وقتی« تهران» سوژه می شود

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، ماهنامه «مهر پارسه» ؛ ماهنامه ایران گردی و گردشگری است که به حوزه های مختلف فرهنگی می پردازد  و در آخرین شماره به موضوع تهران در پرونده های مختلف چون دیو، غار، کاروانسرا و ... پرداخته است.

نوزدهمین شماره ماهنامه «مهر پارسه» به مدیر مسئولی امیر مهدی طاهری فر و سردبیری مرجان حاجی رحیمی منتشر شد در این شماره پژوهشگران و صاحب نظرانی چون رضا شیرازیان ، کیانوش معتقدی و هادی آفریدههر کدام در پرونده ای به تهران پرداخته اند.ماهنامه «مهر پارسه» پس ازانتشار هر شماره نشست هایی با عنوان« عصرهای مهر پارسه» با موضوع هر شماره و با حضور نویسندگان آن شماره برگزار می  کند.

«مرجان حاجی رحیمی » در مقاله ای درباره تهران می نویسد: تهران که در چند سده پیش روستای خوش آب و هوایی بود که انارهای معروفی داشت، از روزيکشنبه ۱۱ جماد يالثاني ۱۱ ۶۴ همزمان با عيد نوروز که توسط آقامحمدخان قاجار به عنوان  پایتخت برگزیده شد تا امروز تغییرات زیادی کرد تا جایی که نه تنها انار ندارد بلکه از آن باغها و هوای خوشش نیز اثری نمانده است.بر اساس کتاب «آمار دارالخلافه طهران »، تهران در زمان ناصرالدین شاه 147 هزار و 256 نفر جمعیت داشت که در مح الت ارک سلطنتی،عودلاجان، چاله میدان، سنگلج، بازار و محلات خارج از شهر زندگی می کردند. از این تعداد 39 هزار و 245 تهرانی، 9 هزار و 955 نفر اصفهانی،هشت هزار و 201 نفر آذربایجانی و دو هزار و هشت نفر قاجاری بودند. همینطور 87 هزار و 847 نفر از شهرهای دیگر همچون کاشان، شیراز و عراق بودند.همچنین مشاغلی در تهران رونق داشت که امروز خبری از خیلی از آنها نیست.خبازی و کماجی، علافی، طباخی و دیزی پزی، عطاری،سقط فروشی و تریاک فروشی، مسگری و مس فروشی، صفاری، نخود بریزی، سمساری و  ماهوت فروشی، عرقچین فروشی، کوزه گری و کوزه فروشی و ... از تهران آن روزها خاطرات زیادی باقی مانده است. تهران در دهه های گذشته شاهد اتفاقات سیاسی و اجتماعی بسیاری بود از انق الب مشروطه تا کودتای رضاخان، از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی، از اشغال متفقین تا هشت سال جنگ ایران و عراق. همه این رویدادها طهران را تهران کرد و در این پرونده سعی کرده ایم به مناسبت 14 مهرماه که روز تهران است، مروری هرچند کوتاه بر برخی از اتفاقات رخ داده در این کلانشهر 12 میلیون نفری داشته باشیم. در 14 مهرماه 1286 تهران توسط مجلس شورای ملی وقت، به عنوان پایتخت معرفی شد.

«کیانوش معتقدی» پژوهشگر هنرهای اسلامی  در پرونده ای به نام دروازه های تهران قدیم در این شماره ماهنامه پارسه به این دروازه ها پرداخته است.

«ندا انتظامی» نیز در پرونده ای به سالن های نمایش شهر تهران پرداخته است.

نشست « عصرهای مهر پارسه» با حضور مرجان حاجی‌رحیمی سردبیر مجله مهر پارسه و دبیر نشست، هادی آفریده سازنده مستندهایی همچون «چنارستان» درباره صد سال خیابان ولی‌عصر(عج)، «باغ‌های گمشده» درباره ۲۰۰ سال تخریب باغ‌های تهران، «نوروز به وقت تهران» درباره آیین‌های نوروز از صفویه تا به امروز به سبک تهران، معماری قاجار تا به امروز تهران و...، رضا شیرازیان پژوهشگر نقشه و اطلاعات مکانی قدیم و مدیر پروژه تهران‌نگاری - ایران‌نگاری و برنده دو دوره جایزه تهران پژوهی، کیانوش معتقدی نویسنده ۸ جلد کتاب و مقالات متعددی درباره هنر ایران و هنر و معماری تهران از جمله «کتیبه‌های نستعلیق تهران» و «دروازه‌های طهران قدیم» و... برگزار شد.

در این نشست «رضا شیرازیان» پژوهشگر نقشه  و فوق لیسانس مرمت تاریخی، اطلاعاتی توضیح داد: نقشه ای که مردم، بناها و آثار را نجات دهند مدون نبود چون شرایط بحرانی بود؛ خیلی از بناها خراب شد چون اطلاعات نبود. با چاپ عکسهای ناسا بصورت پوستری کار را شروع کردیم. با الگوی حفاظت پیشگیرانه که فاز 1 اطلاعات پایه بود، حدود 140 پروژه کوچک انجام دادم در زمینه گردآوری و مدون سازی اطلاعات اغلب برای سازمان میراث فرهنگی. خیلی مورد استقبال قرار نمی گرفت. راهنمای نقشه های تاریخ تهران که حدود 8 نقشه بود را منتشر کردم. 5 تا در دسترس مردم بود.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: اطلس تهران قدیم اولین بار بود که نقشه بصورت کامل با فهرست را ارائه کردم. 215 قطعه نقشه رسید 36 تا کامل چاپ شد همراه با تصاویر تهران. پیوند الگوی حفاظت پیشگیرانه با ماجرای نقشه های تهران حاصل اش شد پروژه تهران نگاری که دسترسی سریع و مطمئن تمام پروژه های مطالعاتی به مطالعات دقیق و باکیفیت تهران شد. 314 نقشه در کتاب تهران نگاری بود که 290 تا کامل چاپ شد. 46000 عنوان مکانی خوانده شد.اطلس ایران قدیم هفته گذشته منتشر شده شامل نقشه های ایران از دوره محمدشاه قاجار تا ... مسائل اسناد در کانون توجه نیست ربطی به مدیر دستگاهها ندارد بسیاری از شهرسازها و معمارها که کار پژوهش می کنند کتاب را باز نمی کنند.

وی تصریح کرد: در کشورهای توسعه یافته دنیا آرشیوهای خیلی قدری داریم که بسیار برای آنها هزینه می شود. همه سوابق را نگه می دارند. مثلا نقشه اورجینال را لمینیت می کنند به هدف حفاظت که در واقع ضعیف بودن ما در زمینه ما در زمینه نقشه را ثابت می کند.

«کیانوش معتقدی»، پژوهشگر هنرهای اسلامی و نویسنده  در این شماره با اشاره به برگزاری تورهای تهران گردی گفت: ماجرای تهران مورد علاقه همه هموطنان قرار گرفته است؛ بعد از 10 سال تور تهرانگردی، نشستهای تهرانشناسی و ... را داریم. با ناهماهنگی در سطح شهر تهران مواجه هستیم. انقدر که موسسات و پژوهشهای تهران زیاد شده و از آن جهت ناهماهنگی ایجاد شده است.آینده ناگواری را برای تهران می بینیم. شهرداری ایده های جذابی دارد اما پروژه ها ممکن است فراموش شود. در مورد هفته تهران برنامه ها زیاد بود اما متاسفانه کامل انجام نشد.

وی افزود: استانبول دارای تعداد بازدیدکننده، کتاب، تورهای تخصصی شده است. برندی که ساخته شده برایش باعث شده پیشرفت زیادی داشته باشد. با عبور از 1400 چند کتاب، چند فیلم جدی ساخته شده؟چند موزه اضافه شده است؟ یکی از ضعفها در هر زمینه ای نبود آرشیو است. عدم وجود بانک اطلاعاتی و نبود فهرست آثار پژوهش جدی هم نیست. مسیری که همه شریک باشند و حرکت کنند وجود ندارد و هم بر اساس تجربه و دانش خود کار خود را انجام می دهد. ناخواسته یک سری اشتباهات از گذشتگان در آثارشان مورد تکرار قرار گرفته. خیلی ها مطالعه می کنند و رفرنس می دهند ولی مشکل اینجاست که به لایه پایین تر نمی روند. آیا همه دسترسی به اسناد دارند؟ خیر. آنهایی که دسترسی به اسناد دارند انتظار می رود مسیر تازه ای را باز کرد و با پیدا کردن سند و تقسیم کردن و به اشتراک گذاشتن می توانند مفید باشند. بازخوانی اسناد می تواند کمک کند.

کیانوش معتقدی با اشاره به اینکه قدیمی ترین کتیبه تهران را به لوح معروف «امامزاده یحیی تهران» نسبت می دهند؛گفت: یکی از مهمترین منابعی که به لوح اشاره می کنند و خیلی ها رفرنس می دهند کتاب مرحوم مصطفوی  است. یکی از درخشان ترین پژوهشگران تهران شناسی است. قدمت قدیمی ترین کتیبه را تعیین کرده اند. وجود آن از قرن ششم هجری و وجود متن شیعی بحثهای تازه تری را باز می کند. کتیبه کاملا مشابه در ویترین موزه ملی که همان متن را داراست و متوجه می شویم متعلق به همدان است و در دوره پهلوی که حفظ آثار کار می کنند به موزه ملی انتقال پیدا می کند. سندی که واقعا وجود دارد لوح اصلی است که در موزه ملی است. نمی دانیم به چه دلیل یک کپی ساخته شده و در امامزاده یحیی قرار داده شده است.

وی با اشاره به «عمارت بادگیر» در مجموعه کاخ گلستان نیز گفت: این عمارت در زمان فتحعلیشاه در ضلع جنوبی کاخ گلستان ساخته شده و تصویری که منتشر کرده همان نقاشی  است. به این تاریخ می شود تردید کرد. با مجموعه روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه این شانس را داریم که با مجموعه ای از اطلاعات کاذب روبرو شویم. ناصرالدین شاه ایده ساخت بنا را دارد یعنی در زمان ناصری ساخته شده است. نباید آن چیزی که امروز می بینیم را باور کنیم چون دستخوش تغییرات شده اند.

وی با اشاره تاریخ «شمس العماره» اظهار کرد:  ساخت «شمس العماره» از سال 1280 شروع شده و 2 سال 2 سال و نیم به پایان رسیده است. پلکان شمس العماره دچار تغییرات شده و امروزه وجود دارد و در مورد کاشیها نیز مواردی اتفاق افتاده که به اشتباه شناخته می شوند. قدمت تهران بیش از دوره قاجار است. و 200 سال است. تپه های قیطریه، کشف اسکلت این را ثابت میکنند.

«هادی آفریده»، مستندساز با اشاره به ساخت مستند درباره تهران توضیح داد: سال 1384 1385 در زمینه مستندسازی تهران کار می کردیم انقدر سند وجود نداشت و اجازه اسکن نمی دادند. وقتی مستند می سازیم با مشکلات زیادی روبرو هستیم از جمله سند و آرشیو. فیلم خانه ملی جزء منظم ترین فیلم خانه های ایران است. ما به آرشیو مخزن صدا و سیما نیاز داریم که دسترسی خیلی سخت است. مخزن فیلمها نیاز به نور، فضا و دما دارند که وجود ندارد.  1 سال و نیم دنبال پیدا کردن سند و آرشیو برای مستند چنارستان بودیم. مورد دوم بحث اعتماد نکردن پژوهشگران به مستندسازهاست. مستندسازی را با برنامه سازی نمی توانند تفکیک کنند. در مورد هفته تهران و برنامه ای که در کاخ گلستان اجرا شد قرار شد فیلمی بسازم که تهران تاریخی را ببینند. نمونه فوق العاده ای از فیلم در مورد استانبول نشان دادند که 5، 6 سال زمان برده بود که زمان و بودجه ای که گفتیم طرح را رد کردند. اسپانسر قدرتمند پشت آن فیلم بود که ما چنین چیزی نداریم حتی شهرداری، میراث فرهنگی و ...

وی با اشاره به تاریخ مستندسازی در ایران گفت: در مستند سازی  4، 5 دوره شاخص داریم. وقتی دوربینهای فیلمبرداری در دوره مظفرالدین شاه وارد تهران شد و مراحلی را طی کرد اولین اسناد تصویری را داریم در مستند باغهای گمشده و چنارستان آنها را پیاده کردم. سرزمین شیر و خورشید یک رفرنس و اشتباه تاریخی بود. ارگ شاهی گلستان، باغبانها، گروه نظامی، خیابان ناصری، مغازه ها چند دوره را می بینیم که سندهای ارزشمندی بود که شهریار عدل در کاخ گلستان پیدا کردو منتشر و به دست ما رسید.در دوره اول مستندسازی یعنی قاجار ما تصاویر مستند داریم و فیلم مستند به هیچ وجه نداریم. این فیلمها جنبه پژوهشی ندارد. در دوره پهلوی اول این فیلمها هدفمند ساخته می شود. تا پهلوی دوم ادامه پیدا می کند از کودتای 28 مرداد به بعد فیلمسازی فیلم مستند داریم مختص دانشجویان آمریکایی است که وارد ایران می شوند. فیلمهایی از سدسازی ها، آموزشی و بهداشتی داریم.

وی افزود: در اواسط دهه 40 با راه اندازی استودیو گلستان با مستندسازی حرفه ای روبرو هستیم.  (فیلم کامران شیردل، تهران پایتخت ایران است و ...) تا دهه 60 ادامه پیدا می کند و تعطیل می شود. در دهه 80 .....عطاپور مستندی می سازد که فیلم مستند درجه 1 است. در دهه 90 سعی می کنیم از جنبه پژوهشی و آرشیوی به جنبه های دراماتیک تر ارتقا دهیم. با فیلم چنارستان باعث شد چند جریان در شهرداری به وجود بیاوریم که شهرداری شکایت کرد و مسائل دیگری به وجود آمد. اگر مستندها و فیلمها با بار پژوهشی و با موضوع شهری ساخته شود می تواند تغییر به وجود بیاورد.