علل و عوامل صلح امام حسن مجتبى (ع)

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، امام حسن مجتبی (ع)، دومین امام شیعیان در نیمه رمضان سال سوم هجری در شهر مدینه به دنیا آمد، آن حضرت در سن 37 سالگی به امامت رسید و در سال 41 هجری قمری با معاویه صلح کرد و در سال 50 هجری به شهادت رسید.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «الحسن و الحسین امامان قاما أو قعدا؛ حسن و حسین (علیهما السلام) هر دو امام هستند، چه قیام کنند و چه قعود کنند»

درباره امام حسن مجتبی(ع) و شخصیت، سیره، تاریخ و زندگی نامه وی بسیار نوشته و گفته اند و زوایای مهمی از زندگی ایشان را به روی مردم گشوده اند. ولیکن درباره صلح آن حضرت با معاویه و علل و عوامل پذیرش آن، گرچه سخن های زیادی گفته شده است، ولی این مبحث هم چنان باز است و جای بحث و بررسی بیشتری دارد. به ویژه در عصر حاضر که طرح پرسش ها و یا ایجاد شبهه ها در میان جوانان و نوجوانان، از سوی مغرضان و بدخواهان به صورت گسترده و همه گیر در جریان است و نیاز به پاسخ های جدیدی دارد.

در همین خصوص گفتگویی انجام داده ایم با حجت الاسلام والمسلمین «محمدرضا فوادیان»، استاد حوزه و دانشگاه که در پی می آید:

صلح امام حسن (ع) با معاویه یکی از مسائلی است که برخی از مردم دیدگاه درستی نسبت به آن ندارند  و ایشان را امامی صلح‌طلب معرفی می‌کنند، نظر شما در این ارتباط چیست؟

امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) در دوران امامت خویش در برابر ظلم ابتدا جنگید و بعد صلح کرد، در حالی که امام حسین (علیه‌السلام) ابتدا صلح کرد و بعد جنگید، بنابراین فرقی بین دو برادر و دو امام نیست؛ اما متأسفانه یکی از مسائلی که در تفکر برخی از شیعیان وجود دارد، این است که امام حسن (علیه‌السلام) را فردی صلح‌طلب و امام حسین (علیه‌السلام) را فردی جنگجو و شجاع تصور می‌کنند، در حالی که این تفکر صحیح نیست.

امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) هر دو شجاع هستند و هر دو فرزندان حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها)هستند و شجاعت امام حسن (علیه‌السلام) و اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) ذره‌ای تفاوت نمی‌کند، اما شرایط زمانی، سیاسی، اجتماعی و ... باعث شده است که از این دو امام بزرگوار دو کار متفاوتی ببینیم.

اگر امام حسین (علیه‌السلام) در زمان امام حسن (علیه السلام)، امام بودند،به طور قطع همان کاری را می‌کردند که امام حسن (علیه‌السلام) انجام دادند و اگر امام حسن (علیه‌السلام) در زمان امام حسین (علیه‌السلام) امام بودند، قطعا واقعه عاشورا را می‌آفریدند.

چرا امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)کردند؟

صلح امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) با معاویه باعث شد که شیعه ماندگار شود؛ امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) صلح کرد، چراکه مانند امام حسین (علیه‌السلام) یار و یاور نداشت؛ امام حسین (علیه‌السلام) 72 یار داشت، طاغوت زمان امام حسن (علیه‌السلام) معاویه است، در حالی که طاغوت زمان امام حسین (علیه‌السلام) یزید است؛ گرچه هر دو ناپاک بودند، اما معاویه نقابی از دین به چهره زده است و به جنگ دین می‌آید و یزید به صورت علنی فسق و فساد می کند.

در دوران  امامت امام علی (علیه‌السلام) چهارجنگ اتفاق افتاد و مردم در زمان امامت امام حسن (علیه‌السلام) از جنگ خسته شده بودند و حاضر نشدند که امام حسن (علیه‌السلام) را یاری کنند، اما در زمان امامت امام حسین (ع)، مردم به مدت 10 سال جنگی نداشتند. مردم زمان امامت امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) با مردم زمان امامت امام حسین (علیه‌السلام) فرق داشتند و همه این‌ها سبب شد که اقدامات متفاوتی از این دو امام بزرگوار ببینیم.

اشاره کردید که صلح امام حسن (علیه‌السلام) با معاویه برکات زیادی داشت، این برکات چه بود؟

زمانی که امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) به امامت رسید، تعداد شیعیان بسیار کم بودند و از دیگر سو، نقشه‌هایی که معاویه برای ساکت ماندن شیعیان و قلع و قمع کردن علاقمندان به حضرت علی (علیه‌السلام) می‌کشید، بسیار زیاد بود.

امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) در یکی از مفاد صلح نامه می فرماید «ناسزا گویى و اهانت نسبت به امیر مومنان(علیه السلام) و لعن آن حضرت در حال نماز باید متوقف شود و از على(علیه السلام) جز به نیکى یاد نشود»؛ همان طور که می‌دانید معاویه چندین سال در شام به اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه امام علی (علیه‌السلام) جسارت می‌کرد و شماری از شیعیان باوفا و مخلص علی(ع) را به شهادت رساند و با دستگاه تبلیغاتی مسمومی که داشت، مردم را علیه اهل بیت (علیهم السلام) تربیت می‌کرد، بنابراین مردم از اهل بیت (علیهم السلام) دور می‌شدند.

یکی دیگر از مفاد صلح نامه این بود که بعد از معاویه،خلافت از آن امام حسن (علیه السلام) باشد و اگر براى او حادثه‏ اى پیش آید حسین بن على(علیه السلام) زمام امور مسلمانان را به دست بگیرد؛ ضمن اینکه معاویه حق ندارد کسى را به جانشینى خود انتخاب کند.

اگر ما به مفاد صلح نامه امام حسن (علیه‌السلام) با معاویه توجه کنیم، به این نتیجه می رسیم که بهترین کاری که آن حضرت می‌توانست انجام دهد، همین صلح است؛ مانند پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) که صلح حدیبیه را با کفار امضا کرد، چراکه بر اساس شرایط آن دوران، اسلام ضعیف شده بود، اما سال بعد که کفار صلح حدیبیه را شکستند، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) وارد مکه شدند و مکه را فتح کردند.

برکاتی که صلح امام حسن (علیه‌السلام) داشتند، کم نیست؛ اگر امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) صلح نمی‌کرد و قیام می‌کرد و دست به شمشیر می‌برد، معاویه شیعیان امیر المومنین (علیه‌السلام) را نابود می‌کرد و شیعه‌ای بر روی زمین باقی نمی‌ماند، به همین دلیل صلح امام حسن (علیه‌السلام) آثار و برکات فراوانی برای شیعه داشت؛ اگر امروز ما شیعه هستیم، یکی از برکات صلح امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) با معاویه است.

ما روایات کمی از امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می‌بینیم، آیا ایشان درباره امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه)نیز احادیثی بیان کردند؟

در رابطه با مهدویت و حضرت مهدی (عج)، روایاتی از امام حسن (علیه‌السلام) بیان شده است، اگرچه تعداد این روایات نسبت به امامان دیگر کمتر است، اما در جای خود دارای اهمیت فراوانی است.

دوران امامت امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) دوران خفقان بود و روایات و سخنان آن حضرت آنچنان که شایسته است برای ما نقل نشده است، از این رو روایات کمی از آن حضرت باقی مانده است.  با این وجود روایاتی در رابطه با نسب و ویژگی‌های امام مهدی (عج)، انتظار، حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) و ظهور و همچنین دشمنان حضرت در آخرالزمان به یادگار مانده است.

به عنوان سئوال آخر بفرمایید چرا امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) به کریم اهل بیت (علیهم السلام) ملقب هستند؟

همه اهل بیت (علیهم السلام) کریم هستند و همه بانوان اهل بیت (علیهم السلام) نیز کریمه هستند، همان طور که در زیارت روز جمعه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) می‌خوانیم: «انّک الکریم من اولاد الکرم»؛ اما امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) به کریم اهل بیت (علیهم السلام) و حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها)به کریمه اهل بیت (علیهم السلام) ملقب شدند؛ امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) در دوره ای زندگی می‌کردند که صفت کرم، جود و بخشش ایشان از میان همه صفاتی که داشتند، نمود و جلوه بیشتری داشت و به همین علت امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) به کریم اهل بیت (علیه‌السلام) ملقب شدند.

در روایات آمده است که امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) سه بار تمام اموال خود را به صورت نصف نصف با فقرا تقسیم کردند و داستان‌های بسیاری درباره جود و بخشش آن حضرت آمده است.