ائمه اطهار (ع) توجه جدی به حفظ عزت و کرامت نیازمندان و گره گشایی از مشکلات آنها داشتند

خبرگزاری شبستان__یاسوج:

اهل بیت عصمت و طهارت، اهل پاکی و صفا، انسانیت و کمال، خیر رسانی به مردم و احسان و نیکی به آنها بودند وصفشان همان است که در زیارت جامعه  کبیره آمده است: (و عادتکم الاحسان و سجیتکم الکرم و شأنکم الصدق و الرفق)؛ عادتشان احسان و صفت ثابت و خوی درونیشان کرم است.

در سیره ائمّه اطهار(علیهم السلام) حل مشکلات و تأمین نیازمندی های دیگران از جایگاه ویژه ای برخوردار است و بارها از سوی اهل بیت مورد تأکید قرار گرفته است، به گونه ای که با اندک تفحّص و جست و جو در کتب تاریخ و سیره، به موارد فراوانی برمی خوریم که امامان(علیهم السلام) با ابزارها و وسایل گوناگون همچون نماز، دعا و کمک های مالی گره از مشکلات مردم گشوده و نیازمندی های آنها را تأمین می کردند.
 

رسول گرامی اسلام نیز اطعام را از اجزای ایمان و از برترین اعمال دانسته و یکی از دستورات نُه‌گانه‌ی محوری که مستقیم از خدای متعال دریافت کرده بودند معرفی فرمودند و دستور می‌دادند به طور مطلق (نه تنها به فقرا خصوصاً مسلمان گرسنه اطعام کنیدو می‌فرمودند: "بهترین شما کسی است که اطعام می‌کند"، امام باقر علیه‌السلام اطعام مسلمان را یکی از محبوب‌ترین اعمال نزد خدای متعال ارزیابی فرموده و اطعام مومن را برتر از آزاد کردن بنده دانسته‌اند، و امام صادق علیه‌السلام آن را از ایمان شخص معرفی کرده اند.

حضرت رسول صلی‌ الله‌ علیه ‌و آله‌ و سلم ‌فرمودند: «به من ایمان نیاورده کسی که شب سیر بخوابد» اما برادر مسلمان او گرسنه باشد و در همین رابطه امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «هر کس سیر بخوابد و در نزد او مومنی گرسنه باشد، خدای متعال او را به خود وانهاده و هرگز او را نخواهد بخشید».

امام صادق علیه‌السلام یکی از مکارم ۱۰ گانه‌ی اخلاقی را غذا دادن به نیازمند معرفی کردند خصوصاً وقتی که نیازمند دارای قرابت باشد و یا دارای ضعفی خاص باشد چون مسکین و یتیم و اسیر که مورد تاکید خاص قرآن کریم و پیامبر اکرم(صل الله علیه وآله وسلم) قرار گرفته است.

کمک به فقرا و توجه به کرامت انسانی یکی از رفتارهای فردی است که آثار اجتماعی آن در زندگی مستمندان و سایر افراد قابل بررسی و توجه است.

مشکلات، گرفتاری ها و نیازمندی ها به طور طبیعی، ممکن است به سراغ هر انسانی بیایند در چنین مواقعی که فردی در جامعه دچار مشکل شده و به یاری دیگران نیازمند است، انتظار دارد کسانی که می توانند قدمی در جهت حل مشکل وی بردارند و یا گوشه ای از نیازمندی های او را تأمین کنند، از حل مشکل و تأمین نیازمندی های وی مضایقه نکنند.

بهره گیری از ابزارهای معنوی همچون نماز و دعا در جهت حل مشکلات و گرفتاری های مردم از ابزار و وسایل رایج در سیره معصومان (علیه السلام) به شمار می آید.

گره گشایی از مشکلات مردم بدون فوت وقت در سیره ائمّه اطهار(علیهم السلام) مصادیق فراوان دارد هرگاه کسانی در جامعه دچار مشکل شده، برای رفع آن به محضر ائمّه هدی (علیهم السلام) می آمدند، آنها بی درنگ در جهت رفع مشکلات و گرفتاری های آنان اقدام می کردند و اجازه نمی دادند گره گشایی از مشکلات مردم به تأخیر افتد و فرصت ها از دست بروند.

اسلام نهایت کوشش و تلاش خود را به خرج می دهد که در تمام جامعه اسلامی حتی یک فقیر و نیازمند پیدا نشود، اما بدون شک، در هر جامعه ای افراد از کارافتاده آبرومند، کودکان یتیم، بیماران و مانند اینها وجود دارند که باید به وسیله بیت المال و نیز افراد متمکّن با نهایت ادب و احترام تأمین شوند.

توجه و اهتمام به امور معیشتی فقرا، محرومان و نیازمندان جامعه جایگاه ویژه ای در سیره ائمّه معصوم (علیهم السلام) دارد.

حضرت علی(علیه السلام)حمایت از اقشار محروم و درمانده جامعه را جزو برنامه های اصلاحی خویش قرار داده بود، آن حضرت در عهدنامه خویش به مالک اشتر به وی مأموریت می دهد که هیچ گاه از اقشار محروم جامعه غفلت نورزد و نیازهای آنان را تأمین کند: «ثُمُ اللّهُ اللّهُ فی الطبقةِ السفلی.» آن حضرت علاوه بر فرمان هایی که به کارگزاران خویش در جهت تأمین اجتماعی محرومان جامعه می دهد، خود نیز عملا به تأمین این قشر در جامعه اقدام می کند آن حضرت خود را «پدر یتیمان» معرفی می کند و همچون پدر با آنان رفتار می کند.

ائمّه اطهار (علیهم السلام) ضمن فراخواندن مردم به تأمین زندگی نیازمندان و محرومان، مردم را از غفلت نسبت به این طبقه به شدت برحذر می دارند.

حسن بن کثیر می گوید: در محضر امام باقر (علیه السلام) از نداری خویش و بی توجهی برادران شکایت کردم، حضرت فرمود: «بد برادری است کسی که در حال غنا رعایتت نماید و هنگام فقیری و تنگ دستی ات نسبت به تو بی توجه باشد آن گاه به غلام خود دستور داد کیسه ای را که در آن هفتصد درهم بود بیاورد و فرمود: این ها را خرج کن، وقتی تمام شد مرا باخبر ساز».

ائمّه هدی(علیهم السلام) همان سان که مردم را به دستگیری از فقرا و نیازمندان تشویق و ترغیب می نمودند و از غفلت ورزیدن نسبت به این طبقه هشدار می دادند، خود نیز در عمل، هیچ گاه از فقرا و نیازمندان غفلت نورزیدند و مایحتاج زندگی آنان را تهیه می کردند.

در حدیثی آمده است که امام سجّاد(علیه السلام) در شب ظلمانی از خانه خارج می شد و انبانی را که در آن کیسه های درهم و دینار بود بر دوش خویش حمل می کرد و بر در خانه فقرا می آورد و به آنان می بخشید زمانی که آن حضرت به شهادت رسید و آن عطاها به مردم نرسید، تازه متوجه شدند که آورنده آن عطایا امام سجاد (علیه السلام) بوده است.

اسلام برای دستگیری از فقرا و محرومان جامعه، راه های زیادی قرار داده است، یکی از این راه ها انفاق کردن به فقرا و مستمندان است. در این زمینه، آیات و روایات زیادی وجود دارند که مسلمانان را به انفاق تشویق و ترغیب می کنند.

در قرآن کریم و نیز روایات اهل بیت (علیهم السلام) به فضیلت «انفاق» اشاره شده است. قرآن در این زمینه می فرماید: (مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَة مِّئَةُ حَبَّة وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ) (بقره: 261); مثل کسانی که اموال خویش را در راه خدا انفاق می کنند همانند بذری است که هفت خوشه داده است که در هر خوشه صد دانه دارد و خداوند بر هر که بخواهد می افزاید و خداوند واسع داناست.

در سیره عملی معصومین (علیهم السلام) نیز انفاق در راه خدا را به بهترین شکل آن مشاهده می کنیم. آنچه در انفاق کردن دارای اهمیت بسیار است یکی نحوه انفاق است و دیگری مالی که انفاق می شود.

همچنین در سیره ائمّه اطهار(علیهم السلام) به حفظ کرامت فقرا هنگام انفاق به آنان اهمیت زیاد داده شده که نمونه های متعددی در سیره عملی ایشان داریم که به این مهم کمال توجه و عنایت داشته اند.

محمّد بکری نقل می کند: «وارد مدینه شدم تا پولی به دست آورم و قرضم را ادا کنم، اما به مقصود نرسیدم، با خود گفتم: بهتر است خدمت امام موسی کاظم(علیه السلام) بروم، آن حضرت در باغی که خارج از مدینه قرار داشت، رفته بود، نزد ایشان رفتم، حضرت علت آمدنم را جویا شد، داستان را عرض کردم، حضرت به درون باغ رفت و بلافاصله بیرون آمد غلام خود را مرخّص کرد و ۳۰۰ دینار پول به من بخشید و خود نیز تشریف برد من هم بر مرکب خود سوار شدم و شاد و خندان مراجعت کردم.

چنان که ملاحظه می شود، امام برای حفظ کرامت محمّد بکری هنگام اعطای پول به وی، غلام خویش را مرخص کرد تا مبادا با اعطای پول در حضور غلام، شخصیت و کرامت وی جریحه دار شود.

مطلب دیگری که رعایت آن در هنگام انفاق کردن به فقرا حائز اهمیت است اینکه پیش از آنکه فقیر و نیازمندی عرض حاجت نماید، نیازمندی های وی تأمین شود این امر باعث می شود فقیر و نیازمند غرور و حیثیتش در اثر سؤال کردن جریحه دار نشود.

در سیره ائمّه هدی(علیهم السلام) نیز بر انفاق نسبت به فقرا پیش از عرض حاجت آنان تأکید شده و ضمن سفارش های مکرّر نسبت به رعایت این امر، خود ائمّه اطهار(علیهم السلام) نیز در عمل این مسئله را به اثبات رسانده اند.

عبداللّه بن زبیر از عمربن دینار و عبداللّه بن عبیدبن عمیر روایت می کند که هرگاه امام باقر (علیه السلام) را ملاقات می کردیم، نفقه، صله و جامه ای به ما می بخشید و می فرمود: «پیش از آنکه با من ملاقات نمایید، این ها را برایتان آماده کرده بودم».

از این حدیث، گذشته از لزوم انفاق و دستگیری از فقرا پیش از عرض حاجت، لزوم توجه دقیق به آحاد جامعه و اطرافیان و تأمین نیازهای مختلف غذایی، پوشاکی و مالی افراد جامعه نیز استفاده می شود.

سیره عملی پیشوایان معصوم(علیهم السلام) نیز بر انفاق مخفیانه مهر تأیید می زند در سیره عملی آنان نمونه های متعددی می یابیم. آنان گذشته از انفاقات مالی هرگونه خدمتی را که ارائه می دادند، کوشش می کردند به صورت مخفیانه انجام گیرد، هرگاه گره از مشکل کسی باز می کردند و یا نیازمندی های فقیر و مستمندی را تأمین می نمودند، این کار را به نحوی انجام می دادند که خودشان شناخته نشوند. در واقع، آنان با این عملکردشان، در پی ترویج خدمات پنهان اجتماعی بودند.

در مورد امام کاظم(علیه السلام) آمده است:« شبانه فقرای مدینه را مورد تفقّد قرار می داد انبانی که در آن پول، طلا، نقره، آرد و خرما بود به آن ها می رساند این در حالی بود که آنان نمی دانستند از کجا می آید».

ابوجعفر خثعمی می گوید: امام صادق (علیه السلام) کیسه ای به من داد و فرمود :« آن را به فلان مرد از بنی هاشم بده، اما به او نگو که من آن را داده ام» کیسه را به آن مرد دادم او گفت: «خدا دهنده آن را پاداش نیکو دهد که گاه گاه چنین کیسه ای برای ما می فرستد و ما با آن زندگی می کنیم جعفر با اینکه مال فراوانی دارد درهمی به من کمک نمی کند.

ابو حمزه ثمالی می گوید: علی بن الحسین(علیه السلام) انبان نان و مواد غذایی را شبانه بر دوش خود حمل می کرد و صدقه می داد و می گفت: «صدقه پنهانی غضب خداوند را خاموش می کند».

امام رضا(علیه السلام) به یکی از نیازمندان صدقه پنهانی داد، یکی از اصحاب آن حضرت (سلیمان جعفری) عرض کرد: فدایت شوم! ترحّم کردی و بخشش نمودی، چرا خود را پنهان داشتی؟ امام رضا(ع) فرمود: از ترس اینکه مبادا از من خجالت بکشد آیا نشنیده ای که پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: کسی که صدقه را پنهانی بدهد مثل این است که هفتاد حج به جا آورد و کسی که گناه را آشکار کند خوار و ذلیل است و کسی که پنهان انجام دهد بخشوده است؟ آیا کلام پیشینیان را نشنیده ای که گفته اند: هرگاه برای حاجتی نزد او می رفتم در حالی بر می گشتم که آبرویم محفوظ مانده بود!!؟

بنابر آنچه ذکر شد اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) توجه ویژه ای نسبت امور معیشتی فقرا و نیازمندان و اطعام آنها داشته اند و برای کمک کردن به فقرا حفظ عزت و کرامت نیازمندان برای آنها از جایگاه ویژه ای برخوردار بود.