امام باقر(ع) در عمل ثابت کرد علم و دین از هم جدا نیستند

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: «بسیاری از علوم که امروز به دست ما رسیده، میراث نهضت علمی امام باقر(ع) و فرزندشان حضرت صادق(ع) است. مهم آنکه امام(ع) تمامی علوم را در جهت فهم معارف دین و توحید مطرح کردند. به عبارت بهتر امام باقر(ع) هرگز علم و دین را از یکدیگر جدا نکردند.»

این جملات بخشی هایی از مباحث حجت الاسلام «علی‌محمد باقی»، استاد حوزه و کارشناس مرکز تخصصی نماز است که به مناسبت شهادت امام محمد باقر(ع) با ما در میان گذاشته است. در ادامه حاصل مباحث وی درباره نهضت شاگردپوری در سیره حضرت باقرالعلوم(ع) مرور می شود:

با توجه به آنکه بعد از سال‌ها شرایطی فراهم آمده بود تا یکی از ائمه(ع) بتوانند به نشر علم و دانش بپردازند، حضرت باقرالعلوم(ع) در این فرصت چگونه عمل کردند؟

 
برای پاسخ به این پرسش مقدمه ای را بیان می کنم، امام باقر(ع) در یک دوره خاص سیاسی اجتماعی، امامت شیعه را به عهده گرفتند. عمر حضرت 57 سال بود و مدت امات ایشان 10 سال، این مدت زمان نسبتا خوبی است به ویژه که بعد از دوره خفقان شدیدی بود که بر امام سجاد(ع) و شیعیان تحمیل شده بود.

امام سجاد(ع) شرایط و زمینه مهمی را برای امام محمدباقر(ع) فراهم کردند. می دانیم که امام سجاد(ع) 34 سال امامت کردند و در این مدت با توجه به منع کامل از کار سیاسی و همچنین تبلیغ علنی، حضرت(ع) به شکلی ماهرانه و دقیق شاگردانی بسیاری را تربیت می کنند که بعدها معارف دین را به دیگران انتقال دادند. 

در این مجال قبل از اینکه وارد دوره امام باقر(ع) و نوع فعالیت حضرت(ع) شویم نیاز است که مقدمه ای را از دوره امام سجاد(ع) مطرح کنیم چراکه این دوره، در واقع دوره  تبلور عرفان شیعی است به این معنا که اگر قبلا از دین صحبت می شد این صحبت نسبت به معارف عمومی دین بود، یعنی نسبت به اینکه مثلا یک سری احکام از جمله احکام جزئی و کلی و اعتقادی مطرح شود، امام سجاد(ع) علاوه بر ترویج این احکام در واقع عرفان ناب شیعی را مطرح کردند و جذابیت ویژه ای را برای تشیع و مکتب اهل بیت(ع) در دل ها قرار دادند که این جذابیت سبب شد افراد زیادی میل به تشیع و فهم معارف پیدا کنند.

به بیان دیگر، امام سجاد(ع) در عالم اسلام عطش به معارف دین ایجاد کردند به گونه ای که مسلمانانی که تا دیروز در مکتب خلفا جز خون و جنگ و ظلم ندیده بودند، معارف ناب را در قالب دعا از حضرت(ع) فرا گرفتند و این سبب شد که اشتیاق به حرکت به سوی دین واقعی یعنی اهل بیتی بعد از یک دوره خفقان ایجاد شود. بنابر این، زمانی که امام باقر(ع) به امامت رسیدند فضایی ایجاد شده بود که مرهون زحمات سی و چهار ساله امام سجاد(ع) بود.

سیره امام باقر(ع) در این فضا در زمینه شاگردپروری چگونه بود؟

وقتی که امام باقر(ع) به امامت رسیدند فضا برای شیعه بازتر و مهیاتر بود در نتیجه افرادی که دل هایشان به شدت تمایل به معارف اهل بیت(ع) داشت، حول حضرت(ع) جمع شدند و امام(ع) از معارف دین، از علم، از احکام و هرچه که امکان داشت، برای مردم گفتند.

این وسعت دایره علمی حضرت(ع) به اندازه ای بود که به ایشان باقرالعلوم یعنی شکافنده علوم می گفتند. بنابراین در چنین شرایطی شاگردان فراوانی توسط ایشان تربیت شدند و به روایتی در دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) چهار هزار نفر از معارف دین و علم و دانش بهره مند و هر کدام سرآمدان عصر خود شدند.

امام باقر(ع) در واقع هم دین ناب را در جامعه رواج داد و هم علم و دانشی را که سال ها امکان بیان آن از سوی اهل بیت(ع) وجود نداشت، مطرح کرد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «امام و قرآن هرگز از هم جدا نیستند». حضرت باقر(ع) با جامعیت علمی خود این حدیث پیامبر(ص) را در عمل تفسیر کردند، به بیان دیگر، امام باقر(ع) در آن شرایط و مجالی که فراهم شد در عمل اثبات کردند قرآن و علم از امام جدا نیست.

امروز چه قدر به سبک و سیره علمی امام باقر(ع) به ویژه از بُعد شاگردپروری نیاز داریم؟

بسیاری از علوم که امروز به دست ما رسیده است، میراثی است که امام باقر(ع) برای شاگردان خود بر جای گذاشت. اما آنچه که باید اهمیت بدهیم این است که حضرت تمامی علوم را در جهت فهم معارف دین و توحید مطرح کرد. ما به این موضوع توجه نکرده ایم، امام باقر(ع) هرگز علم و دین را از هم جدا نکرد و نگفت علم مادی و علوم معرفتی و توحیدی از هم جدا هستند.

مشکل امروز دانشگاه ما این است که خدا را از علم گرفت و به این سیره برگشت که مسیحیان در تاریخ خود داشتند یعنی علم و دین را از هم جدا کردند. امروز اشکال مجامع علمی ما همین است. علوم مادی را به بشر و علوم معنوی را به خدا نسبت می دهند در حالی که ریشه و پایه گذاری همه علوم توحید است. مساله آن است که امروز در مجامع علمی، افراد، سکولارمسلک عمل می کنند. امروز بشر علم را از دین جدا کرده است و هرگز آن را به فعل خداوند در عالم خلقت نسبت نمی دهد و متاسفانه در این بین ما هم به نوعی گرته برداری کرده ایم در حالی که امام باقر(ع) هر علمی را ذیل مساله توحید مطرح می کرد.

تفاوت حرکت علمی امام باقر(ع) با مکتب علمی امروز دقیقا در همین نقطه است. بشر امروز نیاز دارد بیاموزد که علم آموزی باید در مسیر خداوند باشد.