خبرگزاری شبستان- رشت، تالاب انزلی یکی از 22 تالاب بین‌المللی ایران اسلامی با وسعتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومی و مهاجر و مهمترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است که با بیش از۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی و صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم‌نظیری دارد، اما به دلیل سوء مدیریت در سال‌های گذشته و عدم فرهنگ‌‌سازی در خصوص حفظ این تالاب ارزشمند، هم‌اکنون در لیست سیاه مونترال قرار گرفته و دوران ناخوشی را سپری می‌کند.
تالاب انزلی که روزی، عمق آن بین هشت تا ۱۰ متر بود حالا آرام آرام آب می‌رود و سطح کف تالاب بالا آمده و در برخی مناطق خشک شده، زمانی کشتی‌های کوچک از آن عبور می کردند اما اکنون قایق‌ها نیز در برخی نقاط تالاب به گل می‌نشینند.
بی‌توجهی‌ها نسبت به این محیط باارزش موجب افزایش رسوبات و لجن‌ها، کاهش عمق آب و در نتیجه نابودی تنوع زیستی و کشاورزی شده است، خسارت‌های وارده به تالاب روزبروز افزون‌تر شده و شاهد مرگ تدریجی این اکوسیستم بی‌نظیر هستیم.
مجموع این مشکلات موجب شده تا سازمان حفاظت محیط زیست درصدد احیا تالاب انزلی با روش «بایوجمی » شود، طرحی که انتقادهای وارده به آن شکافی را بین مسئولان و فعالان محیط زیست در اجرا یا عدم اجرایش ایجاد کرده است.
مرداد سال گذشته عیسی کلانتری، رییس سازمان محیط زیست طی نامه‌ای خطاب به محمد باقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه از ارائه طرحی مطالعاتی تحت عنوان طرح احیای تالاب انزلی به روش زیست پالایی با فناوری‌های بومی به‌منظور از بین بردن رسوبات آلی تالاب انزلی و در نتیجه افزایش عمق این تالاب با استفاده از دی‌اکسید تیتانیوم خبر داده و بر لزوم تعیین بودجه مناسب برای آغاز عملیات اجرایی این طرح تاکید کرد و دی ماه 97، تفاهمنامهای 900 میلیارد تومانی به مدت یک سال میان شرکت مجری این طرح و سازمان حفاظت محیط زیست به امضا رسید!
شرکت دانش بنیان شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان «نانو صنعت پرشیا» مدعی شده با اجرای این طرح و استفاده از تکنولوژی‌های نوین می‌تواند فرآیند احیای تالاب را تسریع داده و رسوبات کف تالاب را تجزیه کند. مجری طرح در ابتدا مدعی شد که دی‌اکسید تیتانیوم به کار رفته در این طرح، ماهیت نانویی دارد اما با تشریح عوارض استفاده از نانو دی‌اکسید تیتانیوم از سوی متخصصان، ارزیاب طرح بایوجمی مدعی شد که ذرات دی‌اکسید تیتانیوم به کار رفته در ماده بایوجمی، ماهیت نانویی ندارند و به اشتباه، از سوی مجریان طرح، نانودی‌اکسید‌تیتانیوم نامیده شده‌اند.
این تناقضات از یک سو و ارتباط شرکت مذکور با خانه کشاورز که نهادی غیردولتی به ریاست عیسی کلانتری است و ادعای فعالان محیط زیست که معتقدند ترکیب به کاررفته در روش «بایوجمی » سرطانزا بوده و خطراتی را برای سلامت آبزیان و شهروندان این منطقه به همراه دارد، موجب ابهاماتی شده و اختلاف نظرها تشدید شده است.
«حمید ظهرابی» درباره افتتاح طرح زیست پالایی بایوجمی در تالاب انزلی و انتقادات به این طرح گفته است: این طرح با هماهنگی مرکز تحقیقات شیلات در حاشیه تالاب انزلی و به‌صورت پایلوت در استخرهای پرورش ماهی با گونه‌های مختلف ماهی و گیاهان جهت ارزیابی اثرات احتمالی این نوع ماده بر موجودات زنده و بررسی اثر بخشی آن اجرا شد. خروجی پایلوت درسال ۱۳۹۷ این بود که کار موفق بوده است و آسیب‌های جدی را نتوانستیم بر گونه‌های گیاهی و یا جانوری که در داخل استخرهای پرورش ماهی بودند تشخیص بدهیم.
معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست با بیان اینکه برای اجرای این طرح در سطح تالاب باز هم احتیاط را رعایت کرده و مقرر شد یک فاز پایلوت در بخشی از تالاب اجرا شود افزود: چون پایلوت اول که آزمایش شد در واقع در یک محیط مصنوعی مثل استخر پرورش ماهی چسبیده به تالاب بود بنابراین لازم بود در خود تالاب ارزیابی اثرات را داشته باشیم به خاطر همین بر اساس تفاهم نامه‌ای که با شهرک عملی و تحقیقاتی اصفهان منعقد شد قرار شد ۲۰۰ هکتار از تالاب انزلی ایزوله و از بخش‌های دیگر تالاب جدا شود و این ماده برای کاهش لجن در آن استفاده شود.
وی که با خبرگزاری میزان گفتگو می‌کرد اظهار داشت: آنچه هم اکنون در حال اتفاق افتادن در تالاب انزلی است یک منطقه ۲۰۰ هکتاری محصور شده و جدا شده از تالاب است و هدف آن این است که فقط یک آزمایش دقیق‌تری در تالاب انجام شود که تحت نظر دانشگاه‌های معتبری که در کشور وجود دارد، است..
فرشید سهیلی نجف‌آبادی با اشاره به اینکه برای خودپالایی و اکسیداسیون فعال، ایجاد شرایط هوازی برای تالاب و در نتیجه کاهش عمق لجن، افزایش اکسیژن و افزایش خود پالایی ترکیب بایوجیمی پیشنهاد شده است، در مورد روال پذیرش این طرح به ایسنا توضیح می‌دهد: کارگروه احیای تالاب انزلی در سال ۹۵ مجوز اجرای این طرح را در ۲۵ هکتار از تالاب داده اما شرط کارگروه این بود که طرح ابتدا توسط کارشناسان ژاپنی آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن(جایکا) بررسی و تأیید شود. کارشناسان ژاپنی نیز ضمن پذیرش طرح، پیشنهادات پنج‌گانه‌ای ارائه دادند که یکی از آنها این بود که طرح بایوجیمی به صورت تیمار و شاهد در استخرهای خاکی شبیه به محیط تالاب اجرا شود و پس از بررسی نتایج، درمورد اجرای طرح در تالاب تصمیمگیری شود.
این عضو شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان و ایده‌پرداز طرح در مورد روال تصویب روش بایوجیمی می‌گوید: در سال ۱۳۹۶ بنا به توصیه «جایکا » و تصمیم کارگروه احیای تالاب انزلی، پایلوت اولیه با بودجه ۱۱۵ میلیون تومان در ۱۲ هکتار از استخرهای شاهد و تیمار به مدت شش ماه انجام که در نتیجه این طرح، از هر استخر حدود ۱۲ هزار تن لجن حذف شد. در ادامه بعد از ارائه گزارش پژوهشکده آبزی‌پروری در سال ۹۷ و ارائه پروپوزال به سازمان حفاظت محیط زیست، تفاهمنامهای بین شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان و سازمان حفاظت محیط زیست منعقد شد تا این طرح در بخش سرخانکل تالاب انزلی در قالب طرح‌های ۵۰ هکتاری تا ۲۵ هکتار با بودجه 25میلیارد تومان ادامه یابد.
وی با اشاره به اینکه تالاب انزلی در حال حاضر بر اثر ورود حجم بالای فاضلاب‌های شهری و کشاورزی، خودپالایی خود را از دست داده است، می‌گوید: در غرب تالاب انزلی حداقل باید سه میلیون تریلی لجن خارج کنیم تا تالاب به خودپالایی برسد و بعد از چند سال شرایط بیولوژیک تالاب احیا شود ولی از طریق طرح بایوجیمی سرعت لجن‌زدایی بسیار بالا می‌رود ضمن اینکه تاکنون هیچ بازخورد منفی از لحاط اکولوژیک در تالاب دیده نشده است حتی اکوسیستم تالاب در حال بهبود است. پایش‌های صورت گرفته توسط ۱۲ ایستگاه عمق‌سنجی در تالاب انزلی نشان‌دهنده روند احیا است.
امام جمعه انزلی نیز با اعلام نگرانی و دغدغه‌های مردم انزلی در خصوص اجرای طرح بایوجمی در تالاب انزلی و آثار مخرب این طرح بر محیط زیست و نسل‌های آینده از غیرکارشناسی بودن این طرح و شکست طرح‌های آزمایشی آن خبر داد.
«سیدعبدالجواد شمس الدین» گفت: باید با عوامل متخلف در این پرونده که علی رغم آشکار بودن مضرات و خطرات آن مجوز چنین امری را صادر کرده و اجازه اجرای آن را داده‌اند، برخورد قاطع قضایی کرد و مسئولین کشوری باید خودشان به این قضیه ورود کنند.
همه این سخنان در حالی است که مخالفان طرح بایوجیمی معتقد هستند که این روش در هیچ کجای دنیا سابقه اجرایی نداشته و برای اولین بار است که در یک محیط آبی طبیعی اجرا می‌شود و با توجه به ناشناخته بودن خطرات آن نمی‌توان در کوتاه‌مدت تاثیرات آن بر روی اکوسیستم، حیات‌وحش و مهمتر از همه انسان را سنجید.
«پرفسورگلزاری» فوق دکترای محیط زیست روش بایوجیمی را از خطرناک‌ترین روش‌های لایروبی می‌داند و می‌افزاید: متاسفانه روش بایوجمی یکی از خطرناک‌ترین و مخرب‌ترین روش‌های لایروبی است که نانو ذرات تیتانیوم باقی مانده در آب باعث ایجاد آثار خطرناکی از جمله عقیم‌سازی مردان، انباشت در نقاط مختلف بدن و بروز سرطان‌های خطرناک می شود.
در صفحه ١٢١ گزارش پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور آمده، نتایج بررسی‌ها نشان داده است که غلظت فلزات سنگین در استخر شاهد بالاتر از استخرهای تیمار بوده است. در حالی که از آمار به دست آمده صفحات ٨۴ الی ١١٣ همین گزارش، می‌توان نتیجه گرفت غلظت بالایی از فلزات سنگین وارد بافت ماهی‌ها شده است. در صفحه ٩٨ گزارش پژوهشکده آبزی پروری ذکر شده است: «میانگین نتایج اندازه‌گیری فلزات سنگین در بافت عضله و کبد چهار گونه ماهیان پرورشی (قابل ذکر است که ماهیان پرورشی ماهیان بومی تالاب نبوده و توان تحمل بیشتری نسبت به ماهیان تالابی دارند) نشان می‌دهد، از میان ٢۴ فلز اندازه گیری شده، غلظت ١١ فلز سنگین در بافت عضله ماهیان تیمار در مقایسه با تجمع این فلزات در بافت عضله ماهیان شاهد بیشتر بوده و ٨ فلز سنگین دیگر در بافت کبد ماهیان تیمار در مقایسه با شاهد بیشتر بوده است»!
هشدار صاحبنظران نسبت به پیامدهای جبران‌ناپذیر اجرای این طرح در اکوسیستمی چون تالاب انزلی و تناقض فاحش در آمار و داده‌هایی که مجریان طرح به آنها استناد کردند نتوانست مراجع قضایی را قانع کند و منجر به ورود دادستانی انزلی به پرونده شده تا علیه دست‌اندرکاران طرح بایوجمی اعلام جرم کند.
رحمان سیدزاده می‌گوید: پس از 2 ماه بررسی نظرات اساتید دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران و برخی از کارشناسان زیست محیطی در خصوص اجرای طرح بایوجمی در تالاب بین‌المللی انزلی دستور توقیف این طرح را صادر کردم اما سازمان حفاظت محیط زیست به جای اینکه به نظرات دلسوزانه کارشناسان توجه کند، نظرات را نپذیرفت و اعلام کرد سازمان بین‌المللی جایکا با این موضوع موافق است.
دادستان عمومی و انقلاب بندرانزلی با بیان اینکه از سازمان حفاظت محیط زیست مدارکی مبنی بر صلاحیت اجرای این طرح درخواست شده که فرستاده نشده است می‌گوید: در حالی که سازمان حفاظت محیط زیست مدعی است سازمان بین‌المللی جایکا با اجرای این طرح موافق است، متوجه شدیم که سازمان بین المللی جایکا طی نامه‌ای مورخ 27 آذر 97 مخالفت خود را با اجرای این طرح به صراحت اعلام کرده بوده است. در این نامه قید شده که 2 سال پیش هم این سازمان مخالفت خود را با اجرای طرح بایوجمی اعلام کرده است.
وی ادامه می‌دهد: در استعلام نظرات ستاد نانو به صراحت گفته شده که این طرح به چهار دلیل نباید اجرا شود زیرا مخاطرات زیست محیطی دارد..
سیف الله مسرور نیز با حمایت از دادستانی انزلی در توقف اجرای طرح بایوجیمی تالاب انزلی اعلام کرده است: اجرای این طرح با بررسی‌های انجام گرفته از ابهامات جدی برخوردار است.
بازرس کل استان گیلان ادامه اعلام کرده است: سازمان بازرسی استان با تشکیل کارگروه تخصصی مدیریت و احیای تالاب انزلی ضمن حمایت از تصمیم دادستانی انزلی، با اجرای طرح بایوجمی مخالف است.
آنچه مسلم است اینست که این طرح شاید آثار مختصر مثبت و سریع‌الاثری داشته باشد، اما آسیب‌ها و آثار مخرب گسترده و طولانی مدتی دارد که به گفته کارشناسان علاوه بر رسوبات آلی تالاب انزلی خود تالاب را هم نابود کرده و بر سلامت نسل‌های بعدی اثر خواهد گذاشت.
ادعاهای مطرح شده در احیا تالاب انزلی به روش بایوجیمی از یکسو و دغدغه و نگرانی‌های مردم در مورد سرطانزا بودن دی‌اکسیدتیتاینوم به کار رفته در این روش یکی از چالش‌های جدی زیست محیطی گیلان است که باید دید آیا تالاب انزلی قربانی این طرح شده یا اینکه به روزهای باشکوه خود باز خواهد گشت.
نظر شما