روانشناسی ورزشی یک نیاز و ضرورت است/ فرصتی برای ارتقاء سلامت ورزشکاران

خبرگزاری شبستان - البرز: شاخه های علمی در رشته های متعدد دانشگاهی بستری از علم و آگاهی و تبادل اندیشه را فراهم می کند؛ بستری کارآمد که می تواند شرائط بهتر زیستن را برای هر یک از افراد جامعه به همراه داشته باشد. 

رشته روانشناسی از جمله رشته های تحصیلی است که در شاخه های متعدد به صورت تخصصی و علمی پاسخگوی نیازها، خواسته ها و ضرورت های افراد، گروه ها و اندیشه ها است. آنچنان که روانشناسی ورزشی در این رشته گویای مطالب ارزشمندی است که می توان با آگاهی از آن بسیاری از رفتارها که به واقع بایدها و نبایدهای اجتماعی است را جهت دهی کرد.

به همین منظور در مصاحبه اختصاصی با « اسماعیل عسگری » به عنوان دکتری روانشناسی سلامت با گرایش ورزشی ضرورت های این رشته تحصیلی و اهمیت پیاده سازی آن را در جامعه می پردازیم.

به عنوان استاد دانشگاه و فردی که صاحب نظر در بحث روانشناسی ورزشی هستید، لطفا بفرمایید که رشته ی روانشناسی ورزشی چیست و اولین بار توسط چه کسی در کجا و چه زمانی آورده شده است؟

در این خصوص می تواند استناد کرد به مطالبی که به صورت آکادمیک وجود دارد و شما در جستجو گوگل به آن دسترسی پیدا می کنید، اینکه روانشناسی ورزشی و یا sport psychology یک رشته ی میان رشته ای است. یعنی میانه روانشناسی و تربیت بدنی قرار دارد،تعریفی که از روانشناسی ورزشی شده است به طور عام این است که تاثیر روانشناسی در ورزش و بالعکس ورزش در روانشناسی، اما تعریف خاص قوی که ما از این رشته داریم این است که تاثیر مهارتهای ذهنی و سازه های روانشناختی یا mental skills  بر عملکرد ورزشکاران است. اگر تاریخچه ی کلی این رشته را بخواهیم بگوئیم باید گفت: اولین بار روانشناسی ورزشی در آمریکا در سال 1897 فردی به نام norman triplett مشغول آزمایشی بر روی دوچرخه سواران بود و متوجه شد که زمانی که دوچرخه سواران در سالنهای ورزشی که تماشاگران حضور دارند رکاب میزنند،رکورد بهتری به دست می آورند، این پدیده را  به نام تاثیرات اجتماعی نام برد . سپس Griffiths در سال 1940 در امریکا ،از سال 1925 شروع کرد و در ایلینوی آمریکا  آزمایشگاه تجربی روانشناسشی ورزشی را تاسیس کرد و در سال 1950 به بعد تا به امروز مجله ی روانشناسی ورزشی هر 4 سال یکبار، جدید ترین مطالب علمی را به دست چاپ می رساند و در این میان افراد زیادی وارد شدند و در خصوص رابطه با روانشناسی ورزشی نظریه دادند.

خیلی خلاصه بخواهم بگویم روانشناس ورزشی چند کار می تواند انجام بدهد. تدریس کند. مشاور ورزشی بدهد یا تحقیق کند و یا کارهای جانبی دیگر. تدریس که مشخص هست، آنچه ما در دانشگاه و تیم های دیگر صحبت می کنیم. تحقیق هم همینطور، ولی اصلی ترین کار و مهم ترین همان مشاوره ی ورزشی است. شما یک مشاور روانشناس ورزشی اصلی ترین کار را برای تیم ها انجام می دهد. مثلا در اردوهای تیم ملی همان موقعی که سه ماه قبل تیم تشکیل می شود مربی ها و ورزشکاران در اردو حضور دارند یک روانشناس ورزشی هم باید در اردوها با لباس ورزشی همراه با ورزشکاران حضور داشته باشد. باید با آنها رفیق باشد ، همان طور که ورزشکاران باید با روانشناس رفیق باشند این هم باید رفیق باشد، نمیتواند کنار زمین با کت و شلوار بخواهد به ورزشکارها تکنیک های روانی بدهد. ما می توانیم از کوچکترین مسائل تا بزرگترین مسائل ورزشکاران را در شرح حال نویسی باید داشته باشیم که  در آینده در شرح حال نویسی خدمتتون خواهم گفت منتها روانشناس ورزشی شب مسابقه نباید دنبال مشکل ورزشکار باشد باید شش ماه سه ماه قبل من باید بدانم که ورزشکار چه مشکلاتی دارد؟ 

و این مشکلات در شرح حال ورزشکار هست بعد یک مورد کوچک از نظر ما ممکن است برای ورزشکار مشکل بزرگی باشد اگر من روانشناس ورزشی خوبی باشم ورزشکار را توجیه می کنم که هر چیز سر جای خودش باید باشد و زمان حضور روانشناسش در کنار ورزشکار مهم است در شب های مسابقه یا در اردوهای تیم ملی، وزن کم کردن ها، رژیم های غذایی،در کات کردن ها و در بدنسازی ،  در کارهای تیمی و در تمام این مراحل باید کنار ورزشکار حضور داشته باشیم مثل یک عضوی از آن تیم  با مربیهای تیم و افرادش باید رفیق باشیم.

اینطور که متوجه شدیم، علم روانشناسی ورزشی به عنوان یک ضرورت برای جامعه ی امروز محسوب می شود، لطفا بفرمایید که این رشته در ایران دارای چه جایگاهی است؟

اگر بخواهم صادقانه بگویم روانشناسی ورزشی در ایران جایگاه پایینی دارد. یعنی خیلی از مربیان تیم های ملی و روسای فدراسیون ها علاقه ای به حضور روانشناس ورزشی ندارند و اگر شما بازهم در این خصوص بررسی کنید: « کتاب های 2019  که هنوز ترجمه نشده و در آمازون هست ، یا در پیش گفتار یا در متنی که گذاشتند، شاید یک سری از پروفسورهای رشته ی روانشناسی ورزشی بر تاین باور هستند که 90%  mental و 10% جسم یا فیزیولوژی است. در دنیا همانطور که می بینید کشورهایی که مدال آورهستند از المپیک سال 2000 تا 2016 و سال آینده که سال 2020 است».

اگر شما این المپیک های قبل را بررسی کنید اکثر مدالها سهم کشورهایی می شود که رویاینمسایل مث لروانشناسی ورزشی، تغذیه ، علم ورزش و مکمل ها ...، تمام مسایل  علمی را در کنار مسایل جسمی ارائه داده اند . شما ببینید از لحاظ تکنیک و تاکتیک اکثر دنیا در تمام مراحل یکسان شده اند چون خیلی راحت از مربی های برجسته دنیا استفاده می کنندد . ازلحاط آمادگی جسمانی ، نفس ، استقامت ، سرعت ، قدرتوزنهزدنها ، حرکاتاستارتی و ..... ، هم علمش را دارند هم تکنیکش را دارند و هم مربی خوب دارند . اگر شما نفر اول و دهم المپیک را مورد بررسی قرار دهید یا در مسابقات جهانی و یا قهرمانان جهان را شاید بین نفر اول و دهم از لحاظ تکنیک و تاکتیک و سرعت و قدرت استقامتو فاکتورهای جسمی تفاوت آنچنان وچود ندارد ولی مهمترین تفاوتی که می شود لمسش کرد بحث مسایل روانی است . مهارت های روانی و سازه های روان شناختی خودش یک دنیایی است در روان شناسی ورزشی که باز این را همدرگفتگوهای آینده خدمتتان عرض خواهم کرد .

به نظر شما روانشناسی ورزشی در کشور ما مظلوم واقع شده و یا نه دارای اهمیت است ؟ و آیا در آینده می توانیم امیدوتر باشیم که به این رشته بیشتر اهمیت داده شود ؟

متاسفانه این رشته مظلوم واقع شده است درحال حاضر صحبت های قهرمان های جهان و المپیک را می شنویم، که از نبود روانشناسان ورزشی خوب گله مند هستند. از نبود خدمات خوب روانشناسی ورزشی و اثرگذار هم می گویند که به روانشناس ورزشی نیازمند هستیم .

در فیلم هایی که قهرمانان المپیک و جهان و نفرات برترصحبت می کنند می گویند که روانشناس ورزشی نداریم و متاسفانه خیلی از تیم های ملی می خواهند روانشناس ورزشی را در لحظه آخر بیاورند و بازی را ببرند و این در حالی است که روان شناس ورزشی هم همانطور که یک مربی ورزش ازپایه تکنیک های جسمی و فیزیولوژیکی را در هر ورزشی مثل بوکس ، کشتی ، فوتبال و والیبال و ..... چند سال بر روی تکنیک و تاکتیک ورزشکار کار می کنند باید در کنار ورزشکار حضور داشته باشد .

مثلا شما در کشتی می بینید حسن یزدانی به دیوید تیلور می بازد . آقای رسول خادم و در حال حاضر آقای دبیر قبل از هر بازی کشتی ها آنالیز می کنند و در سال جدید حریف های اصلی بچه های تیم ملی را آنالیز می کنند . ولی در روان شناسی ورزشی هم ما همینطور که تکنیک و تاکتیک را جسمانی کار می کنیم و آنالیز می کنیم نیاز داریم که در ورزشکاران مثلا همان حسن یزدانی اگر در سال قبل به دیوید تیلور باخته است مثلا روان شناس ورزشی باید آنالیز کند و مهارت های روانی را که خدمتتان عرض خواهم کرد را یک به یک بررسی کنند .ما یک قانون داریم به نام قانون فیوز یا قانون پروانه ، می گویند یک پروانه آنطرف دنیا بال بزند این طرف دنیا شاید طوفان بشود یا فیوز ، شما ماشین را با آن عظمت در نظر بگیرید اگر فیوزش خراب بشود ماشین خاموش می شود .

حسن یزدانی ها با آن عظمت ،فوتبالیست ها ، والیبالیست ها و قهرمانان ایران با آن عظمت شان شایدیک مشکل کوچک در ذهنشان دارند و آن فیوز قطع است . روانشناس ورزشی می تواند این مشکل را حل کند . می تواند آن را بهبود ببخشد ولی اگر از روان شناس ورزشی در زمان مناسب و در تخصص مناسب وچه بهتر در ورزش سر رشته دارد بتواند استفاده کند.

 دغدغه اصلی شما به عنوان کسی دکترای روان شناس سلامت با گرایش ورزشی دارد برای آینده این رشته در ایران چیست ؟

بزرگترین مشکل این رشته در تربیت بدنی است یعنی در ایران قبلا این رشته بود اما در حال حاضر خیلی سخت است که دانشجویانی که علاقه به این رشته دارند می خواهند دکتری، روانشناسی ورزشی بخوانند اما در ایران نیست، کشورهای دیگر خیلی است اما متاسفانه در ایران این رشته در تربیت بدنی است . البته من ارادت دارم به دوستان و دکترهای تربیت بدنی ولی در تربیت بدنی اکثرا مباحثی خوانده می شود مثل تغذیه ، مکمل ها ، فیزیولوژی ، آناتومی ، آسیب شناسی ،اصلاح و .... ولی شما در رشته روناشناسی از 140 واحد کارشناسی ، ارشد و دکترا در این هشت تا یازده سال که دکتراپایان یابد برای دکترا که پایان یابد ، روان شناسی ، مباحث روان شناسی ، روانشناسی رشد ، احساس و ادراک ، انگیزش و هیجان ، استرس، آمار و روش تحقیق ، روان شناسی عممومی ، فیزیولوژی ، نوروسایکولوژی ، مغز و ..... تمام این ها مبسوط هر ترم بررسی می شود اما روان شناسی ورزشی جزء درس هایی است که هم در کارشناسی ، هم ارشد و عهم در دکترا وجود دارد .

مثلا بحث استرس در روان شناسی سلامت که یکی از مسایل مهم روان شناسی ورزشی است از کارشناسی تا دکترا وجود دارد. ولی در تربیت بدنی ما این را نداریم و در کشورمان بزرگترین مشکلی که در این رشته داریم این است که دانشجو علاقه دارد این رشته را ادامه بدهد ولی نیست و این بزرگترین معضل است؛ همینطور مشکلات دیگر این است که ترجمه کتاب های خوب جدید را نداریم و کتاب هایی که است معمولا قدیمی است .کتاب های خوب دنیا هنوز ترجمه نشدند و کسی هم اهمیت نمی دهد .

کتاب های ترجمه شده خوب مثل تیلور ، دایانیل ، مارتینز که این ها جزو کتابهای خوب و قدیمی هستند که ترجمه هم شده اند اما کتابهایی هم داریم که هنوز ترجمه نشده اند مثل کتاب دکتر کوئن که در مورد مهارت های ذهنی نوشته و ترجمه نشده است. ما اگر بتوانیم از این کتابها استفاده کنیم خیلی موفق ترخواهیم بود. در حال حاضر در کلاس های خودمان کتابهای دکتر واعظ موسوی که خیلی قوی عمل کردند در ایران تدریس می شود و ما کتاب های جدید در دنیا را هنوز نمیتوانیم تدریس کنیم زیرا ترجمه نشده اند.

از نظر حضرتعالی برای تغییر نگرش مردم نسبت به رشته ی روانشناسی و خصوصآ روانشناسی ورزشی چه کار باید انجام داد؟

باید مردم نتیجه را ببینند، در روانشناسی که جایگاه مشخصی دارد اما در روانشناسی ورزشی، ورزشکار عمل را میخواهد یعنی ورزشکار دنیال این نیست که تئوری به او بگوییم. ورزشکار از ما  می خواهد که عمل را به او نشان بدهیم زیرا او یاد گرفته است که چپ و راست بزند. یاد گرفته پاس دهد. شوت کند. ورزشکار عملی یاد گرفته است سال ها تا دنیای قهرمانی ، ما اگر مثلا نظریه ی احساس مایکنبام یا نظریه flow یا غرقگی چیکسن میهالی را می گوییم یا راجع به اضطراب و انگیزش و هدف گذاری تکنیک هایش صحبت می کنیم. باید ورزشکار ببیند و این بهترین نمود رفتار و عادت های شخصیتی آنها است.یعنی اگر ما بتوانیم عادت های ورزشکاران را و رفتارشان را تغیر بدهیم ورزشکار می رود تعریف می کند در تیم های دیگر تعریف می شود که این روانشناس ورزشی آمد و من نسبت به سال قبل که در فینال جهانی باختم امسال راحت تر عمل کردم و این عملکرد ورزشکار برای ما معیار و میزان است.

خبرگزاری ها و اساسا رسانه چه کمکی می توانند انجام دهند؟ مثلا خبرگزاری مثل شبستان که یک خبرگزاری بین المللی است در این زمینه چه کمک و حرکتی میتواند انجام دهد؟

من فکر میکنم روانشناسی ورزشی شناخته شده نیست ، حتی در رشته ی روانشناسی یا در رشته ی تربیت بدنی، خیلی از دانشجویان و جوانان نمی دانند، ما اگر بتوانیم فاکتورهای قشنگی که انگیزشی و خوبی که در روانشناسی ورزشی وجود دارد را از طریق رسانه ها ، از طریق شبکه های اجتماعی و از طریق خبرگزاری ها معرفی کنیم ، زیرا خیلی از ورزشکارها نمی دانند، قهرمانان جهان در ایران حتی نمی دانند مهارت های ذهنی شامل چه مواردی می شود و دائم با هاش درگیر هستند، دائم دارند این کار رو انجام می دهند ولی نمیدانند از کجا پیگیری کنند، اولا مسئولین ، رسانه ها و فدراسیون ها و این ارتباط بین دانشگاه و فدراسیون ها میتواند تاثیر به سزایی داشته باشد.ما به دنبال این نیستیم که ورزشکار به مطب روانشناس ورزشی مراجعه کند ، روانشناس باید به دنبال ورزشکار برود و این ارتباط بین دانشگاه و موسسات ورزشی است.

جایگاه گروهی سنی و توانایی آنان را در رشته ی روانشناسی ورزشی چگونه برآورد می کنید؟

اگر بخواهیم گستره زندگی یا سبک زندگی اریکسون را بگوییم، ما هشت مرحله داریم که معمولا ورزشکاران ، نخبه ها در مرحله ی 11 تا 18 سالگی و 18 تا 35 هستند. یعنی در مرحله ی 4 و 5 اریکسون که هویت در مقابل عدم هویت و صمیمیت در مقابل انزوا است.

به عنوان مثال قهرمانی که از  11 سالگی به ورزش روی آورده، در سن 14 سالگی یک مقام استانی، کشوری، آسیایی یا حتی در نوجوانان و جوانان جهانی اورده و قهرمان جهان شده می تواند در آینده باز هم قهرمان بزرگسالان شود یا کسی که جوانان جزو 3 تا 5 تای جوانان بوده یا در تیم های ملی هم بوده تا جوانان باید خودش رو نشان بدهد پس هدف اصلی ما در دوره ی نوجوانی است که ورود کنیم ، پایه ی ورزشکار را بسازیم و در بزرگسالان وقتی که پایه ساخته شده باشد ما دیگر مشاوره میدهیم ولی در نوجوانی که هنوز در سطح مسابقات استانی و کشوری هستش ما میتوانیم همان طور که تکنیک هایش را ارتقا میدهد ما میتوانیم تکنیک و تاکتیک و مهارت های روانی و ذهنی او را هم ارتقا بدهیم و این پایه اش در نوجوانی و جوانی است، در کودکی به زبان کودکی و مهارتهای زندگی در کودکان و بعد نوجوانان.ولی در نوجوانان به نظر بنده مهمترین سن روانشناسی ورزشی ، شروع از مقاطع نوجوانی هست که ورزش را متوجه شده، مسابقات را ، استرسش را دیده ، چند برد و باخت داشته و حالا می داند که هدف گذاری یعنی چه؟ ترس از شکست یعنی چه؟ و نظریات استرس در مورد چی صحبت می کند ؟ انگیزش و هیجان چیست؟ اعتماد به نفس چیست ؟ این مطالب را در این سن بهتر می توانیم بیان کنیم و برای نوجوان آنالیز و تحلیل کنیم .

درخواست شما از مسئولین دانشگاه ها در مورد اهمیت قرار دادن به این رشته چیست؟

این رشته تحصیلی مظلوم واقع شده است، آنچنان که بسیاری نمی دانند که رشته روانشناسی ورزشی وجود دارد. خیلی از دانشجویان تربیت بدنی نمی دانند که این رشته هم هست به طور مثال من خودم چند ترم است که روانشناسی ورزشی تدریس می کنم. وقتی دانشجوها می بینند من خوشحال می شوم اینکه پیغام می دهند که استاد ما علاقه مند شدیم به این رشته و واقعا لذت میبرم و خستگی ام از تن بیرون می رود.

ولی متاسفانه بسیاری با زیبایی های این رشته آشنا نیستند. کسی که تیپ شخصیتی اش انگیزشی است، برون گرا است و فردی با انگیزه و با هیجان است نمی تواند کار درمان انجام بدهد، ما همش میخواهیم به بچه های این رشته بگوییم بروید مطب بزنید یا کار درمانی انجام بدهید یا رشته روانشناسی رشد بروند و یا صنعتی سازمانی و مانند اینها، روانشناسی ورزشی یک دنیای قشنگ و سرشار از انگیزش و عشق و هیجان و شادی و موفقیت است و دنیایی از ابتکار و پشتکار و نظم است، اگر ما مهارتهای زندگی را بخواهیم به کار ببریم ، بعد از روانشناسی کودک ، روانشناسی ورزشی است یعنی یک ورزشکار بدون مهارت زندگی و مهارتهای ورزشی، ورزشکار نیست و نمیتواند قهرمان جهان باشد،چرا یک کشور میتواند اکثر مدالهای المپیک را سهم خود کند ؟ورزشکار یک دفعه شناخته شده نیست، یکدفعه مسابقات جهانی ورزشکار ما را میبرد، چرا؟ زیرا تیم ورزشی اون کشور در تمام زمینه ها قهرمانی عمل کرده است و میداند که در چه زمانی چه کاری را انجام بدهد؟ و ما متاسفانه ندانستیم و علمی عمل نکردیم در حالی که قهرمانان ما بزرگ هستند اما عمل کرد دست اندرکاران تیم درست و به جا نبوده.

به عنوان سخن پایانی، اگر مطلبی در خصوص اهمیت جایگاه روانشانسی ورزشی هست، بفرمایید؟

 در این جلسه فقط روانشناسی ورزشی را معرفی کردیم و مسائل مهم و انتقادی روانشناسی ورزشی را گفتیم. هنوز به روانشناسی ورزشی ورود نکردیم. اینکه مهارت های ذهنی و روانشناختی چیست و شامل چه مراحلی است را نگفتیم و فقط مقدمه اش را گفتیم اگر بخواهیم در مورد این رشته صحبت کنیم و زیبایی هایش را بگوییم باید وارد این ها شویم. مثل اینکه می خواهیم در مورد زیبایی های شمال صحبت کنیم فقط بگوییم شمال زیباست و نکات مثبتش اینه و نکات منفیش این، اگر بخواهیم کسی به این رشته علاقه مند بشود باید این زیبایی ها بیان شود که واقعا زیباست و از نظر بنده که چندین سال در این زمینه کار کرده ام واقعا یکی از زیباترین گرایش ها و با انگیزه ترین که میتواند در مورد موفقیت و پیشرفت صحبت کنه همین رشته ی روانشناسی ورزشی است.

خبرگزاری شبستان در همین جا از شما درخواست می کند که در هر هفته در رابطه با روانشناسی ورزشی مباحثی را مطرح بفرمایید تا این زیبایی و هیجان رو بهتر و بیشتر به دانشجویان و جوانان معرفی کنیم.

مصاحبه کننده : مهدیه محمودیان