خبرگزاری شبستان-کرمان
حضرت عبدالعظیم حسنی(علیه السلام) فرزند عبدالله بن علی و از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام) است که با چهار واسطه نسب شان به آن حضرت می‌رسد. ولادت با سعادت ایشان در سال ۱۷۳ ه.ق در شهر مقدس مدینه واقع شده و مدت ۷۹ سال عمر با برکت خود را در دوران چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام گذرانده و از برکات نورانی و عرفانی امام رضا، امام جواد و امام هادی استفاده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
سفیر امام رضاعلیه السلام
حضرت عبدالعظیم(ع) از وجود مبارک امام رضا(علیه السلام) بهره علمی و معنوی می‌بردند و توصیه های ایشان را به شیعیان می‌رساندند. در خطابی، امام رضا(علیه السلام ) به ایشان می‌فرمایند:
ای عبدالعظیم از سوی من به یارانم سلام برسان و به ایشان بگو که « شیطان را به خود راه ندهند و به آنان فرمان ده به راستی در گفتار و ادای امانت و آنها را فرمان ده در آنچه به کارشان نمی آید خاموشی ورزند و ستیزه جویی کنار نهند و به یکدیگر روی آورند که موجب نزدیک شدن به من است و به در افتادن با یکدیگر خود را مشغول نسازند که من با خود عهد کرده ام هر که چنین کند و یاری از یاران مرا به خشم آورد ، از خدا بخواهم در دنیا سخت ترین عذاب را بدو رساند و در آخرت در شمار زیان کاران باشد و ایشان را آگاه ساز که خداوند، نیکوکار آنها را خواهد بخشید و از بد کارشان در خواهد گذشت؛ مگر کسی که به خدا شرک ورزیده یا دوستی از دوستان مرا بیازارد یا بدخواهی او را به دل گیرد که اگر چنین کند خداوند او را نبخشاید تا زمانی که از این اندیشه بد باز نگردد، اگر بازگشت (چه بهتر) و گرنه روح ایمان از دلش رخت بربندد و از ولایت من بیرون رود و او را از ولایت ما بهره ای نخواهد بود و از این سرنوشت بد به خدا پناه می برم.»
با توجّه به اين که در منابع کهن و معتبر، تاريخ تولّد و وفات حضرت عبدالعظیم ذکر نشده و منابع گزارش هاى متأخر، شناخته شده نيستند، اين گزارش ها فاقد اعتبارند؛ ليکن بر اساس روايتى از امام هادى(ع) که ثواب زيارت قبر حضرت عبد العظيم(ع) همانند زيارت مرقد سيّد الشهداء(ع) دانسته شده، بايد بگوييم که او در دوران امام هادى(ع) و پيش از شهادت ايشان از دنيا رفته است و از آن جا که دوران امامت ايشان از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ ق بوده، وفات حضرت عبد العظيم(ع) پيش از سال ۲۵۴ ق، اتّفاق افتاده است.
با عنايت به اين که به هر دليل، پانزدهم شوّال، به عنوان تاريخ وفات ايشان شهرت يافته، بزرگداشت ياد آن حضرت و تجليل از مقام معنوى آن بزرگوار در در این روز، نيکوست.
سبب وفات
بر پايه گزارش نجاشى و صاحب بن عبّاد، حضرت عبد العظيم(ع) در اثر بيمارى و به مرگ طبيعى از دنيا رفته است.هنگامى كه بدن شريفش را براى غسل دادن برهنه كردند، در جيب ايشان ورقه اى يافت شد كه در آن، نسب ايشان تا امير مؤمنان(ع) نوشته شده بود؛ ليكن در كتاب الشجرة المباركة در باره سبب وفات حضرت عبد العظيم(ع) آمده: وقُتِلَ بِالرَّىِّ و مَشهَدُهُ بِها مَعروفٌ و مَشهورٌ.[حضرت عبد العظيم در رى كشته شده و مزار او در آن جا معروف و مشهور است. همچنين در كتاب المنتخب طريحى آمده : مِمَّن دُفِنَ حَيّاً مِنَ الطّالِبِيّنَ عَبدُ العَظيم الحَسَنِىُّ بِالرَّيِّ. گفته شده از جمله كسانى كه از خاندان على بن ابى طالب زنده به گور شده، عبد العظيم حسنى در رى است.
گزارش صاحب بن عبّاد و نجاشى، معتبر و مربوط به قرن چهارم و پنجم هجرى است. بنابراين در تعارض با گزارش هاى متأخّر بر آنها تقدّم دارد.
حکمت برابری با زیارت سیّدالشهدا علیه السّلام
برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان ـ هرچند در شرایط ویژه ـ بی تردید بدون حکمت نیست و شاید نتوان به حکمت آن پی برد؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد.
در میان امام زادگان، شخصیت های بزرگی وجود دارند؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حدّاقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیّدالشهدا برابری کند؛ بنابراین، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهّرش نور حرم حسینی ساطع گردد و شمیم دل انگیز سیّدالشهدا از آن استشمام شود.
احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل شده اند، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصة الاقول علامه حلّی از امام رضا علیه السّلام نقل شده که فرمود: هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند بر خدا لازم می شود که که او را داخل بهشت کند و در حدیث دیگری از آن امام آمده که فرمود: هرکس نمی تواند مرا زیارت کند، برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند.
مقصود از برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیّد الشهدا علیه السّلام
مسئله این است که براساس حدیثِ یاد شده آیا زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به طور مطلق می تواند جایگزین زیارت امام حسین علیه السّلام شود و یا در شرایط خاصّی ، از چنین فضلیتی برخوردار است ؟ در یک جمله ، آیا برابری زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و زیارت امام حسین علیه السّلام مطلق است و یا مقیّد ؟
بی تردید، مقصود امام هادی علیه السّلام در حدیث یاد شده این نیست که از فضایل زیارت امام حسین علیه السّلام بکاهد و یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مبالغه کند.
بنابراین در پاسخ به سؤالی که مطرح شد می توان گفت: برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام مقیّد است به فضای سیاسی ویژه ای که پیروان اهل بیت «علیهم السّلام» درآن مقطع تاریخی درآن زندگی می کردند، در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند: متوکّل ، مُعتـّز و معتمد عبّاسی، سخت ترین دوران های تاریخیِ خود را سپری می کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی علیه السّلام به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت های وقت، شیعیان را تهدید می کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین علیه السّلام برابر دانسته است به تعبیری روشن تر، زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام برای کسانی که آمادگی خطر پذیری برای زیارت امام حسین علیه السّلام را داشته باشتند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام شعبه ای از حرم سیّد الشهدا علیه السّلام است و این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت «علیهم السّلام» و عظمت معنوی ایشان است.
عظمت علمى حضرت عبد العظيم عليه السلام
براى اثبات عظمت علمى حضرت عبد العظيم عليه السلام، كافى است كه بدانيم امام معصوم، مردم را براى حلّ مشكلات دينى و يافتن پاسخ پرسش هاى اعتقادى و عملى شان، به ايشان ارجاع داده است.
صاحب بن عَبّاد در رساله اى كه در شرح حال حضرت عبد العظيم عليه السلام نوشته در توصيف علمى ايشان آورده: ابو تراب رويانى، روايت كرد كه شنيدم ابو حمّاد رازى مى گفت : خدمت امام هادى عليه السلام در سامرّا رسيدم و مسائلى از حلال و حرام از ايشان پرسيدم . امام به پرسش هاى من پاسخ داد و هنگامى كه خواستم از ايشان خداحافظى كنم، به من فرمود: اى ابو حمّاد! هنگامى كه چيزى از امور دينى در منطقه ات براى تو مشكل شد ، از عبد العظيم بن عبد اللَّه حسنى بپرس و سلام مرا به او برسان.
اين تعبير، به روشنى نشان مى دهد كه حضرت عبد العظيم عليه السلام در عصر خود، مجتهد توانمندى بوده كه بر اساس اصول و قواعدى كه از اهل بيت عليهم السلام در اختيار داشته، مى توانسته ديدگاه هاى اسلام ناب را در زمينه هاى مختلف اعتقادى و عملى ، استخراج كند و به پرسش هاى مردم پاسخ گويد؛ بنابراين، ايشان تنها يك محدّث و راوى احاديث اهل بيت عليهم السلام نبوده؛ بلكه از علماى بزرگ خاندان رسالت بوده كه پس از معصومان، توان پاسخگويى به مسائل علمى را داشته و توانمندى علمى اش مورد تأييد و تصديق امام هادى عليه السلام قرار گرفته است.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه
نظر شما