به گزارش خبرگزاری شبستان از رشت، برپایی جشنها و آیینهای محلی نقش به‌سزایی در انسجام و پایداری هویت‌های محلی دارد. احیای این آئین‌ها به‌ویژه در سال‌های اخیر ضرورتی دوچندان می‌یابد تا جای خالی نیاز به شادی برای جوان‌ترها با جشن‌های دیگر کشورها جایگزین نشود.
تا ۵۰سال پیش در جلگه شرق گیلان و بخش‌هایی از غرب مازنداران، در آبان ماه «جشن تیرماسیزده» برگزار میشد. آیینی که همزمان با اوج بارش‌های پاییزی بود و سمبلی از قداست آب و پاسداشت این عنصر حیاتی در فرهنگ ایران بود.
«عباس ایمانی پارسا» پیرامون نقش آیینهای محلی در زنده ماندن هویت‌های قومی می‌گوید: اگر «هویت» را در سطح قومی و محلی در نظر بگیریم، لاجرم به تعریفِ «من گیلانی» و یا «منِ کرمانی» بر می‌گردد و در واقع مجموعه عواملی است که من گیلانی را از دیگر قومیت‌ها ممتاز می‌کند. این نمودِ تمایزات علاوه بر تفاوت در نوع پوشش و خوراک در آیین های بومی و جشن های قومی تبلور بیشتری می یابد.
این دانش‌آموخته مطالعات فرهنگی جشن‌های ملی را به دو بخش تقسیم کرده و می‌افزاید: جشنها را در ایران به دو بخش ملی و محلی می‌توان تقسیم کرد؛ به‌عنوان نمونه جشن‌های نوروز، گستره‌ای در سطح ملی دارد و جشن‌های محلی نظیر «نورز بَل» و «تیرماسیزده» در وسعت محدودتر، خاص منطقه گیلان و مازندارن برگزار می‌شود.
وی، شادی و هیجان‌طلبی را نیاز نسل جوان دانسته و تاکید می‌کند: اگر نخواهیم برای پرکردن این نیاز دوره نوجوانی و جوانی برنامه‌ای برگرفته از فرهنگ ایرانی و محلی داشته باشیم، این خلا با جشن‌های دیگر ملیت‌ها پر می‌شود و نمی‌توان با برخوردهای حذفی مانع از برگزاری جش‌هایی نظیر هالوین و والنتاین توسط نسل جدید شد.
«دکتر هاشم موسوی» درباره جشن «تیرماسیزده» می‌گوید: گاهشماری و تقویم‌های محلی گیلان و مازندارن با تقویم رسمی کشور تفاوت‌هایی داشت و تیرماسیزده در واقع ریشه در جسن باستانی «تیرگان» دارد.
این پژوهشگر در حوزه مردم شناسی می‌گوید: جشن تیرگان در تیر روز (سیزدهم تیر) انجام میشد و با نام جشن آبریزگان در نقاط مختلف کشور برگزار می‌گردید و صورتی از این جشن به‌نام تیرماسیزده در سیزدهم تیرماه دیلمی یا تبری در گیلان و مازندران برگزار می‌شود.
رییس پژوهشکده گیلان شناسی با اشاره به برگزاری این آئین سنتی در دهه‌های قبل می‌افزاید: تیرماسیزده امروزه به ندرت در آبادی‌های کوچک کوهستانی گیلان، مازنداران و کوه‌های جنوب البرز که پیوند فرهنگی باهم دارند، برگزار می شود. در دهه‌های قبل که تا این اندازه با هجوم دیگر فرهنگ‌ها مواجه نبودیم، در همه شهرها و روستاهای منطقه یاد شده برگزار میشد.
شادوران «محمود پاینده لنگرودی» نیز در کتاب «آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم»، جشن تیرماسیزده را جشن آب پاشان می‌داند و با اشاره به اشعار تبری که در این جشن خوانده می‌شود، این اشعار فولکوریک را اشعار امیر پازواری تبرستانی می‌داند که به‌وسیله تبری خوانان در این مراسم خوانده میشد.
اگرچه آیین «تیرما سینزده» توسط حلقه‌ای از دوستداران فرهنگی حوزه شرق گیلان از سال ۱۳۸۶ احیا شد، اما راه طولانی را تا سال ۱۳۹۰ طی کرد تا تیرماسیزده بعنوان یکی از آیینهای معنوی گیلان به شماره ۲۳۶ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
نویسنده کتاب «تیرما سینزده» -که از فعالان احیای این آیین است- پیشینه تیرماسیزده را به اسطوره‌های بابلی و اکدی می‌رساند و می‌گوید: در اسطوره‌های بابلی و اکدی بین ستاره تیشتر و آرش کمانگیر و ساکنان حوزه البرز پیوند عجیبی وجود دارد و به این علت جشن تیرگان در نیمه آبان ماه در گیلان و مازندران برگزار می‌شود.
«میثم نواییان» خاستگاه تیرماسینزده را شهر آمل می‌‌اند و توضیح می دهد: به دلیل تاثیر و تاثر فرهنگی و عدم وجود مرزهای جغرافیایی در تقسیمات سیاسی کشور، در گذشته این مراسم در کل استان مازندارن، استان گلستان، جلگه شرق گیلان تا لاهیجان، سمنان، الموت، طالقان و تمام سکنه کوه‌های البرز اجرا میشد.
وی با بیان اینکه تفاوت‌های زمانی اندکی در نگه‌داشت تقویم زمانی تیرماسیزده در استان‌های یاد شده وجود دارد، می‌افزاید: در مازندارن شب ۱۲آبان یعنی شب سینزده آبان برگزار می‌شود و در گیلان ۲۸ آبان. دلیل آن هم اختلاف در گاهشماری سال نوی گیلان و مازنداران است. آغاز سال نو در گیلان ۱۷مرداد است و در مازندران ۲مرداد. به همین ترتیب برگزاری این آیین هم با ۱۵روز اختلاف برگزار می شود.
در گاهشماری دیلمی، آبان ماه معادل تیرماه است، البته به دلیل نزدیکی در شهرستان‌های کلاچای، چابکسر و تا رودسر شب ۱۳آبان ولی در لاهیجان و لنگرود، ۲۸آبان اجرا میشد.
نوائیان ستاره‌شناسی مردمان پیشین را ستوده و ابراز می‌دارد: ستاره آبی رنگ شعرای یمانی یا همان تیشتر در شمال کشور در پاییز و در آبان ماه در اوج نوردهی خود است و در تفکر مردم باستان ارتباطی با آب داشت. در هواشناسی هم می‌بینیم وقتی این ستاره در اوج آسمان است، آغاز بارش‌های پاییزی است. نقطه مقابل آن ستاره غول پیکر و سرخ رنگ قلب العقرب بوده و زمانی که در اوج صورت فلکی است، کشور با خشکسالی روبروست.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی گیلان که برای نگارش کتابش، فرهنگ شفاهی خیلی از روستاهای جغرافیای یاد شده را بررسی کرده، در مورد نحوه برگزاری این آیین توضیح می‌دهد: اختلاف زیادی در نحوه برگزاری نیست، مثلا آوردن آب به‌وسیله کودکان از یک چشمه که سمبل پاکی هستند و یا انداختن سوزن در آب برای از بین رفتن شرارت‌ها، انداختن انگشتر در آب برای فال گرفتن و بیرون آوردن آن توسط یک دختر و خواندن اشعار «امیر پازواری» و دیگر اشعار فولکوریک توسط بزرگ فامیل تقریبا عناصر مشترکی هستند که در تیرماسیزده اجرا می‌شود.
نظر شما