آسیب‌شناسی و نیازسنجی تولید و عرضه محصولات قرآنی کودک و نوجوان

خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: پژوهش «آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان» توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر شد.

در این پژوهش که توسط شورای توسعه فرهنگ قرآنی با هدف آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان با استفاده از رویکرد پژوهش کیفی انجام شده، در تشریح روش انجام این پژوهش آمده است: مصاحبه یکی از اساسی ترین روش ها برای گردآوری داده های این پژوهش است و به همین دلیل از مصاحبه باز و نیم ساخت یافته استفاده شده است.

در ادامه نیز آمده است: نمونه گیری در این پژوهش به صورت هدفمند بوده و پس از انجام 25 مصاحبه با سیاستگذاران، کارشناسان و تولیدکنندگان محصولات قرآنی کودک و نوجوان، اشباع نظری در سه حوزه مورد بررسی که عبارتند از «آسیب­ شناسی»، «ارزیابی و نیازسنجی حوزه تولید» و «عرضه محصولات قرآنی» حاصل شده است.

در بخش دیگری از پژوهش «آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان» و در تعریف مفهوم «محصول قرآنی» آمده است:  محصول قرآنی محصولی است که در یک فرآیند خلاقانه با استفاده از منابع قرآنی و بکارگیری فناوری تولید، به منظور رفع نیازهای اطلاع سانی، آموزشی و سرگرمی در حوزه قرآن، تولید و روانه بازار می شود و ذیل قوانین حاکم بر بازار با محصولات مشابه به رقابت می پردازد.

در خصوص اهمیت و ضرورت موضوع نیز پژوهشگران چنین نگاشته اند: در حال حاضر در کشور، محصولات قرآنی با مضامین مختلف و در قالب­های متنوع به مخاطب کودک و نوجوان عرضه می شود و این در حالی است که توصیف دقیقی از فرآیندی که در درون تولید و عرضه این سنخ از محصولات رخ می ­دهد وجود ندارد.

در ادامه نیز آمده است:  در حال حاضر برای بسیاری از نیازهای معرفتی و عاطفی کودکان و نوجوانان، محصولات قرآنی مناسب وجود ندارد و از سوی دیگر هیچگونه معیاری برای ارزیابی این محصولات و آسیب شناسی آن‌ها در دسترس نیست و این در حالی است که توجه به چنین مسئله ای در نگاه کلی رهبر معظم انقلاب «مدظله العالی» نیز به چشم می‌خورد.

در ادامه پژوهشگران با بررسی برخی بیانات رهبر معظم انقلاب«مدظله العالی» در حوزه کودک و نوجوان چنین نگاشته‌اند: از ترکیب سه موضوع مهم و اساسی یعنی «اهتمام به امر کودک و نوجوان به مثابه یک امر ضروری و فوری»، «تربیت کودک بر اساس اصول اسلامی و قرآنی» و «دانش افزایی درست» می توان به اهمیت و ضرورت مقوله محصولات فرهنگی به خصوص تولید محصول قرآنی برای کودکان و نوجوانان در اندیشه و نگاه رهبر معظم انقلاب «مدظله العالی» پی برد.

در بخش دیگری از این پژوهش آمده است: امروز به تناسب تغییراتی که در تولید و توزیع محصولات فرهنگی در جهان به وجود آمده، این تغییرات موجب تغییراتی در تولید و توزیع  محصولات فرهنگی و به طور خاص محصولات قرآنی شده فلذا توجه به روند آن نیز مورد توجه بیشتری از سوی متولیان امر در ایران قرار گرفته است.

پژوهشگران در ادامه چنین آورده‌اند:  از بخش های مهم مرتبط با محصولات قرآنی، محصولاتی است که در حوزه کودک و نوجوان در پس از پیروزی انقلاب اسلامی تولید شده است و  این محصولات به دلیل ارتباط با دین، از یک سو نقش انتقال دهندگی مفاهیم و آموزه های قرآنی به کودک و نوجوان را ایفاء می‌کنند و از سوی دیگر موجب  ایجاد یک سامانه مرتبط با افکار، ایده ­ها، نیازها و جذابیت­ های نگرشی نسل نو به بحث قرآن شده­اند.

د ر بخش دیگری  از «آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان» و در تشریح منابع پژوهش آمده است:  پژوهش  در بخش تولید و توزیع محصولات قرآنی تاکنون حوزه‌ای ناشناخته به لحاظ اسناد پژوهشی و همچنین اسناد سیاستی بوده است و آنچه تاکنون مدنظر بوده فعالیت های قرآنی به طور اعم و آموزش های قرآنی به طور اخص است که در راستای آن اسناد پژوهشی و اسناد بالادستی سیاستی وجود دارد.

در ادامه این بخش نیز چنین نگاشته شده است: بررسی اسناد بالادستی فعالیت های قرآنی نیز نشان می دهد، تاکنون هیچ سند سیاستگذاری یا سند پژوهشی ویژه کودک و نوجوان در این حوزه تدوین نشده است.

در بخش مربوط به تشریح برخی مفاهیم دیگری به کار رفته در پژوهش نیز چنین آمده است: نکته قابل توجه دیگر عدم تفکیک میان محصولات و خدمات قرآنی است چون تاکنون محصولات و خدمات قرآنی از یک نوع تصور می‌شدند و در اسناد سیاستی نیز در رابطه با آن‌ها یک رویکرد وجود داشته است.

در تشریح تفاوت این دو مفهوم چنین آمده است: محصول برخلاف خدمات که بدون مداخله انسانی قابل اجرا نیست، می تواند به طور مستقل وارد بازار شود و تاثیرگذاری داشته باشد البته تبدیل محتوای قرآنی به محصولات ملموس و قابل فروش در بازار، رویکرد جدید و پذیرفته شده در توسعه مفاهیم قرآنی در جامعه امروز است فلذا این پژوهش رویکردی متفاوت به حوزه محصولات قرآنی داشته و محصول قرآنی را جدا از خدمات در نظر گرفته است.

در ادامه «پژوهش آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان» آمده است: این تحقیق با استفاده از چهار منبع پشتیبان یعنی «مطالعه مبانی نظری و تطبیقی حوزه محصولات فرهنگی- رسانه ای»، «تشکیل جلسات تخصصی تحلیل رویکردهای موجود به تولید محصولات قرآنی»، «تحلیل اسناد بالادستی در حوزه محصولات و خدمات قرآنی» و «مصاحبه با خبرگان» سامان یافته است.

در تشریح این چهار مرحله نیز آمده است:  در مرحله اول پژوهش، با تحلیل داده های موجود میدانی و براساس مدل سه شاخگی هشت تم اصلی در سه بعد فرآیندی، ساختاری و زمینه ای به عنوان آسیب های این حوزه شناخته شد که به ترتیب اولویت عبارتند از:

1- ضعف در تدوین اسناد بالادستی و آیین نامه های رسمی،

2- ضعف در ساز و کار حمایت­ های مالی و بودجه ­ای،

3- ضعف در تدوین سیاست ها و خط مشی های راهبرد محور،

4- ضعف در نظام سازی تولید،

5- ضعف در خلق دانش، خلاقیت و نوآوری،

6- ضعف در بازاریابی و توزیع محصول،

7- ضعف در شبکه سازی،   

8- ضعف در نگرش های ناظر به محصولات.

در ادامه نیز چنین آمده است: در مرحله دوم پژوهش، علاوه بر استخراج شاخص های ارزیابی محصولات قرآنی، دو نتیجه مهم در حوزه مفهوم پردازی محصول قرآنی برجسته شده؛ نخست مفهوم­ سازی درک نخبگان از محصول قرآنی با این پیش فرض که براساس توافق خبرگان ممکن است تمامی محتوای محصول قرآنی از قرآن اخذ شده باشد یا بخشی از محتوای محصول برگرفته از مفاهیم قرآنی باشد و یا محتوای محصول به مضامین قرآنی اشاره کرده باشد.

در بخش دیگری هم چنین نگاشته شده است:  دوم، سه کارکرد اساسی برای محصولات قرآنی تعریف و مفهوم ­سازی شد ه که عبارتند از: کارکرد آموزشی، کارکرد تبلیغی – ترویجی و  کارکرد سرگرمی؛ سپس با تحلیل داده­ های میدانی و استفاده از اسناد پشتیبان، در مجموع 138 شاخص ارزیابی در حوزه محصولات قرآنی کودک و نوجوان کشف و برساخته شده که 68 شاخص در حوزه کودک و 70 شاخص ارزیابی مربوط به نوجوانان است.

در مرحله سوم پژوهش براساس تحلیل داده های کیفی شش تم اصلی به عنوان نیازهای اصلی در حوزه محصولات قرآنی کودک و نوجوان برساخته شده‌اند که عناوین  این نیازها عبارتند از:

1- سیاستگذاری و ترویج خط مشی های راهبردی،

2- تدوین قوانین و مقررات مناسب،

3- نظام سازی و سامان دهی تعاملات نهادی،

4- حمایت های مالی و بودجه،

5- توجه به خلاقیت و نوآوری در تولید،

6- تجاری سازی محصولات قرآنی.

پژوهشگران انجام دهنده پژوهش «آسیب شناسی، ارزیابی و نیازسنجی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان» آورده‌اند: به منظور تعیین اولویت ها و برجسته کردن مهمترین نیازهای مرتبط با ارتقاء کمی و کیفی فرآیند تولید و عرضه محصولات قرآنی پرسشنامه ای براساس تم های 6 گانه و زیر شاخه های آن تدوین و در دسترس مصرف کنندگان قرار گرفته و  نتایج حاصل از این بخش حاکی از آن بود که از نگاه مصرف کننده توجه به خلاقیت و نوآوری در تولید و برنامه ریزی در جهت تدوین قوانین و مقررات مناسب، از بالاترین و پایین ترین اولویت احساس نیاز برخوردارند.

در ادامه نیز چنین آمده است: پژوهش پیش رو نشان داد که در حوزه محصولات قرآنی کودک و نوجوان، چه آسیب هایی وجود داشته و با چه شاخص هایی می توان به ارزیابی و برآورد این سنخ از محصولات اقدام کرد و اساسا چه نیازهایی پیشروی سیاستگذاران و تولیدکنندگان است.

در پایان هم راهکارها و پیشنهادهایی که شورای توسعه فرهنگ قرآنی می­تواند در عرصه­ های مختلف برای بهبود وضع موجود این دست از محصولات اتخاذ کند، به شرح ذیل دسته‌بندی و احصاء شده‌اند:

 طراحی الگوی جامع ارزیابی تولید، عرضه و توزیع محصولات قرآنی کودک و نوجوان،

تشکیل اتحادیه تولیدکنندگان محصولات قرآنی،

ایجاد خوشه صنعتی محصولات قرآنی با تمرکز بر حوزه کودک و نوجوان،

 تمرکز بر طراحی، بازاریابی و برون سپاری تولید،

 ایجاد نما نام «برند» و سرمایه­ گذاری برای آن،

 پایبندی به حق مالکیت معنوی «کپی رایت» در تولید محصولات قرآنی،

 توجه به بازارهای کشورهای منطقه و مطالعه نیازهای برآورده نشده بازار محصولات قرآنی آنها،

 تدوین سیاست ها و خط مشی های راهبردی،

 لزوم تدوین قوانین و مقررات مناسب،

توجه به خلاقیت و نوآوری در تولید،

تجاری سازی محصولات قرآنی.