خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: ذی‌الحجه که به روزهای آخر نزدیک میشود، بیرق‌های عزا و پرچم‌های مشکی بیرون آورده می شوند، مردم به تکاپو می افتند تا رخت مشکی بر تن کوچه و خیابان‌های شهر کنند. جوان‌تر ها هم در انبارهای هیئات مذهبی کمک می کنند تا عَلَم‌های عزاداری و طبل و سنج‌ها بیرون آورده شود.
در بیرجند یک روز مانده به آغاز سال جدید قمری و فرا رسیدن ماه محرم، مراسم «علم‌بندان» با حضور عاشقان و دلدادگان به اباعبدالله‌الحسین علیه السلام برگزار میشود. مراسمی که در غروب آخرین روز ذی‌الحجه در هیات محبان الزهرا سلام الله علیها بیرجند با دلی مالامال از عشق به پسر فاطمه انجام میشود. در برخی روستاها این مراسم در روزهاي پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز مي شود و علت آن را ورود اهل بيت به كربلا ذكر مي كنند.
علم مهمترين وسيله در اجراي مراسم سوگواري محرم به شمار مي‌رود در هر يك از نقاط استان هر يك از علم ها را به نشانه امام حسين (ع) و اصحابش نامگذاري كرده و هر علم را نمادي از آن شخصيت مي پندارند.
علم ها اغلب بانی و علمچی دارند که این شغل بطور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم ها را در خانه هایشان به اتفاق اقوام بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می آورند. گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه های علم را می شویند.
روز علم بندان مردم را به وسیله «چاووشی خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال ها، پارچه ها و توغ علم را می بندند و در حین این کار اسپند دود می کنند و فردی چاووشی می خواند و دیگران صلوات می فرستند. پس از علم بستن، علم ها را به قبرستان می برند و دور قبرستان چرخانده و برای اهل قبور فاتحه می خوانند و در برخی روستاها، علم ها را به دور روستا می چرخانند.
در گذشته در شهر بیرجند یک روز قبل از محرم، علم ها توسط تعدادی از سادات در خانه بسته می شد و به مسجد عاشورا می آوردند و پس از روضه خوانی علم ها را پای منبر می بردند که در اصطلاح به آن «به تخت بردن علم» گفته می شد.
پس از جمع شدن علم ها نوحه خوانده می شود وقتی نوحه خوان مصرع «یک سو علم ها بسته شد» را می خواند، علم چی ها همه با هم سنگی به ته علم زده و سنگ ها را به پای منبر می برند. مردم علم ها را به نشانه یادآوری ورود اهل بیت امام حسین (علیه السلام) به کربلا و برپایی علم هایشان در صحرای کربلا می بندند.
هرکدام از این علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار (علیهم السلام) نامگذاری شده و به این ترتیب ۱۲ علم به نام ۱۲ امام و ۲ علم نیز به نام حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و حضرت ابوالفضل العباس نامگذاری می شود.
از روز چهارم تا عصر عاشورا علم‌ها بر دوش علم گردان در روستاها و کوچه‌ها حمل شده و برای سلامتی اعضا خانواده و آمرزش درگذشتگان فاتحه سر می‌دهند. این مراسم با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم دار معروف هستند برگزار شده و این سادات هستند که باید علم‌ها را بر دوش خود حمل کنند.
مراسم با روضه خوانی در محل هیئت حسینی شهر آغاز شده و بعد از آن همراه با نوای چاوشی علم‌ها توسط سادات بسته می‌شوند. بعد از آن علم گردان‌ها به سمت هیئت فاطیمه و هیئت محبان الزهرا (سلام الله علیها) حرکت می‌کنند. در مسیر نیز علم گردان‌ها، علم‌های هیئت‌های دیگر را به همراه سادات همان هیئت می‌بندند.
پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می‌چرخاند، سپس در اطراف علم مراسم سینه زنی سنتی حسن- حسین برگزار شده و در انتها علم‌ها در جای ویژه نصب می‌شوند.
در برخی نقاط استان، در زمان علم بندان اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه‌ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می زنند.
در شهر قهستان مردم محل برای برطرف شدن گرفتاری ها و مشكلات شان پارچه هایی البته نو نذر علم ها می كنند كه این پارچه ها با نظم و رنگ بندی خاصی توسط سادات و بزرگان بر روی علم‌ها بسته میشود و با برافراشته شدن علم‌ها، اسپند دود می كنند، یك نفر چاووشی می خواند و دیگران صلوات می فرستند و همزمان مراسم سینه زنی و عزاداری امام حسین(ع) هم آغاز می شود.
علم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده به ارث می رسد و هركدام از علم ها علاوه بر اینكه دارای صاحبی موروثی است دارای علم‌گردان موروثی نیز هست.
در این شهر نگهداری طوق بالای علم در تمام سال بر عهده علم گردان است، علم گردان در زمان مراسم، حراست و مواظبت از علم را برعهده دارد و به اعتقاد اهالی اگر علم دچار خسارت شود و یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی كند در غیر این صورت برای خانواده صاحب علم اتفاق ناگواری در سال رخ می‌دهد.
به اذعان اهالی این شهر آمدن علم‌ها به درب منزل بسیار خوش یمن و نیامدن آنان بد یمن است، بنابراین اهالی مواظب هستند در این چند روز علم‌ها به درب منازل آنان آمده و برای لحظاتی جلوی منزل آنان توقف كنند.
در این منطقه هر علم گردان برای خود یك جارچی یا همراه استخدام می كند كه وظیفه جارچی همراهی با علم گردان و جمع آوری نذوراتی است كه مردم به علم گردانان اهدا می كنند و در پایان مراسم نذورات جمع آوری شده بین علم گردان و جارچی تقسیم و یا برای ساخت اماكن مذهبی هزینه میشود.
گفتنی است، مراسم علم بندان به شماره 628 سال 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
نظر شما