عاشورا در آینه زندگی امروز شیعیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، سینمای ایران در سال های گذشته از نوعی فقر فیلمسازی درباره مفاهیم ارزشی به خصوص واقعه عاشورا رنج می برد. این فقر به حدی است که همچنان فیلم «روز واقعه» محصول سال 1373 به عنوان الگوی مطلوب برای پرداخت سینمایی به شهادت امام حسین(ع) شناخته می شود.

از این گذشته، روایت هایی از زندگی امروز که با مفاهیم دینی گره خورده باشد نیز در سینمای ایران مثال های شاخصی ندارد. به این معنا که ممکن است در این سال ها سریال ها، تله فیلم ها و یا حتی فیلم های سینمایی از این جنش ساخته شده باشد اما نمی توان هیچ یک این آثار را به عنوان الگوی تمام عیار از پرداخت امروزی به فرهنگ عاشورا تلقی کرد.

اما یکی از تجربه های سینمای ایران در این سال ها که با همین هدف دنبال شد و به فرجام رسید، اثر چهار اپیزودی «هیهات» بود که قرار است به مناسبت ایام محرم فردا یک شنبه هفدهم شهریورماه از شبکه جهانی جام جم به نمایش درآید. این فیلم که در سال 94 با حضور چهار کارگردان جوان سینمای ایران ساخته شد، کوشید گره خوردن داستان زندگی مردمان امروز به واقعه عاشورا و مهم تر از آن فرهنگ عاشورا را به تصویر بکشد.

«هیهات» را باید محصول همکاری مشترک چندین ماهه هادی نائیجی، دانش اقباشاوی، روح‌الله حجازی و هادی مقدم‌دوست به عنوان کارگردان های چهار اپیزود و محمدرضا شفیعی تهیه کننده اثر برای دستیابی به سوژه هایی جذاب دانست؛ به طوری هریک از اپیزودها روایت گر داستانی متفاوت اما با محوریت واقعه عاشواست.

اپیزود نخست فیلم که «هادی نائیجی» کارگردان آن است، داستان پیرزن بیماری را روایت می کند که در حسرت زیارت امام حسین(ع) در کربلاست. از قضا قرار است ضریح تازه امام حسین(ع) از نزدیکی محل زندگی او عبور کند، به همین خاطر رحمان پسر او(با بازی حامد بهداد) می خواهد کاری کند که مادرش بتواند ضریح را از پشت پنجره خانه خود ببیند. رحمان اما برای اجرای تصمیم خود ایده ای عجیب در سر دارد...

نائیجی در این اپیزود با تکیه بر مفهوم «زیارت امام حسین» و علاقه مندی شیعیان برای سفر به کربلا، روایتی دراماتیک را دنبال می کند، روایتی که با بازی خوب حامد بهداد تا حدودی موفق از آب درآمده و با مخاطب ارتباط برقرار می کند.

«دانش اقباشاوی» کارگردان اپیزود دوم این اثر است که روایت داستان یکی از فرماندهان دوران دفاع مقدس را به عهده دارد. فرید موسوی(با بازی حمید فرخ نژاد) در آستانه سفر به کربلا با خانواده اش در آستانه اربعین حسینی است اما یک تصمیم مهم سفر او را تحت تاثیر خود قرار می دهد...

اقباشاوی در اپیزود خود به دنبال ترسیم پیوند میان دفاع مقدس و واقعه عاشوراست اما به نظر می رسد ماجرای کاراکتر اصلی برای باورپذیری و ارتباط با مخاطب به زمانی بیش از بیست دقیقه یک اپیزود نیازمند است.

«روح‌الله حجازی» کارگردان اپیزود سوم اما داستان خود را در بستر اجتماعی عراق دنبال می کند. فیلم او داستان «آلا»، کودکی است که پدرش را از دست داده و با مادرش زندگی می کند. آن ها مشکلات مالی فراوانی دارند، به همین خاطر دختر بچه به دنبال راهی برای کسب درآمد است. او در نهایت تصمیمی جالب می گیرد تا بدون خدشه دار شدن عزت خانواده اش با گدایی، راهحلی برای مشکلات بیابد.

حجازی در این اپیزود از ظرفیت های بصری کربلای معلی به خوبی بهره برده است. قاب های دیدنی فیلم از بین الحرمین از نکات قابل توجه ساخته این کارگردان است.

و در نهایت «هادی مقدم دوست» کارگردان اپیزود چهارم است. نویسنده و کارگردانی که او را با نگرش خاص اجتماعی اش می شناسیم. مقدم دوست همان گونه که در فیلم «سر به مهر» نشان داده بود به نمایش تاثیرات فضای مجازی بر زندگی انسان امروز علاقمند است به همین خاطر این کارگردان در هیهات نیز داستان خود را از طریق ارتباط تلگرامی اعضای یک خانواده روایت می کند. نرگس به همراه فرزندش برای دیدن مرتضی که به عنوان پزشک زائران در عراق مشغول است، به این کشور سفر می کند اما متوجه می شود همسرش مشغول کار دیگری است. مرتضی به جنگ با داعش رفته و حالا مخاطب رابطه این دو را از طریق تماس هایشان دنبال می کند.

مقدم دوست در این اپیزود ساختاری متفاوت برای روایت خود برگزیده، چرا که باید رابطه دراماتیک شخصیت ها را با ارتباط مجازی آن ها شکل دهد اما بهره گیری از تصاویر موبایلی و تدوین ان ها در میان تصاویر معمولی، کار را دشوار کرده است.

پروژه سینمایی «هیهات» طی حدود هفتاد جلسه فیلمبرداری، در مناطق مختلفی از ایران و عراق ساخته شد. این فیلم که برای حضور در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر به دبیرخانه جشنواره فرستاده شد، از سوی هیئت انتخاب پذیرفته نشد. در آن زمان برخی از اعضای هیئت انتخاب علت حذف این فیلم را ارائه نسخه ناقص آن به جشنواره اعلام کردند اما عوامل «هیهات» معتقد بودند این فیلم به دلایل غیرسینمایی از حضور در جشنواره سی و چهارم بازمانده است.

به هرروی «هیهات» مهرماه سال 95 در سینماهای سراسر کشور اکران شد و به عنوان نمونه ای از تلاش سینمای ایران برای به تصویرکشیدن تاثیر فرهنگ عاشورا در زندگی امروز شیعیان ایران و عراق ثبت شد. گرچه این فیلم با وجود بهره گیری از عوامل حرفه ای -از نیروهای اجرایی تا بازیگران- چنان که انتظار می رفت به شاخصی برای این گونه سینمایی تبدیل نشد، اما به هر صورت، نام خود را در میان آثار پیشرو و دغدغه مند سینمای دینی قرار داد.

باید توجه داشت که واقعه عاشورا با میزان حضور و تاثیرگذاری فراوان در زندگی شیعیان، بستر بی نظیری برای بازنمایی فرهنگ شیعیان در جهان امروز به حساب می آید. به همین خاطر باید به جای تمرکز صرف بر تولید آثار فاخر با هزینه های هنگفت، امکان تجربه در این عرصه را برای کارگردان های جوان و خلاق سینمای ایران فراهم کرد. امید است از رهگذر این تجربیات، در سال های آینده بتوان به مجموعه ای از آثار شاخص و ماندگار در سینمای دینی دست یافت که علاوه بر نگاه بومی قابلیت عرضت جهانی نیز داشته باشند.