جنگلی، همایش‌ها و بزرگداشت‌هایی از سوی داویر دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه فرهنگی برگزار می‌شود. چنین نشست‌های تخصصی، اگرچه برای بازخوانی ابعاد مختلف جنبش جنگل ضروری است، اما طبیعتا به‌خاطر ماهیت موضوعات مطرح شده، مخاطبان خاص خود از طبقات تحصیلکرده و علاقمند به تاریخ را دارد.
دنیای امروز به سمت تقویت حوزه‌های گردشگری در ابعاد مختلف می‌رود، بنابراین بازخوانی نهضت جنگل به‌عنوان یک سوژه بکر و خاص برای گیلان می‌تواند فرصتی برای تقویت گردشگری تاریخی در گیلانی باشد که در دو مقطع تاریخی یعنی جنبش جنگل و مشروطه بسیار اثر گذار بود.
نگارنده، ۱۱آذرماه سال ۱۳۹۶، تجربه راه‌اندازی تور گردشگری تاریخی با موضوع واکاوی نقاط حادثه‌خیر و تاثیرگذار در جنبش جنگل را داشته است و توانست با یک اطلاعیه و توزیع آن در شبکه‌های مجازی، در فرصت کمتر از یک هفته، توری را با همکاری مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان(یک سازمان مردم نهاد فرهنگی) برگزار کند که شرکت‌کنندگان آن از همه طبقات اجتماعی بودند. در این تجربه ناب، تنی چند از اساتید و پژوهشگران تاریخ نیز حضور داشته و گام به گام در همان مکان رویداد، پیرامون شخصیت میرزا کوچک و دیگر چهره‌ها و سران برجسته جنبش، روزنامه جنگل، جنگ‌های مهم میرزا، درگیری جنگلیان با قزاق‌های وطنی و روس و ... صحبت کردند.
بازدید از روستای «شیخ محله»، آبادی از دهستان هندخاله( بخش تولم) از توابع شهرستان صومعه سرا، از این جهت برای بازدیدکنندگان جالب بود که میرزا، دکتر حشمت و یک نفر تفنگساز و چهار نفر همراه دیگر، شبانه از فشار کنسول روس از رشت فرار کرده و با قایق از «بندر پیربازار» به این روستا می‌روند.
آنگونه که مورخان نوشته‌اند، میرزا و یارانش با یک قایق از بندر پیربازار وارد روستای «سیاه درویشان» و سپس به «شیخ محله» می‌روند. در جنگل های ۱۰۰سال پیش این روستا، به یک ذغالی برخورد کردند که نامش «همت» بود. این هفت نفر این نام را به فال نیک گرفته و در تصمیم خود برای مبارزه با استعمار و استبداد مصمم می‌شوند.
شیخ محله یک مکان تاریخی در آغاز جنبش جنگل بود. اما تنها یادمان موجود در این روستا تندیس میرزا کوچک جنگلی است که در سال ۹۳ و همزمان با صدمین سال جنبش جنگل به همت مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان و هزینه مهندس نصری نژاد ساخته شد.
دیگر نقطه بسیار درگیر در جنبش جنگل، دهستان «کسما» بود که در دوران مشروطه و جنبش جنگل خدمات قابل توجهی ارایه داده است. اگرچه امروز این دهستان جزو شهرستان صومعه سراست، ولی در آن دوران بزرگ‌تر و معروف‌تر از «صومعه سرا» بود.
حاج احمد کسمایی مرد شماره ۲نهضت جنگل و برآمده از دهستان کسما در همین مکان کارخانه توتون و ابریشم‌کشی و ۱۰باب واحد مسکونی داشت که در اختیار جنگلیان قرار داده بود. همچنین دفتر تجاری و دفتر روزنامه جنگل نیز در کسما واقع شده بود.
بازدید از حمام تاریخی کسما که در جنبش جنگل به‌عنوان مریضخانه و بیمارستان زخمیان مبارز مورد استفاده قرار می‌گرفت، و همچنین دیدن سردیس کبریت خان، برادر حاج احمد کسمایی که در جوانی اعدام شد، مکان مجلس سنای مجاهدان گیلان، بازار کسما که ۲بار توسط قزاق‌ها آتش زده شد و... از دیدنی‌های کسما بود که با توضیحات مورخان، در ذهن و خاطره بازدیدکنندگان ماندگار شد.
دیگر محل مورد بازدید،«گوراب زرمیخ»، دومین پایگاه مهم جنگلیان در ۲سال نخست فعالیت جنبش بود و آنگونه که مورخان نوشته‌اند، بسیاری از دیدارهای میرزا کوچک با سران دولتی و حتی سفرای روس و انگلیس در گوراب زرمیخ اتفاق افتاده است.
نوشته‌اند میرزا کوچک، خانه ای در گوراب زرمیخ داشت که در طبقه فوقانی آن شب‌ها نشست‌های ادبی با حضور «میرزا حسین خان کسمایی»، سردبیر روزنامه جنگل برگزار می‌کرد و در همین مکان برای تهیج روحیه پهلوانی جنگلیان، اشعار شاهنامه را می‌خواندند. تنها اثر باقیمانده در گوراب زرمیخ، بقایای مدرسه نظام جنگلیان است که در این مکان به نیروهای داوطلب مبارز، اصول نظامی و تیراندازی آموزش داده می شد.
پس از پیشرفت جنگلیان و ایجاد نهادهای اداری و نظامی، یک شورای جنگ در کسما به ریاست « ابراهیم بزاز کسمایی»(معروف به کبریت خان) و یک کمیسیون نظامی در گوراب زرمیخ به ریاست شخص میرزا کوچک تشکیل شده بود. متاسفانه محوطه اصلی مدرسه نظام تخریب و تبدیل به مدرسه شده و اکنون تنها بقایایی از ساختمان مدرسه نظام باقی مانده است.
تندیس بزرگ میرزا کوچک در میدان اصلی شهر، تنها سمبل حضور جنگلیان در گوراب زرمیخ است.
جنگل‌های آلیان و روستاهای آن از دیگر نقاط درگیر در جنبش جنگل بویژه در ۲سال آخر بود. بازدید از ماکلوان و تشریح جنگ مهم در این نقطه در حاشیه ماسوله روخان، بازدید از روستاهای کیش دره، زیده و میان رز، مقر حسن خان آلیانی از دیگر سران جنبش جنگل و عبور از جاده فرعی که جنگلیان برای اتصال کسما به‌سمت ماکلوان و ماسوله در یکصد سال پیش با امکانات اولیه ساخته بودند، از هیجان انگیزترین قسمت تور برای بازدیدکنندگان بود.
دیدار با «سیروس جنگلی»، برادرزاده زای میرزا که هنوز در روستای زیده زندگی می‌کند و جنگل‌های کیش دره که در سال آخر نهضت جنگل، میرزا کوچک، گائوک آلمانی (مترجم و مشاور امین میرزا در مذاکرات با سران دیگر کشورها) و یان کولارژ (مامور تعمیر اسلحه ) در آن مستقر بودند و آنگونه که این تکنسین چک تبار نوشته، اسلحه‌های جنگلیان در کوه‌ها و جنگل‌های اطراف کیش دره مخفی می‌شد. به‌جز کوره ذوب آهن -که حسن خان برای ساخت تجهیزات دفاعی در کیش دره برپا کرده بود- یک کارگاه پارچه‌بافی هم در کیش دره ساخته و برای جنگلیان لباس‌هایی متناسب با جغرافیای منطقه تهیه می‌کردند.
بازدید از «روستای میان رز» که بخش‌های زیادی از فیلم سردار جنگل در این روستا فیلمبرداری شده است، از دیگر نقاط جالب توجه این تور بود. روستایی که ردی از خانه «کربلایی ابراهیم میان رزی» در خود دارد. مورخان نوشته اند هفته منتهی به پایان جنبش، میرزا و گائوک در این خانه پنهان بودند.
همچنین خانه‌ایی که گفته می‌شود حیدر خان عمواغلی، یکی دیگر از شخصیت‌های بانفوذ جنگل، در آن اسیر بود، مورد بازدید قرار گرفت.
نگارنده تاکید دارد مسئولان دولتی که امکانات مادی و نیروی انسانی دارند، می‌توانند به‌جای و یا در کنار برگزاری همایش‌های سالانه و پرهزینه در سالن‌های دربسته برای بزرگداشت جنبش جنگل، تورهای گردشگری تاریخی با محوریت جنبش جنگل برگزار کنند که نوع‌آوری و اثرگذاری بیشتری دارد. تورهایی که تنها خاص استان گیلان خواهد بود.
نظر شما