آب انبارهای سرایان «کاندیدای» ثبت جهانی

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: شهرستان سرایان با دارا بودن آب انبارهای تاریخی و فعال به عنوان دیار آب انبارهای کهن از دیرباز شهره خاص و عام است و با قابلیت‌های موجود در این حوزه و نگاه مسئولان آماده قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی می شود.

آب سرد و گوارای آب انبارهای سرایان در هوای گرم تابستان کام تشنه هر رهگذری را سیراب و چشمان آنان را به زیبایی این آثار تاریخی در دل کویر و دیار آب انبارهای کهن خیره می کند .

سرایان به لحاظ وجود آب انبارهای متعدد و فعال به شهر آب انبارها شهرت یافته است. آب انبارهایی که به دلیل نوع معماری و قدمت آن به گنجینه ای ارزشمند تاریخی در این دیارتبدیل شده اند و با قدمت و سابقه طولانی خود هنوز هم در فصل گرم تابستان پذیرای کام تشنه شهروندان و رهگذران هستند.

با وجود ثبت 6 اب آنبار شهر سرایان در فهرست میراث تاریخی کشورو ضرورت حفظ این آثار، کار مرمت آب انبارهای کهن به میزان جایگاه ارزشمند این آثار نیست و به کندی پیش می رود. مدت یکسال است که مرمت آب انبار محله آهنگران سرایان در انتظار اعتبارات مرمتی است و به همین دلیل شهروندان از آب گوارای این آب انبار محروم هستند و روند طولانی مرمت این اثر ملی، خسارات غیرقابل جبرانی را به دنبال خواهد داشت.

«محمد عرب»مسئول نمایندگی میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری سرایان در این خصوص اظهار کرد: سرایان به لحاظ تاریخی بسیار غنی است و وجود آب انبارهای متعدد و فعال این شهر را به شهر آب انبارها شهرت داده است.

وی وجود آب انبارهای کهن و فعال را با برخورداری از آیین آبگیری آن در فصل خاص توسط شهروندان را از ظرفیت‌های موجود در این حوزه برشمرد که شهرستان سرایان را کاندیدای ثبت جهانی آب انبارها کرده است و این موضوع توسط میراث فرهنگی سرایان پیگیری می شود.

عرب حفظ قابلیت آب انبارها و مرمت کامل آنها و محوطه سازی و حفظ آیین مردمی آبگیری از قنات شهر را از جمله بخش‌های لازم برای ثبت جهانی این آثار ارزشمند برشمرد و گفت: همراهی مردم در تمامی مراحل آب گیری و استفاده از آب آن و حفظ این میراث گرانبها از مهمترین شاخصه های ثبت این آثار در فهرست میراث جهانی است که از سالیان سال تا به امروز با وجود اعتقاد فراوان مردم، این آثار حفظ و مورد بهره برداری مردمی است.

به گفته وی در حال حاضر هم آب انبارها و هم آیین آب گیری آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مسئول نمایندگی میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری سرایان با بیان اینکه در حال حاضر بحث مرمت برخی از آب انبارها به دلیل محدودیت‌های اعتباری به کندی پیش می‌رود، خاطرنشان کرد: مرمت، محوطه‌سازی و تکمیل سر درب از جمله پیش نیازهای لازم برای ثبت جهانی است که در صورت  اختصاص اعتبار، این آثار قابلیت ثبت در فهرست آثار تاریخی و طبیعی جهانی را دارد.

وی از مسئولان استانی درخواست کرد تا با نگاه ویژه و اختصاص اعتبار، زمینه را برای ثبت جهانی این ظرفیت ارزشمند برای استان فراهم کنند.

عرب افزود: اکثر آب انبارهای شهرستان به دوران صفوی تعلق دارند و مهمترین عناصر معماري آب انبارها شامل سردر ورودي، پلكان، پاشير و مخزن می باشد که تاکنون از مجموع 280 اثر تاریخی و طبیعی شناسایی شده، 62 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده که 14 مورد آنها آب انبارهای تاریخی بوده اند که 11 مورد آنها فعال و استفاده می شوند.

به گفته وی، عمده این آب انبارهای تاریخی نیاز ضروری به مرمت دارند حال آنکه با کمبود اعتبارات مرمت همه این آثار امکان پذیر نیست و علاوه بر نیاز به اختصاص اعتبارات بیشتری از محل منابع استانی و ملی، سایر دستگاه‌ها از جمله شهرداری ها، شوراهای اسلامی، دهیاری ها و خود مردم نیز می توانند میراث فرهنگی در حفظ این میراث گرانبهای گذشتگان یاری دهند.

مسئول نمایندگی میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری سرایان اظهار داشت: آب انبار کاروانسرای سرایان، آب انبارهای حسینیه، حاج عبدالرسول، آهنگران، بالا و حاج حسن در شهر سرایان به همان شیوه گذشته و به صورت کاملا مردمی آبگیری می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین آب انبارهای کمال و محمد باقران آیسک، فاضل خانی و احمد آقا در سه قلعه و آب انبارهای بی بی حسین خان و نخعی در روستای بسطاق و آب انبار دوحصاران جزء اصلی ترین آب انبارهای شهرستان هستند که نیاز به مرمت دارند.

وی ادامه داد: آب انبار کاروانسرا و حسینیه در شهر سرایان، آب انبار کمال آیسک و آب انبار احمدآقا سه قلعه مرمت شده اند و آب انبارهای آهنگران سرایان، محمد باقران آیسک، فاضل خانی سه قلعه، نخعی بسطاق و آب انبار دوحصاران نیاز ضروری به مرمت دارند.

به گفته عرب، آب گیری آب انبارها همه ساله از اوایل دی ماه آغاز می شود بدین ترتیب که گروهی که در واقع به میرآب معروف هستند و از گذشته این سنت حسنه را که از پدرشان به ارث برده اند کلیه آب انبارهای شهر را از آب چشمه و قنات اصلی شهر آب می کنند که مراسم آب گیری آب انبارها با شماره 1315 به نام سرایان در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

وی افزود: عملیات مرمت آب انبار آهنگران سرایان به دلیل آسیب های جدی بنا؛ پوشش مخزن به کلی فرسوده شده و سردرب بنا کاملا تخریب شده است و همچنین وارد آوردن بار اضافی و ساخت و ساز در حریم بنا، متوقف شده است.

عرب گفت: عملیات مرمت این بنای تاریخی با جمع آوری بارهای اضافی اطراف مخزن و پشت بام راهرو و حذف الحاقات آغاز شد و مرمت کامل مخزن و محوطه سازی و ساخت سر در بنا متناسب با الگوی قدیمی از برنامه های پیش بینی شده می باشد.

به گفته وی با استناد به سنگ لوح موجود در بالاي پلكان ورودي بنا، اين آب انبار در زمان حكومت شاه سليمان صفوي (1077 الي1106 ه.ق) بنا شده است.

این مقام مسئول افزود: آب انبار آهنگران در داخل محدوده بافت تاریخی شهر سرايان و نزديك مسجد آهنگران واقع شده است. اين بنا در وضعيت موجود شامل پلكان ارتباطي از سردر به پاشير، پاشير، مخزن و پوشش مخزن است. بنا داراي سردر ورودي بوده كه به علت تعريض كوچه تخريب شده و يك رديف پلكان جديد به صورت عمود بر پلكان اصلي طراحي شده تا دسترسي به مسير پلكان اصلي و پاشير از اين طريق ممكن باشد. فضاي مخزن با پلان دايره كه محل ذخيره آب است، در انتهاي محور اصلي بنا و در جبهه جنوب غرب آن قرار دارد.

به گفته وی، آب انبارها بناهایی هستند که در ساختار شهرها و روستاها از ارزش و اهمیت زیادی برخوردار می‌باشند. در روستاها و شهرهای مناطق خشک و بیابانی جزو مهمترین بناهای عام المنفعه ای هستند که به دلیل شرایط اقلیمی مورد توجه زیادی می باشند.

حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسان‌ها و دستیابی به توسعه پایدار و سازمان‏ یافته، که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت، از چنان اهمیتی برخوردار است که یک بسیج عمومی، جهانی، دولتی و مردمی را می‏‌طلبد. مردم باید محیط‌های طبیعی و فرهنگی را به عنوان نهاد همبستگی معنوی در اجتماعات محلی خود تلقی کنند و بپذیرند که همان‏گونه که با انهدام و تخریب محیط طبیعی زندگی بشر به خطر می‏‌افتد، ویرانی میراث فرهنگی و تاریخی نیز زندگی معنوی را به مخاطره می‏ افکند.