خبرگزاری شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی: یادگاری از اواخر دوره سلجوقی، برجای مانده بر کوه لیسار. جایی مشرف به دریای کاسپین و جاده بین المللی رشت – آستارا. قلعهای به یادگار مانده از حضور اتابکان آذربایجان که به نیابت از سلاجقه، حکومت بخشهایی از گیلان را داشتند.
اهالی نامهای مختلفی بر آن نهاده‌اند؛ قلعه قره دوش و قلعه صلصال. ولی مصطلح‌ترین نام، به‌دلیل همجواری با شهر لیسار، «قلعه لیسار» است. حضور قلعه لیسار بر بلندای کوه و نزدیکی‌اش به جاده اصلی رشت آستارا اردبیل، این امکان را به مسافران می‌دهد تا هرچند گذری بنای قلعه تاریخی را ببینند.
سال گذشته شهرداری لیسار، ورودی ابتدای جاده تا قلعه را سنگفرش کرد و بهسازی مسیر، امکان بازدید از قلعه را فراهم کرد. اما این قلعه تاریخی در تمام این سال‌ها تنها سعی باد و باران را به جان نخریده، آثار سوختگی در برخی از بخش‌های قلعه خبر از آتش‌سوزی مهیب می‌دهد.
برای دیدن قلعه می‌باید به شهرستان تالش بخش کرگانرود بروید. بعد از بخش جوکندان، بین روستای نومندان و شهر لیسار، قلعه حدود صد متر از خیابان اصلی فاصله دارد. شهرداری لیسار با نصب تابلوی راهنما، کوچه منتهی به قلعه را راهنمایی می‌کند. ورودی کوچه شیب تندی دارد و در فصل تابستان رشد درختان و خزه‌ها موجب می‌شود استحکامات بنا به خوبی دیده نشود. هرچند که اخیرا برای فصل نخست مرمت این قلعه، گیاه‌زدایی توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان انجام شده است.
بنای قلعه مشرف به دریای کاسپین است و از بلندای آن می‌توان ساحل وسیع دریا، شالیزارهای روستاهای اطراف و باغ‌های کیوی را دید.
ورودی قلعه سردرب هلالی دارد. ساختمان قلعه بر روی یک صخره سنگی قرار گرفته و به شکل یک مربع با چهار بارو همچون نگهبانی جلگه لیسار و کرکانرود را محافظت می‌کند. قسمتی از فضای داخلی قلعه شبیه زیرزمینی است که فعلا مسدود شده است.
عبدالله انصاری یکی از اهالی جوکندان می‌گوید: اینجا زندان بوده است. هم او از آب انبار قلعه می‌گوید که تا سال‌های قبل هم آب داشته و اهالی به آن «آب سرفه» می‌گفتند و از آن آب برای درمان سرفه‌های مزمن بر می‌داشتند.
«لوئی رابینو»، نایب کنسول انگلیس در رشت(۱۹۶۰تا۱۹۲۱ میلادی) در کتاب ولایت دارالمرز، ساخت این قلعه را به دوران پیش از اسلام نسبت داده و می‌نویسد: « قلعه لیسار روی تپه کوتاهی در چهار کیلومتری دریا واقع شده است. قلعه تمام تپه را فراگرفته و دیوارهای آن در کمال استحکام ساخته شده است و به‌نظر می‌رسد پیش از فتح اسلام ساخته شده باشد.
آب انبار وضعی خوب دارد که احتمالا آب آن از منابع کوهستانی است زیرا همه وقت ارتفاع آب آن در یک سطح است و هر قدر از آب آن بر می‌دارند به وجود هیچ نوع لوله و یا راهی برای رساندن آب به آن نمی‌توانند پی ببرند و گمان می‌رود که در مخفی داشتن منافذ آن دقت بسیار به کار رفته باشد.
در بالای آن بنا که هنوز در وضع خوبی است سنگ نوشته و یا اثر قابل توجه باشد به چشم نمی‌خورد.» ظاهر بنای قلعه، استحکام بی‌نظیر آن را نشان می‌دهد زیرا تصاویری که «دکتر منوچهر ستوده» در کتاب خود« از آستارا تا استارآباد» از این بنا چاپ کرده، نشان می‌دهد از دهه ۱۳۴۰ شمسی تاکنون تغییرات زیادی در باقیمانده بنا صورت نگرفته است. تنها طاقی گنبدی شکل داخل ارگ در زمان ستوده هم اینک دیده نمی‌شود.
دکتر ستوده اندازه‌هایی از طول، عرض و ارتفاع بنا در کتاب خود ارائه داده که به گفته وی تقریبی است زیرا در اثر رشد بیش از حد گیاهان نتوانسته اندازه دقیق‌تری از بنا ارائه دهد. به استناد نوشته‌های این پژوهشگر، در ورودی قلعه، ۳۵۰ سانتی‌متر و عرض آن ۲۲۰ سانتی‌متر است و عرض باروی قلعه ۱۸۰ تا ۲۱۰ سانتی متر و ارتفاع آن پنج تا شش متر و در برخی جاها ۱۰ تا ۱۲ متر است.
بقایای قلعه لیسار به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی گیلان در تاریخ ۱۰خرداد ۱۳۸۲ و به شماره ۸۷۸۰ در فهرست بناهای تاریخی کشور ثبت شد و همان سال کاوش‌های اولیه باستان‌شناسی در این قلعه انجام شد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان، اخیرا خبر داد، بخشهایی از قلعه لیسار مرمت شده است. ولی جهانی قدمت این قلعه را مربوط به اوایل قرون اولیه اسلامی نسبت می‌دهد که در گذشته جنبه نظامی و مسکونی داشته است.
اگر به تازگی به قلعه لیسار رفته باشید، از تفاوت رنگ آجرهای طاق هلالی و گاو پهلوها متوجه مرمت قلعه لیسار می‌شوید. مرمتی که سرپرست آن می‌گوید به دلیل اتمام اعتبار، نیمه‌کاره مانده و ادامه پروژه مرمت نیازمند تخصیص اعتبار جدید است.
مهدی میرصالحی با اشاره به منظر طبیعی قلعه می‌گوید: قلعه لیسار به ارتفاع حدود ۶۰ متر و مساحت نیم هکتار، مربوط به دوره سلجوقی است و از دو بخش مهم ارگ اصلی و بارو تشکیل شده است.
سرپرست مرمت قلعه لیسار مصالح به‌کار رفته در این قلعه را آجر و ملاط ساروج دانسته و می‌افزاید: دیوارها بیشتر سنگ‌های قلوه رودخانه‌ای سنگ قرمز خارا(گرانیت) است که احتمالا از دامنه رودخانه لیسار برداشت شده است. همینطور آجر خشت‌های ۲۰در۲۰ و به قطر پنج سانتی‌متر معروف به آجر خشتی است.
وی در توضیح قلعه یادآور می‌شود: در ورودی آن از طرف شرق با طاق‌های قوسی از نوع جناقی است و برای نگهداری قلعه چهار ستون گاوپهلو در کنار دیوارها برای حفاظت تعبیه شده و داخل گاوپهلوها سوراخ‌هایی است که نقش ناودان و هدایت آب‌های سطحی را برعهده داشت و وقتی که وارد قلعه می‌شوید ارگ مرکزی است.
ارگ در اصل دو طبقه و در هر طبقه چهار اتاق دارد، وجود دو آب انبار کوچک و بزرگ از دیگر ویژگی‌های قلعه است که توسط آب باران پر می‌شد. بیرون قلعه هم اسطبل وجود داشته است.
میرصالحی به آتش‌سوزی در قلعه اشاره کرده و تاکید می‌کند: اتاق‌ها به دلیل آتش‌سوزی در قلعه سقف و کف ندارد. در حفارها، ظروف غذایی به‌دست آمد که هنوز محتویات خوراک داخل آن بود و همچنین پیکانی که این شواهد نشان می‌دهد نبردی غافلگیرانه در قلعه رخ داده که منجر به آتش سوزی شده است.
سرپرست حفاری‌های لیسار به پیشینه عملیات‌های باستان‌شناسی در لیسار اشاره کرده و اذعان می‌کند: نخستین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی در زمستان ۱۳۸۱ در لیسار انجام شد. مرحله دوم پاییز ۱۳۸۳ بود و سال ۱۳۷۸ نیز قلعه لیسار تعیین حریم شد و تابستان سال جاری نیز مرمت قلعه آغاز شد و طی این کاوش ها، ظروف سفالی، تنوشه‌های آب بر سفالی و یک سکه مسی یافت شد.
میرصالحی با اشاره به مرمت سردر، دیوارهای شکسته و بخشی از گاوپهلو های قلعه می‌افزاید: تکمیل مرمت قلعه لیسار نیازمند تخصیص اعتبار مجدد است تا بتوانیم این قلعه تاریخی را که حکم قلعه نگهبانی بر دریا و جاده بین المللی رشت آستارا داشت، تکمیل کنیم.
نظر شما