تجسم چمران حاتمی کیا

خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : شبکه پنج سیما در روزهای منتهی به هفته دفاع مقدس، در قالب جشنواره فیلم های سینمایی دفاع مقدس به سراغ تعدادی از آثار شاخص این حوزه رفته و هرشب یک فیلم تاثیرگذار و پرمخاطب دفاع مقدسی را برای مخاطبان تلویزیون پخش می کند. امشب ساعت 21:30 نوبت فیلم «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا است تا میزبان خانه مردم شود.

«چ» را می توان به نوعی پلی میان دوره جدید فیلم سازی ابراهیم حاتمی کیا با دوره پیشین فیلمسازی او تلقی کرد. همان کاری که روزگاری «ارتفاع پست» برای او انجام داد. حاتمی کیا در سال 80 هنگام ساخت «ارتفاع پست» گفت که می خواهد از سینمای جنگ فاصله بگیرد و دغدغه های اجتماعی اش را بسازد. «ارتفاع پست» در آن زمان دقیقا همان پل میان سینمای دفاع مقدس و سینمای اجتماعی بود که حاتمی کیا می خواست. فیلم درباره اثرات جنگ بر زندگی یک خانواده بود اما رویکردی کاملا اجتماعی داشت. همکاری حاتمی کیا با اصغر فرهادی در نگارش فیلمنامه هم به خوبی از تمایلات تازه این کارگردان دفاع مقدسی خبر می داد.  

به هرروی حاتمی کیا با «ارتفاع پست» قدم به سینمای اجتماعی گذاشت تا سه سال بعد فیلم مهم «به رنگ ارغوان» را بسازد. تنها خدا می داند اگر «به نگ ارغوان» در زمان ساخت اکران می شد مسیر فیلمسازی حاتمی کیا به کدام سمت می رفت اما به هر صورت اکران فیلم پنج سال به تعویق افتاد.

حاتمی کیا که حالا در ساخت فیلم با رویکردهای اجتماعی گرم شده بود به سراغ سوژه حساس «به نام پدر» رفت؛ فیلمی که ظاهرا جنگی بود اما نسبت به آثار جنگی پیشین حاتمی کیا رویکردی متفاوت داشت. حاتمی کیا پیش از آن معمولا فیلم را از زاویه نگاه قهرمانان جنگ روایت می کرد اما «به نام پدر» روایت نسل تازه از جنگ بود. او البته پیش از آن با «موج مرده» هم به این رویکرد نزدیک شده بود، فیلمی که علاوه بر طرح دیدگاه های سردار راشد(فرمانده جنگ)، دغدغه های متفاوت فرزند او را هم طرح می کرد و از این نظر به زعم عده ای با داستان فرزند یکی از فرماندهان جنگ شباهت داشت. به همین خاطر اکران آن هم به تعویق افتاد و در نهایت تنها به شبکه نمایش خانگی راه یافت. «به نام پدر» اما اوج مواجهه نسل تازه با اثرات جنگ بود، وقتی پای دختر رزمنده جنگ روی مینی می ر فت که روزی پدرش کاشته بود.

اجتماعی ترین فیلم حاتمی کیا را اما باید «دعوت» دانست. فیلمی اپیزودیک که با محوریت موضوع «سقط جنین»، چالش های اقشار مختلف جامعه را به تصویر می کشید. «دعوت» در کارنامه حاتمی کیا فیلمی کاملا متفاوت بود تا آن جا که اگر نمی دانستی، از المان ها و کاراکترهایش نمی شد به کارگردان آن یعنی حاتمی کیا رسید. «دعوت» فیلمی کاملا اجتماعی با رویکردی کاملا جامعه شناسانه بود.

دوره تازه فیلمسازی ابراهیم حاتمی کیا شاید از فیلم بعدی او کلید بخورد: «گزارش یک جشن». فیلمی که تنها در جشنواره فیلم فجر سال 89 امکان نمایش یافت اما تا امروز خبری از اکران عمومی آن نیست. گرچه شاید خود کارگردان هم دیگر به دنبال اکران آن نباشد. حاتمی کیا با ساخت «گزارش یک جشن» در شرایط دشواری قرار گرفت؛ تا آن جا که به برنامه تلویزیونی «راز» نادر طالب زاده آمد و از گذشته خود دفاع کرد. کارگردان «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف» و «آژانس شیشه ای» باید برادری خود را ثابت می کرد. اتفاقی که برای طرفداران حاتمی کیا تلخ بود. حاتمی کیا در آن زمان فیلم نامه ای درباره شهید چمران نوشته بود و قرار بود آن را بسازد اما انگار چالش هایی پیش روی خود داشت.

به هرروی، مدتی بعد فیلم نامه چمران با عنوان «چ» کلید خورد و حاتمی کیا مرحله ای تازه از جریان فیلمسازی خود را کلید بزند. «چ» ماجرای همان 48 ساعت معروف حضور شهید مصطفی چمران در شهر پاوه است که در نهایت با رفع محاصره پاوه به پایان می رسد.

فیلم از منظر پروداکشن، بازسازی شهر و کیفیت ساخت، حرف های بسیار دارد اما آن چیزی که به «چ» اهمیتی ویژه می بخشد تصویری است که حاتمی کیا از دکتر مصطفی چمران به نمایش می گذارد.

دوره که حاتمی کیا برای به تصویر کشیدن چمران برگزیده از جمله مهم ترین و بحث برانگیزترین برهه های تاریخ پس از انقلاب است. وقتی دولت موقت دکتر بازرگان زمام امور را به دست دارد و جدایی طلبان کرد، به طور جدی وارد فاز عملیاتی شده اند. کشوری که به تازگی شاهد انقلاب بوده و هنوز درگیر مشکلات اساسی است حالا باید با یکی از مهمترین چالش های امنیتی-نظامی خود روبرو شود. ساختار ارتش با آسیب هایی مواجه است و سپاه نوپاست. همه این ها را اضافه کنید به اختلاف نظرها بر سر چگونگی برخورد با جدایی طلبان. چمران در چنین شرایطی است که به غرب می رود و باید آبی بر آتش سوزان این منطقه شود. به همین خاطر است که تصویری که کارگردانی چون ابراهیم حاتمی کیا از چمران می سازد، اهمیتی فوق العاده می یابد.

حاتمی کیا با ساخت فیلم «چ» در واقع دست به ریسک بزرگی در فیلم سازی خود زد. او به سراغ رویدادی واقعی رفت که هنوز و پس از چند دهه نگزش های متفاوتی نسبت به آن وجود دارد. این کارگردان البته پیش از این هم «ارتفاع پست» را بر اساس ماجرایی واقعی ساخته بود. اما از منظر توجه اجتماعی، آن ماجرا کجا و محاصره پاوه کجا.

در کنار اهمیت دوره زمانی فیلم، نزدیک شدن به شخصیت چمران هم کار آسانی نیست. کاراکتر الهام بخش تاریخ انقلاب و جنگ که به خاطر جهات متنوع و منحصر به فرد شخصیتش، از سوی نیروهای انقلابی با قضاوت های متعدد و گاه منتاقضی روبرو شده است. حاتمی کیا از این نظز جسارت بزرگی به خرج داده و به نوعی «چمران خود» را به تصویر کشیده است.

چمران حاتمی کیا در ابتدا به امنیت مردم می اندیشد، سپس با یکی از سرکردگان کرد جدایی طلب که از قضا از دوران تحصیل در آمریکا او را می شناسد، مذاکره می کند. پس از آن بار دیگر با شدت گرفتن عملیات کردها در پاوه با او اتمام حجت می کند و در نهایت اسلحه به دست می گیرد و مبارزه می کند. چمران حاتمی کیا، کاراکتر عجیبی است. روحیه ای لطیف دارد و بیش از آن چه مخاطب انتظار دارد، آرام است. او در واکنش به کلیدی ترین پرسش فیلم پاسخی عجیب می دهد. وقتی اصغر وصالی از او می پرسد که چمران بازرگان است یا چمران خمینی، تنها می گوید: «خمینی هم سرباز خداست» تا بیش از هرچیز دیگر چمران حاتمی کیا باشد.