خبرگزاری شبستان از ساری، مازندران سرزمین کار، فرهنگ، ادب، معرفت و احترام است. در دامان این طبیعت پیش و پس از اسلام مردمانی به نرمی دریا، سختی کوه و بالابلندی جنگل می‌زیستند که از پیش از اسلام این مردمان مگر به‌واسطه چند کتیبه و سکه خبری نداریم. واما از آن میان زندگی‌نامه بزرگان سیاست، ادب، فرهنگ، تاریخ، علم و ... است که از مطاوی آثار تاریخ‌نگاران و حکیمان و اخترشناسان و... نمایه می‌شود و شبستان مازندران تلاش دارد در قالب طرح «بیداران تاریخ» نقاب از خفتگان در تاریخ بردارد وبه مخاطبین خود برساند.
ابوسهل کوهی
ویجن (بیجن) بن رستم کوهی از ریاضی‌دانان و اخترشناسان قرن چهارم هجری است. زادگاهش کوه از توابع فریم طبرستان بود. روزگار بالیدن او هنگامی بود که آل باوند رو به خاموشی می‌رفت. ازاین‌رو در حوالی 350 ق به بغداد رفت و در شمار شاگردان ابو حامد احمد صاغانی (379 ق) درآمد. به‌زودی در دانش سرآمد هم‌پایگان شد.
عمر خیام اورا از مقربان دستگاه عضد الدوله معرفی می‌کند. در تاریخ الحکما درباره جایگاه علمی او در عراق می‌نویسد: «منجمی است فاضل و کامل و به علم هیأت و به صنعت آلات ارصادخبیرو عالم. در دولت آل‌بویه و ایام عضد الدوله و بعدازآن براقران تفوق و تقدم بروی مسلم بود. چون شرف الدوله (پس از عضد الدوله) وارد بغداد گردید و برادرش صمصام الدوله را از عراق بیرون کرد و خود برآن مستولی شد. در سنه‌ی 378 ق امر کرد به آن‌که کواکب سبعه را رصد کنند.»
او از کوهی خواست که پس از احیاء رصدخانه‌ی بغداد اداره آن را به عهده گیرد. ابوریحان بیرونی که در قانون مسعودی او را از مبرّزان زمان خود در هندسه دانسته، در کتاب تجدید نهایات الاماکن می‌نویسد: «شرف الدوله ابوسهل کوهی را به تجدید رصد مأمور ساخت و او در بغداد بنایی ساخت که سقفش به شکل قطعه کره و به قطر 25 ذراع (حدود 12.5 متر) بود و در مرکز آن سوراخی در رأس بنا قرار داشت و شعاع‌های خورشید از این سوراخ وارد بنا می‌شد و مدارات یومیه را رسم می‌کرد.»
ابوسهل دومین حکیم پس از ابی منصور یحیی بود که رصدخانه را احیاء کرد. بااینکه به فاصله چند سال شرف الدوله وفات یافت بازهم کار رصد به تعویق نیفتاد بلکه در تحت توجهات دیگر ملوک علم دولت دیالمه در مدت سی سال که در دوره کامل رصدمی باشد آن امر خطیر را به انجام رسانید و رصد او مورد تحسین و تصدیق علمای فن گردید و زیج او منشاء استخراج احکام نجومی منجمین شد.
سارتن می‌نویسد: «کوهی تلاش خود را مصروف آن عده از مسائلی کرد که ارشمیدس و اپولونیوس طرح کرده بودند و منجر به معادلات بالاتر از درجه دوم می‌شد و بعضی از آنها را حل کرد و شرایط قابل‌حل بودن آنها را موردبحث قرارداد. تحقیقات او دراین‌باره جزو بهترین آثار هندسی دوره اسلامی است.»
خواجه نصیر طوسی در تحریر کتاب مأخوذات ارشمیدس خود دو قضیه از ابوسهل کوهی را عیناً نقل می‌کند و قطب‌الدین لاری نیز در کتاب حل و عقد، بسیاری از کلیات نجوم را از ابوسهل کوهی نقل کرده است.
ابوسهل کوهی اولین اخترشناس و ریاضی‌دانی بود که اقدام به محاسبه نصف‌النهار کرد.
آثار ابوسهل کوهی طبری:
-رساله فی الپرگار تام و عمل به آن به عربی (پرگار تام پرگاری است که بتوان با آن وسیله خطوط قیاسی یعنی خط راست، دایره، بیضی، هُذلولی و سهمی را با حرکت اتصالی رسم کرد) این رساله به همت ویکه به زبان فرانسوی منتشرشده است.
- رساله فی استخراج ضلع المسبع المتساوی الاضلاع فی الدائره (روش محاط کردن هفت‌ضلعی منتظم در دایره) این رساله به دست سامپلونیوس در سال 1963 به آلمانی گردانیده شد.
- رساله فی عمل مخمس متساوی‌الاضلاع فی مربع معلم.(محاط کردن 5 ضلعی منتظم در یک مربع)
- طریق فی استخراج خطین حتی تتوالاعلی نسبه و قسمه الزاویه مثلثه اقسام متساویه
- رساله فی استخراج مساحه المجسم المکافی (سوتر در سال 1918 این رساله و رساله ثابت بن قره در همین موضوع را به آلمانی گردانیده است.)
- رساله فی قسمه الزاویه المستقیمه الخطین بثلثه اقسام متساویه (آیدین صاییلی عربی و انگلیسی این رساله را درسال 1962 منتشر کرد.)
- رساله فی نسبه مایقع بین ثلثه خطوط این خط واحد
- اخراج الخطین من نقطه علی زاویه معلومه بطریق التحلیل
- مراکز الدوئر المتماسه علی الخطوط بطریق التحلیل
- المسائل الهندسیه
- المسئلتان هندستان
- المقاله الاولی و الثانیه من کتاب اقلیدس فی الاصول
- من کلام ابی سهل فی مازاد من اشکال فی امرالمقاله الثانیه
- زیادات لکتاب اقلیدس فی المقطیات
- اختصار دعاوی المقاله الابی بن کتاب اقلیدس
- زیادات علی کتاب الکسره والاسطوانه لارشمیدس
- قول علی ان فی الزمان المتناهی حرکه غیرمتناهیه
این منجم و ریاضیدان مازندرانی در هر یک از اصول هندسه و پرگار و صنعت اسطرلاب و نظایر آن ها تألیفی داشته است.
نظر شما