قیامت باطن این عالم است/جلوه های روز حشر از نگاه صدرالمتألهین

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: در ادامه سلسله نشست های  دوره آموزشی «تفسیر قرآن در حکمت متعالیه» با تدریس آیت الله «سید مصطفی محقق داماد» فراز دیگری از مباحث طرح شده صدرالمتالهین و نگاه او نسبت به مساله قیامت و آنچه که در قرآن مطرح شده است در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

آیت الله محقق داماد با اشاره به خلاصه ای از بحث معاد جسمانی که در جلسات گذشته «تفسیر قرآن در حکمت متعالیه» مطرح شده بود اظهار کرد: این بحث به آنجا رسید که دو قیامت وجود دارد، یکی قیامت صغری و دیگری قیامت کبری، قیامت صغری با مرگ آغاز می شود، هر انسانی قیامت اختصاصی دارد. خودش می داند و اعمال خودش و دیگری نسبت به او آگاه ندارد، ممکن است در یک لحظه یک مومن بمیرد و یک کافر، یک فاسق بمیرد و یک عادل، نه فاسق از عادل خبر پیدا می کند و نه عادل از فاسق، هرکدام خودشان هستند با قیامت شخصی خودشان.

این استاد فلسفه اسلامی ادامه داد: اما قیامت کبری آن وقتی است که « تُبْلَى السَّرَائِر» است، یعنی همه چیز برای همگان مشهود است. همه چیز آشکار است برای همگان و یک صحنه است. آن قیامت در ملکوت و جان این جهان قرار دارد و تا زمانی که عالم ماده و عنصر مادی وجود دارد آغاز نمی شود و قیامت کبری وقتی آغاز می شود که جهانِ مادی و جهانِ عنصری همه چیزش از بین برود، وقتی که همه چیز از بین رفت آن وقت قیامت کبری آغاز می شود.

وی افزود: قیامت کبری یعنی حضور عندالله. وقتی پای عقل نسبت به جهان به میان بیاید در اعلاترین وضعیت آن است که عقل با برهان اثبات کند که نفس مجرد است و مجردِ فانی نیست و باقی است، عقل تا اینجا می تواند درک کند، دیگر بیشتر از این کار خرد و عقل نیست، لذا آنچه که مسلم است و برای خودمان می بینیم مرگ است. عقل است که بقای بعد از مرگ را تایید می کند آن هم به دلیل تجرد نفس. به دلیل اینکه ما درک مان مجرد است، فهم مان مجرد است، محتویات ذهن مجرد است، بنابراین چیزی که مجرد است فانی نیست و نمی توانیم برایش مرگ قایل باشیم، این را برهان عقلی می گوید، اما بعدش چه خبر است و چه اتفاقی می افتد؟ این را عقل نمی تواند اثبات کند که چه اتفاقی می افتد.

آیت الله محقق داماد اظهار کرد: اینکه بعد از مرگ چه اتفاقاتی می افتد را از کسانی می فهمیم که از عالم دیگرند یعنی نبوت، یعنی اولیاءالله، آنها برایمان خبر می آورند و ما از ناحیه آنان شنیده ایم، کارهایی که ملاصدرا انجام داد بسیار هنرمندانه بود. او از آن نماینده های خدا و کسانی که از عالم دیگرند برای ما نقل می کند و این قسم را در برخی موارد با برهان جور می کند یعنی عمل و نفس انسان را مقداری برهانی می کند .

استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: به هرحال خبر بعد از مرگ را در ابتدا از بانگ جرس می شنویم، « کس ندانست که منزلگه معشوق کجاست/ این قدر هست که بانگ جرسی می‌آید»؛ بانگ جرس همان انبیا و اولیا هستند که به ما می گویند آن زمان چه خبر است، کار زیبایی ملاصدرا انجام داده است که در اینجا اشاره می کنم. او می گوید چه قیامت صغری و چه قیامت کبری (فرقی ندارد اصولا قیامت در ملکوت این جهان است) در باطن این عالم است. می گوید ببینید این یک نباء عظیم است. خبر بزرگی است. او می گوید قرآن و حدیث برای ما توضیح داده است، اما چه کنیم که نباء عظیمی است که مردم از آن غافل اند.

محقق داماد اظهار کرد: در بسیاری از بخش های قرآن که قضیه در مورد قیامت است می توان درک کرد که خبرهایی هست. غیب مقابل شهادت است، قرآن عالم محسوس  را عالم شهادت و عالم نامحسوس را عالم غیب می نامد، یعنی فیزیک عالم شهادت و متافیزیک عالم غیب است. در قرآن می گوید ببینید قیامت برای عالم غیب و باطن این عالم است، بنابراین ظاهر نمی شود تا وقتی که شهادتی وجود دارد، شهادت و غیب با یکدیگر جمع نمی شوند، این عالم، عالم پیداست، آن عالم، عالم پنهان است، عالم پنهان وقتی شروع می شود که عالم پیدا تمام می شود. تا این تمام نشود آن شروع نمی شود. ملاصدرا حدیثی از حضرت رسول(ص) نقل می کند: « لا یقوم الساعه و علی وجه الارض من یقول: الله الله»، یعنی تا یک نفر روی زمین هست و الله الله می کند و صدایی دارد قیامت در این زمین برپا نمی شود.

وی ادامه داد: بهشت را در این زمین برای خودمان می سازیم، جهنم را هم خودمان می سازیم، ما مرتب و آن به آن داریم بهشت یا جهنم می سازیم، اما بهشت مان را خودمان نمی بینیم، جالب است که از آتش جهنم خود می سوزیم اما نمی بینیم، می توانیم بهشتی زندگی کنیم اما نمی بینیم. جایگاه آن عالم نسبت به این عالم، عینا این است که انسان در این عالم جنین در رحم است و آن عالم تازه متولد می شود. اکنون ما جنینی در رحم مادر هستیم.

استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: با زبان این عالم با جنین صحبت کنیم نمی فهمد، با زبان جنین هم صحبت کنند ما نمی فهمیم، این را دیگر از قرآن بررسی می کنیم. قیامت برپا نمی شود مگر وقتی که زمین را زلزله عمومی فرا گیرد و هرچه که در زمین است بیرون میریزد و انسان شگفت زده می شود و می پرسد چه خبر است؟ زمین شروع می کند به گزارش کردن که روی این زمین چه اتفاقاتی افتاده است. مردم آن زمان یکدیگر را میبینند، گروه گروه می شوند و اعمال خود و نتیجه اش را می بینند.

آیت الله محقق داماد گفت: انسان همان مثقال ذره خیر را می بیند و مثقال شر هم همان را می بیند. از طرف دیگر در آن روز آسمان شکافته می شود چنانچه خداوند در سوره «انشقاق» فرموده است: «إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ » (آنگاه كه آسمان زهم بشكافد)، خورشید خاموش می شود. ماه هم خسوف برایش پیش می آید. کوه ها به راه می افتند. عشار نادیده گرفته می شوند(آنها شتران حامله ای اند که هشت ماهه هستند و قرار است یک ماه دیگر بزایند) برای عرب ارزشمندترین چیز شتر حامله ای است که نزدیک زایمانش باشد، ثروت اش چندبرابر می شود. پس از او نگهداری می کند. اما قرآن می فرماید: به گونه ای بشر حیران و نگران می شود که از شترانی با این وضعیت غافل می شود.

وی اظهار کرد: جای دیگری خداوند در سوره حج می فرماید از خدایتان شرم داشته باشید از آن روزی که زلزله قیامت که بسیار وحشتناک است به گونه ای که هر مادری بچه ای که  شیر می دهد را فراموش می کند و به فکر خودش می افتد و هر مادری که بچه ای را زاییده را رها می کند، تو گویی مردم مست هستند اما نیستن بلکه این وحشت است که آنان را بسان مستان کرده است. هرچه که در قبور است بیرون افکنده می شوند و آنچه که در سینه ها و دل ها و قلب ها و افکار می گذشت مجسم می شوند.عذاب و بهشت و همه آنها ما فی الصدور است. یعنی آنچه که در سینه هاست مجسد می شوند.