به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، اماکن مذهبی که در سایه اعتقادات و باورهای دینی و اهتمام شیعیان ایران برای عرض ارادت و محبت به ساحت مقدس ائمه معصوم(ع) خلق شده و در بستر زمان رشد کرده و اثرگذار شده اند، توانسته اند در طول تاریخِ حیات خویش پا به پای پایگاه هایی همچون مساجد، امامزادگان و بقاع متبرکه نقش آفرینی کرده و با فرصت سازی برای تشکیل اجتماعات مردمی در مناسبت های مذهبی، به خوبی آموزه های دین و مذهب را تبلیغ و ترویج کنند.
«تکیه» با جمع مکسر «تکایا» ازجمله این اماکن و محل تجمعات آئینی است که به ویژه در ایام محرم حسینی به خوبی توانسته بین مردم از اقشار مختلف با فرهنگ حسینی و عاشورایی پل بزند و معبری باشد برای گذر از روزمرگی ها و تنفس در جو معنوی ناشی از محرم حسینی.
تکیه در ایران کاربرد‌های متفاوتی داشته و طی دگرگونی‌های مختلف در طول زمان، به محل برگزاری مراسم سوگواری پیشوایان دین به ویژه عزاداری های ماه محرم و اجرای تعزیه تبدیل شده است.
کاربری تکایا
از اواخر دوره صفوی و با رواج تشیع، کاربرد تکیه در ایران بتدریج دگرگون شد. اغلب تکیه‌ها با فضای وسیعی که برای اجرای سماع، رقص و چرخش داشتند، برای برگزاری مراسم سوگواری در ماه محرم، به کار رفتند. این تغییر بویژه در شهرهای مرکزی ایران، که پیشینه‌ای طولانی در تشیع داشتند، روشن تر بود، چنانکه در کاشان «تکیه پانخل» در ابتدای بازار، محل نگهداری توغ و عَلَم بوده است. در قزوین، پایتخت نخست صفویان، در دوره سلطنت شاه طهماسب اول (۹۳۰ـ۹۸۴)، این کاربرد تکایا رواج بسیار یافت و تکایا کانون فعالیت های فرهنگی گسترده‌ای شدند، چنانکه گذشته از مراسم عزاداری، در برخی اوقات، بویژه در شب های ماه رمضان، در تکیه‌ها مناظرات ادبی، جلسات سخنوری و مشاعره نیز برگزار می‌شد. این محفل‌ها در غرفه‌های تکیه تشکیل می‌شد که تزئین آنها را لوطیان محل بر عهده داشتند و ثروتمندان شیرینی، شربت، شمع و چراغ آن را تأمین می‌کردند.
اجزای تکیه
بناهایی که اختصاصاً برای تکیه ساخته شده بود، اغلب در مسیر گذر اصلی، دو محله را به یکدیگر پیوند می‌داد. فضای داخلی بنای تکیه اغلب به سه بخش تقسیم می‌شد:
حیاط که موسوم به عباسیه بود و در آنجا مراسم مربوط به حضرت عباس(ع) علم دار امام حسین(ع) برگزار می‌شد.
فضای سرپوشیده حسینیه.
اتاق های پشتی موسوم به زینبیه.
رشد و توسعه تکایا در بستر زمان سبب تاسیس تکایایی بنام و اثرگذار در تاریخ ایران اسلامی شده است، که در ذیل به دو مورد از آنها اشاره می شود:
تکیه دولت
تکیه دولت که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده‌است، بنایی است که در عهد ناصرالدین شاه قاجار و به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آئین‌های سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در تهران قدیم برپا شد. تکیه دولت نه تنها به لحاظ معماری و جنبه‌های تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم باشکوه تعزیه نیز دارای اهمیت خاصی بوده است.
ساختمان عظیم تکیه دولت که بعضی از جهانگردان و نویسندگان مغرب زمین آن را از حیث عظمت شبیه آمفی تئاتر ورونا در ایتالیا دانسته‌اند، در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت و از آن به عنوان بزرگترین نمایشخانه تمام اعصار ایران نام برده شده‌است.
پس از برکناری محمدعلی‌شاه کاربرد تکیه دولت برای تعزیه‌خوانی بازداشته شد و در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به مجلس مؤسسان تبدیل شد و پس از آن بی‌کاربرد رها شد و رو به ویرانی نهاد و در حدود سال ۱۳۲۷ خورشیدی برای ساخت شعبه بانک ملی، تکیه دولت را خراب کردند.
تکیه معاون الملک
در استان کرمانشاه از عهد قاجاریه به بعد تکایای متعدد و معتبری در مرکز شهر ساخته شد است. این مراسم با شکوه بسیار زیادی برگزار می‌شده‌است. در زمانی که تکیه‌ها هنوز برقرار نشده بودند یکسری از افراد شهر در برخی از محلات که افراد معتقد و زحمت کشی بودند: یکسری مراسم سوگواری برگزار می‌کردند. حاج سید در کوچه معروف به حاج سید تکیه را بنا کرد؛ که پس از آن معاون‌الملک شکوه و زیبای خود را بنا کرد. این تکیه بعد از طی کردن فراز و نشیب‌هایی به تکیه معاون الملک مشهور شد و همچنان در لب آبشوران استان کرمانشاه برپا است.
تکیه در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید و در آن زمان به منظور برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی و رفع اختلافات قومی و عشایری به کار می‌رفت. سازنده بنا معمار اصغر معمار باشی بود که در سر در بنا نیز این مسئله ذکر شده‌است. در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه خواهی، گروهی از مستبدان به علت آنکه تکیه معاون‌الملک محل اجتماع مشروطه خواهان شده‌بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند.
امتیاز قابل ملاحظه و استثنایی این بنا در کاشی‌کاری آن است. به گفته کارشناسان میراث فرهنگی کرمانشاه کاشی‌های برجسته و نیمه برجسته با نقوشی از ایران باستان و بسیار زیبا و رنگ‌های صددرصد طبیعی که در این بنا به کار رفته در جهان بی‌همتا است. تصاویری که بر روی کاشی‌ها حک شده شامل صحنه‌هایی از غزوات محمد٫ نبردهای علی، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید است که در نوع خود بی‌نظیر است.
علاوه بر تکیه‌های ثابت، تعداد بیشماری تکیه موقتی نیز همه ساله در ماه های محرم و صفر در شهرها و روستاهای ایران برپا می‌شود. «تکیه بستن» در کنار خیابان‌ها و محصور کردن محوطه هایی‌گاه بسیار کوچک، آویختن تصاویر و پارچه نوشته های حاوی عباراتی از دعاها و زیارتنامه‌ها و احادیث و مراثی (که معروفترین آنها مرثیه محتشم کاشانی است) به این دیوارهای موقتی و فرش کردنِ زمین انجام می‌پذیرد.
در این تکیه‌های موقت نیز، بسته به تمایل و قدرت اقتصادی اهالی محل و برپا کنندگان تکیه، وسایلی از قبیل علم و کُتَل و ظروفی برای پذیرایی از افراد قرار دارد. دسته‌های عزاداری و سینه زنی لحظاتی در برابر این تکیه‌ها یا در درون آنها توقف می‌کنند. اهالی محل نیز اغلب نذورات خود را که بیشتر غذا و شربت و چای است، میان عزاداران تقسیم می‌کنند. گاه و بویژه در دهه اخیر اداره این تکیه‌ها بر عهده جوانان و نوجوانان بوده است، گرچه سالخوردگان نیز در اداره و نظافت تکیه و پذیرایی از مهمانان مشارکت دارند.
بنابر آنچه بیان شد می توان به نقش عظیم تکیه ها در ترویج فرهنگ مذهبی و حتی نقش آفرینی های سیاسی اجتماعی آنها پی برد، چنان که امروز هم تکایا با جلب مشارکت و همراهی نسل نوجوان و جوان، فرصتی مغتنم را برای مصون کردن این قشر حساس مقابل هجمه ها و شبهه افکنی ها فراهم کرده و سبب شده اند تا در فضایی معنوی و روشن به نور اهل بیت(ع) توان ها، استعدادها، انگیزه ها و باورها به میدان عمل آمده و به محرم و عزاداری های امام حسین(ع) جلوه ای ویژه ببخشد. چنان که تکایا از اصلی ترین جلوه های آمدن محرم و شورآفرینی های حسینی در سطح شهرها و محلات هستند و به عنوان بازوی کمکی برای مساجد در همراه کردن شور و شعور حسینی به شمار می روند.
نظر شما